طبق آمار فرونشست زمین در ایران بیش از ۵ برابر متوسط جهانی است؛ بنابر اعلام مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایران رتبه‌ سوم در فرونشست زمین را دارد و در نرخ فرونشست زمین، جزو سه کشور اول دنیا قرار دارد، همچنین طبق آمار اعلام شده توسط رئیس مرکز کیفیت هوا و تغییر اقلیم ۱۸ استان کشور درگیر فرونشست هستند که استان‌های اصفهان، تهران، کرمان و خراسان رضوی به ترتیب با ۳۱، ۳۰، ۲۴، و ۲۵ درصد دارای بیشترین تعداد (درصد) فرونشست زمین را دارند.

یک فعال محیط زیست با توجه به نشست زمین در میدان سپاه که اخیراً مشاهده شده است، گفت: اتفاقاتی که در سطح شهر رخ می‌دهد که یک نقطه به طور ناگهانی دچار ریزش می‌شود، فروریزش نام دارد که علت آن با فرونشست‌ها متفاوت است به این صورت که فروریزش به طور محدود، منطقه‌ای و نقطه‌ای اتفاق می‌افتد و علت آن حفاری‌های غیرمجاز، فعالیت‌های عمرانی ناایمن، شکستن لوله‌های آب به دلیل فرسودگی زیرساخت‌های شهری، گودبرداری‌های نا ایمن و به طور کلی فعالیت‌های انسانی است که به اشتباه رخ می‌دهد.

امیدی گفت: این فروریزش‌ها قابل جبران است و می‌توان با ایمن سازی و نوسازی سیستم آب رسانی شهری جلوی شکستگی لوله‌های آب و هدر رفت آب را گرفت و از فروریزش‌ها جلوگیری کرد، اما در بحث فرونشست به تدریج سطحی وسیع و بیش از چندین هکتار درگیر می‌شود و در ظاهر قابل رویت نیست و علت آن برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی است و در تمام ایران ما با این معضل مواجه هستیم.

این کارشناس آب و محیط زیست گفت: از سال ۱۳۳۵ بر اساس آمار وزارت نیرو، حفر چاه‌های عمیق در کشور برای بهره برداری از منابع آب زیر زمینی آغاز شد که تا امروز هم ادامه دارد. هر چه خشکسالی بیشتر شود، مقدار آب‌های سطحی کاهش پیدا می‌کند و با کاهش میزان آب‌های سطحی فشار بیشتری بر منابع آب زیرزمینی تحمیل می‌شود.

در حال حاضر از میزان آبی که وارد سفره‌های زیر زمینی می‌شود، ۱۲۰ درصد آن برداشت می‌شود و تا زمانی که این روند ادامه پیدا کند فرونشست‌ها نیز ادامه خواهد داشت، زیرا زمانی که آب بین لایه‌های زمین تخلیه می‌شود، لایه‌ها بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند و فضای بین آن‌ها پر می‌شود و این مورد عامل فرونشست است.

او افزود: برخی کارشناسان معتقدند اگر همین حالا تمام چاه‌های عمیق و نیمه عمیق را ببندیم و برداشتی صورت نگیرد، باز هم ممکن است ۸۰۰ سال زمان صرف خارج شدن سفره‌های آب زیرزمینی از حالت بیلان منفی شود، ما هرگز نمی‌توانیم به زمانی که فرونشست اتفاق نیفتاده بود بازگردیم، فقط می‌توانیم جلوگیری کنیم و مقدار آن را کاهش بدهیم اما باید در نظر داشت که صددرصد به حالت اولیه بازنمی‌گردد.

غرب نشینان در معرض خطر جدی فرونشست

این فعال محیط زیست گفت: در ژاپن با کنترل برداشت از آب‌های زیرزمینی فرونشست شدیدی که وجود داشت سالانه به تنها ۱ سانتی متر رسید و خطر بسیار کمتر شد اما در تهران سالانه حدود ۲۴ سانتی متر فرونشست داریم که این فرونشست در مناطق جنوب غرب و غرب تهران بیشتر مشاهده شده و در حال حاضر در حال پیشروی به سمت مرکز و شرق تهران است.

امیدی گفت: بزودی در محدوده میدان انقلاب و خیابان انقلاب شاهد مسائل مربوط به فرونشست خواهیم بود که نه تنها زیر ساخت‌های شهری تهدید می‌شود، بلکه آثار تاریخی که ثبت شده را نیز مورد تهدید قرار می‌دهد. این معضل مطمعناً در ۱۰ سال آینده خود را بیشتر نشان خواهد داد و باید اقدام ضربتی اتفاق بیفتد تا شاید بتوان ذره‌ای سرعت آن را کاهش داد.

