در ساعت ۱۳ روز ۴ مرداد ماه سال ۱۳۶۶ سیل ویرانگری در شمیران و مناطق شمالی تهران اتفاق افتاد که موجب ویرانی تعداد قابل‌توجهی از مناطق مسکونی شده و عده کثیری از افراد حاضر در منطقه در اثر جریان شدید و گل‌آلود سیل جان خود را از دست دادند.

شدت رگبار این رویداد به اندازه‌ای بود که در مدت ۱۰۷ دقیقه ۲۸ میلی‌متر بارش ثبت شد و این حجم از بارش در مدت زمان کوتاهی توانست سیلاب عظیمی را از رودخانه "گلاب‌دره" به حرکت درآورد و به همراه خود صد‌ها تُن گِل و لای و سنگ را در مسیر رودخانه "گلابدره" و رودخانه "دربند" به سمت میدان تجریش حمل کرد.

البته داستان به همین‌جا ختم نشده بلکه سیلاب پس از ورود به "گلاب‌دره"، خیابان‌های "دربند"، از طریق خیابان "جعفرآباد" و خیابان "دربند" و خیابان "ثبت" یا "شهرداری" و کوچه "ناودانک" و "تابش" به سمت تجریش حرکت کرد و در طول مسیر به خانه‌ها و خودرو‌ها خسارت فراوان وارد کرد تا در نهایت سیل به میدان تجریش و میدان قدس رسید. این سیل گِل و لای در آن سال از میدان قدس به خیابان "شریعتی" وارد شده و تا حوالی "میرداماد" پیش رفت.

در میدان تجریش بخشی از سیلاب به درون زیرگذر در حال ساخت وارد شد و بخشی دیگر داخل تکیه بزرگ تجریش و راهروی بازار تجریش شد که به مغازه‌های داخل تکیه و بازارچه و مغازه‌ها آسیب رساند. سپس سیل وارد مسجد "همت" تجریش و از آنجا به داخل محوطه حرم امامزاده صالح (ع) وارد شد.

در بامداد امروز پنج‌شنبه ۶ مرداد ماه نیز شاهد وقوع چنین پدیده‌ای، ولی این بار در "امامزاده داود" بودیم. پدیده‌ای که به گفته مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به دلیل بارش‌های متاثر از جریان‌های "مونسونی" است.

سامانه "مونسون"، جریان هوای برخاسته از شبه قاره هند است که محیطی با فشار کم را ایجاد می‌کند. این هوا نخست منبسط شده سپس سرد می‌شود، آنگاه رطوبتی را با خود حمل می‌کند که این رطوبت در نهایت تبدیل به ابر و باران می‌شود.

وقوع سیلابی که ادامه‌دار است!

دکتر رضا شهبازی رانش بامداد امروز در منطقه امامزاده داود را مرتبط با بارش‌های تابستانی دانست و افزود: این بارش‌ها تحت تاثیر امتداد "مونسون‌"ها هستند و اگر مونسون‌ها، بارش خود را تنها در جنوب شرق کشور تخلیه کنند، جریان‌های خشکی می‌شوند که گرد و غبار را به همراه دارند و اگر رطوبت زیادی ایجاد کنند، پدیده‌ای می‌شود که ما در امامزاده داود مشاهده می‌کنیم.

وی با تاکید بر اینکه سابقه چنین بارش‌ها و رویداد‌هایی را در کشور داریم، اظهار کرد: متاسفانه اتفاقی که در امامزاده داود رخ داده همزمان با سالگرد سیلاب گلاب‌دره در تجریش (۴ مرداد ماه سال ۱۳۶۶) شده است. این رویداد نیز در آن سال اتفاق ناگواری بود.

شهبازی خاطرنشان کرد: در نظر داشته باشید که ارتفاعات شمال تهران به راحتی می‌توانند توده‌های باران‌زا را به تله بیاندازند، چون بسیار مرتفع هستند ضمن آنکه شیب توپوگرافی آن‌ها نیز بسیار تند است.

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، کوچک بودن حوضه‌های آبخیزداری را از دیگر ویژگی‌های ارتفاعات تهران نام برد و یادآور شد: شرایط توپوگرافی به همراه شکل حوضه، موجب شده است که زمان تمرکز در این حوضه‌های آبخیز شمالی تهران کوتاه باشد و به سرعت بارش‌ها تبدیل به سیلاب می‌شوند.

