بندر صنعتی کوینانا در سواحل غربی استرالیا یکی از بزرگترین منابع انرژی دنیا است. از سال ۱۹۵۵، این پالایشگاه یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های نفت در منطقه و متعلق به شرکت بریتیش پترولیوم بود. البته این پالایشگاه در مارس ۲۰۲۱ تعطیل شد، اما این فقط نفت نبود که در آنجا وجود داشت. جالب است بدانید استرالیا تقریباً نیمی از عرضه لیتیوم جهان را در اختیار دارد.

در طول ۳۰ سال گذشته، لیتیوم به یک منبع ارزشمند تبدیل شده است. این ماده یکی از اجزای حیاتی باتری‌ها (باتری‌های گوشی، لپتاپ، خودرو و...) است.

اما تا همین اواخر، لیتیوم استخراج شده در استرالیا باید در جای دیگری تصفیه و فرآوری می‌شد. وقتی صحبت از فرآوری لیتیوم به میان می‌آید، باید اشاره کرد که چین یک سر و گردن از بقیه رقبا بالاتر است.

این ابرقدرت حدود ۴۰ درصد از ۹۳۰۰۰ تن لیتیوم خام استخراج شده در سطح جهان را در سال ۲۰۲۱ مصرف کرده است. صد‌ها کارخانه در سراسر این کشور در حال تولید میلیون‌ها باتری برای بازار داخلی و خودروسازان خارجی مانند تسلا، BMW و Volkswagen هستند.

طبق برآورد BloombergNEF، سهم چین از بازار باتری‌های لیتیوم یونی می‌تواند تا ۸۰ درصد کل این بازار باشد. ۶ تولید کننده از ۱۰ تولیدکننده بزرگ باتری وسایل نقلیه الکتریکی، در چین مستقر هستند که یکی از آن‌ها CATL است که از هر ۱۰ باتری EV در سطح دنیا، سه باتری را این شرکت تولید می‌کند.

این تسلط از طریق زنجیره تامین، گسترش می‌یابد. شرکت‌های چینی قرارداد‌های ترجیحی را با کشور‌های غنی از لیتیوم امضا کرده‌اند و از سرمایه‌گذاری عظیم دولت در مراحل پیچیده بین استخراج و فرآوری بهره‌مند شده‌اند. این موضوع کشور‌های رقیب را تا حدی آشفته کرده که آمریکا و اروپا، اکنون در تلاش هستند قبل از اینکه خیلی دیر شود، خود را از لیتیوم چینی جدا کنند.

باتری یک ماشین الکتریکی بین ۳۰ تا ۶۰ کیلو لیتیوم دارد. همچنین تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۳۴، ایالات متحده آمریکا به تنهایی به ۵۰۰ هزار تن لیتیوم تصفیه نشده در سال، برای تولید خودرو‌های برقی نیاز داشته باشد. این رقم بیشتر از کل عرضه جهانی در سال ۲۰۲۰ است.

برخی کارشناسان از تکرار بحران نفتی ناشی از حمله روسیه به اوکراین، با تسری تنش‌های ژئوپلیتیکی با چین بیم دارند. چنین سناریویی می‌تواند منجر به قطع عرضه باتری‌ها توسط چین شود، که در این صورت خودروسازان غربی برای برق رسانی به خودرو‌های خود دچار مشکل خواهند شد.

اندرو بارون پروفسور انرژی کم کربن و محیط زیست در دانشگاه سوانسی، می‌گوید: اگر چین تصمیم بگیرد با بازار داخلی خود ادامه دهد، باتری‌های لیتیوم یونی در خارج از چین گران‌تر خواهند شد که این باعث می‌شود غرب برای افزایش ظرفیت تولید باتری، بیشتر از همیشه تلاش کند.

البته این تلاش‌ها در حال شکل گیری هستند، اما به کندی. اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، تا سال ۲۰۲۵، ۱۳ کارخانه جدید در آمریکا وجود خواهد داشت که تا سال ۲۰۳۵ به ۳۵ کارخانه دیگر در اروپا ملحق خواهند شد.

شایان ذکر است یک قطعه مهم بین استخراج و تولید گم شده است، چون تبدیل سنگ معدن لیتیوم به کربنات لیتیوم خالص یا هیدروکسید لیتیوم مورد نیاز برای باتری ها، یک عملیات گران قیمت و پیچیده است.

همچنین سال‌ها طول می‌کشد تا یک کارخانه فرآوری لیتیوم ساخته شود. ممکن است دهه‌ها و حدود ۱۷۵ میلیارد دلار هزینه لازم داشته باشد تا آمریکا به چین برسد.

چین حداقل دو سوم ظرفیت پردازش و فرآوری لیتیوم جهان را کنترل می‌کند و این بیش از هر چیز دیگری، می‌تواند برای غرب خطرناک باشد.

در ظاهر، کوینانا برای رقابت با چین می‌آید. در آنجا یک کارخانه پردازش لیتیوم جدید در شمال پالایشگاه قدیمی ساخته شده است و در ماه مه سنگ معدن لیتیومی به نام اسپودومن را برای اولین بار با موفقیت به هیدروکسید لیتیوم آماده باتری تبدیل کرد. اما حتی این امر نیز به استرالیا توانایی پالایش و فروش آزادانه لیتیوم خود را نمی‌دهد، چون این کارخانه یک سرمایه گذاری مشترک است و سهامدار عمده آن Tianqi Lithium است، یک شرکت معدنی و تولیدی چینی که تقریبا نیمی از تولید لیتیوم جهان را کنترل می‌کند.

در زنجیره تامین جهانی باتری، چین در همه جا حضور دارد. البته این سلطه یک شبه اتفاق نیفتاده است. در سال ۲۰۱۵، چین لیتیوم را به عنوان بخشی از استراتژی صنعتی "ساخت ۲۰۲۵" خود به عنوان یک اولویت ملی در نظر گرفت. این کشور حدود ۶۰ میلیارد دلار یارانه خودرو‌های الکتریکی به ایجاد بازار و زنجیره تامین باتری کمک کرد.

شرکت‌های تولید باتری میلیارد‌ها دلار در منابع داخلی لیتیوم سرمایه‌گذاری کرده‌اند، به گونه‌ای که در سایر نقاط جهان غیرممکن است.

بیشتر بخوانید

• چرا سهم همه پیام‌رسان‌های داخلی اندازه یک پیام‌رسان خارجی نیست؟

گزارش از سید حسین موسوی