به گفته این کارشناس، فرونشست‌ها در زمان زلزله باعث بروز خرابی‌های بسیار بیشتری خواهد شد که غیر قابل جبران است بنابر این باید هر چه سریع‌تر اقدامات فوری در زمینه‌ی حل این مشکل صورت بگیرد.

ایران، کشوری کم آب از سالیان دور

یکی دیگر از کارشناسان آبخیزداری و محیط زیست گفت: یکی از دلایل اصلی فرونشست کاهش منابع آب است؛ در ایران ۵۷ درصد نیاز آبی از راه منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود، تعداد چاه‌های کشور بالغ بر ۷۳۰ هزار حلقه برآورد شده است که عدد بسیار قابل توجهی است. برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی و عدم جایگزینی و جبران آن شرایط ایجاد این رخداد را فراهم می‌کند.

ملایی ادامه داد: آب‌های سطحی که به درون زمین نفوذ می‌کنند درفضای خلل و فرج موجود بین خاک قرار می‌گیرند، در واقع این فضاست که اجازه ذخیره آب در آبخوان را می‌دهد وقتی فرونشست رخ می‌دهد این فضا از بین می‌رود و دانه‌های خاک این فضا را پر می‌کنند.

او گفت: وضعیت اقلیمی کشور ما از سال‌های دور خشک و نیمه خشک بوده است و مسئله کم آبی مربوط به زمان حال نیست؛ خشکسالی های اخیر، مصرف بیشتر آب به دلیل افزایش جمعیت و پیشرفت صنعت و از همه مهم‌تر مدیریت نامناسب آب سبب شده است، میانگین کسری و کمبود مخازن آب زیرزمینی به ۵ میلیارد متر مکعب در سال برسد و این موضوع فرونشست را تشدید کرده است اما این شرایط نیازمند مدیریت هوشمند و صحیح منابع آب در کشور است.

مدیریت صحیح یعنی کنترل همزمان سیل و خشکسالی

این فعال محیط زیست گفت: ایران در فراوانی وقوع پدیده سیل و خسارات آن جزو کشور‌های بالای جهان قرار دارد، در سیل های اخیر متأسفانه بیش از ۹۰ نفر از هموطنان جان خود را از دست دادند؛ سیل یک بلای طبیعی با قابلیت کاهش خسارت با مدیریت صحیح است یعنی با شناخت وضعیت اقلیمی و با استفاده از علوم و فنون مهندسی باید توانست همزمان سیل و خشکسالی را مدیریت کرد که یکی از این علوم مدیریتی آبخیزداری و آبخوانداری است.

او افزود: این علم با استفاده از فنون خاص در هنگام بارش باران در بالادست حوضه آبخیز فرصت نفوذ آب به داخل زمین را ایجاد می‌کند به عبارتی سرعت رواناب را کاهش می‌دهد و شرایط نفوذ آن به سفره‌های آب زیرزمینی را مهیا می‌سازد، همچنین سازه های کوچک ایجاد شده همچون کانال یا خاکریز، شرایط پخش سیلاب در دشت ها را فراهم می‌کند.

ملایی گفت: پژوهشکده آبخیزداری و حفاظت خاک با تکیه بر اساتید و مهندسان با تجربه اطلاعات جامعی در زمینه مدیریت سیلاب و کاهش فرونشست تهیه کرده است که می‌تواند در کشور مورد استفاده قرار گیرد. پروژه های الگویی آبخیزداری وردیج و آبخوانداری هندیجان دو پروژه‌ای هستند که توسط این پژوهشکده اجرایی شده و نتایج آن در کاهش خسارت سیلاب و جلوگیری از فرونشست قابل توجه است.

پیش از این رئیس مرکز کیفیت هوا و تغییر اقلیم گفته بود فرونشست غالب شهر تهران در مناطق جنوب غربی و مناطق ۱۷،۱۸ و ۱۹ شهر تهران رخ داده و این پهنه به سمت شرق به‌خصوص مناطق ۱۰،۱۶ و ۲۰ در جنوب تهران در حال گسترش است؛ معاون سازمان مدیریت بحران تهران نیز اعلام کرده بود فرونشست زمین در دشت‌های شهریار، رباط کریم و اسلام‌شهر موجب کمبود آب در ۱۰ سال آینده شهر تهران خواهد شد.