وی اضافه کرد: این گفته به این معنا است که بارندگی‌هایی که در ارتفاعات رخ می‌دهد به سرعت تبدیل به سیلاب می‌شود.

شهبازی به وضعیت واحد زمین شناسی در شمال تهران اشاره کرد و توضیح داد: از نظر واحد‌های زمین شناسی درست است که به صورت عمومی در منطقه سازند کرج (یک ساختار زمین شناسی) هستیم، ولی واحد‌های شِیّلی (یک ساختار زمین شناسی) حساس به فرسایش زیادی وجود دارد و وجود شیب تند در این ارتفاعات باعث می‌شود که واریز‌ها به دلیل وجود فرسایش و هوازدگی، رخ دهد و در نتیجه هر سیلابی که در این منطقه رخ دهد، حجم زیادی از رسوبات را از این دامنه‌ها جمع می‌کند و به همراه خود به پایین دست می‌آرود.

این محقق حوزه مخاطرات با تاکید بر اینکه این اتفاقی است که بامداد امروز در منطقه امامزاده داود رخ داده است، اظهار کرد: جزئیات بیشتر بعد از انجام بازدید و تحقیقات میدانی ارائه می‌شود و ما در حال حاضر عازم این منطقه هستیم، ولی در این رویداد مساله مهم این است که پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد امشب و فردا شب نیز این بارندگی‌ها را داشته باشیم.

شهبازی، یادآور شد: ما این رویداد را در امامزاده داود شاهد بودیم، ولی باید توجه داشته باشیم که با ادامه‌دار بودن این بارش‌ها، ممکن است چنین رویدادی که در امامزاده داود رخ داد، در همه آبراهه‌های شمالی تهران از امامزاده داود تا کن، تجریش، گلاب‌دره، دربند و دارآباد تکرار شود.

حجم زیاد گل و لای

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی در خصوص ورود حجم زیادی رسوبات به امامزاده داود را طبیعی دانست و در این باره توضیح داد: این منطقه دارای شیب زیاد و هوازدگی بسیار شدید است ضمن آنکه استقرار پوشش گیاهی خاصی در این دامنه پُر شیب وجود ندارد.

وی ادامه داد: در این رویداد‌ها شدت و مدت بارندگی نیز مهم است یعنی در یک مدت کوتاهی بارش شدیدی رخ داده.

شهبازی با تاکید بر اینکه رخداد چنین پدیده‌هایی زیاد نیست، اظهار کرد: چنین رویداد‌هایی ممکن است هر یک دهه رخ دهد. البته ما در سال ۱۳۹۸ نیز شاهد این رخداد در این منطقه بودیم و این نشان می‌دهد که زمین آمادگی لازم را برای جذب این میزان آب در فصل خشک ندارد.

وی یادآور شد: از این رو طبیعی است که حجم زیادی از رسوبات به سمت پایین دست هدایت شود و لازم است که مردم در پیرامون این حوضه‌ها وارد نشوند.

دلایل ورود رسوبات در امامزاده داود

شهبازی با تاکید بر اینکه در این پدیده فرونشست اثرگذار نیست، گفت: شیب زیاد، توپوگرافی، شدت بالای بارش و نفوذپذیری کم واحد‌های زمین شناسی موجب این رویداد شده است و سبب شده که این بارش به سرعت به روان‌آب تبدیل شوند.

وی افزود: روان‌آب‌ها، سیلاب را شکل می‌دهند و در صورتی که مواد لازم را در اختیار داشته باشند، حجم زیادی از رسوبات را با خود حمل می‌کنند.

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی در پایان با بیان اینکه چنین پدیده‌هایی قابل مدیریت است، خاطرنشان کرد: مدیریت این پدیده بیشتر به حوزه‌های آبخیزداری بر می‌گردد. ماموریت آبخیزداران این است که چنین رخداد‌هایی را مدیریت کنند و وظیفه ما در سازمان زمین شناسی این است که چنین پدیده‌هایی را شناسایی و اعلام کنیم؛ چرا که این رخدادها، پدیده‌های چند بعدی است و زمین شناسی در این زمینه محوریت دارد.

منبع: ایسنا