عاشورا در فرهنگ مذهبی مسلمانان همواره جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد و زمینه ساز مجموعه‌ای از سنت‌ها و مراسمی است که در طول تاریخ به‌عنوان میراثی معنوی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

امام حسین (ع) و یاران باوفایش به قدری در اعماق وجود مسلمانان و شیعیان نفوذ دارند که برای برگزاری مجالس سوگواری آن امام والامقام مردم ما با تمام وجود در تلاش هستند تا هر سال به نسبت سال قبل این مراسم را به‌صورت باشکوهی برگزار کنند. بسیاری از دسته‌جات و هیئت‌های مذهبی و حسینیه‌ها که به‌صورت خودجوش به عزاداری سالار شهیدان به‌صورت سنتی می‌پردازند.

سینه‌زنی از مراسم سنتی عزاداری برای سیدالشهدا (ع) و دیگر ائمه مظلوم است که همراه با نوحه‌خوانی و با آهنگ خاصی بر سر و سینه زدن همراه است. اصل این سنت به‌ویژه در میان عرب‌ها رواج داشته و بعد‌ها به‌صورت موجود درآمده است. این امر در دوران صفویه توسعه یافت و در عصر قاجاریه بیش‌تر رواج پیدا کرد.

عرب‌ها به‌هنگام وارد شدن مصیبت، دست‌ها را به‌صورت ضربدری - به‌گونه‌ای که کف دست‌ها به طرف صورت باشد - روی‌هم قرار داده و به نشانه عزا به سینه می‌زدند و فلسفه آن این است که انسان با این کار اعلام می‌کند که تا پای جان در مسیر اهل‌بیت و در مسیر قیام اباعبدالله الحسین (ع) که تحقق‌بخش ارزش‌های الهی در جوامع اسلامی است خواهد بود و انسان حاضر است که جان و نفسش را به فدای این راه و هدف متعالی کند.

مردم استان خراسان شمالی به‌دلیل دارا بودن اعتقادات مذهبی ریشه‌دار، مراسم مذهبی به خصوصی در ماه محرم توسط هیئت‌ها و دسته روی‌های عاشورا و تاسوعا در فضای معنوی برگزار می‌کنند و این عزاداری‌ها را می‌توان از آن دسته‌ای نام برد که از دل برمی‌خیزد و به‌طور یقین این نوع عزاداری به دل می‌نشیند. یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، آیین سینه‌زنی (حسن، حسین) است که هرساله این استان مذهبی را میزبان خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه‌وکنار جمع می‌کند.

نحوه برگزاری مراسم

مراسم معنوی سینه‌زنی حسن و حسین بدین شکل اجرا می‌گردد که علم‌ها در مرکز میدان و عزاداران دایره‌وار دور علم‌ها شروع به خواندن شعر جانم حسین می‌کنند و با یک‌دست سینه می‌زنند تا اینکه جانم حسین تمام می‌شود و یک طرف حسن و طرف دیگر حسین را می‌خوانند در این هنگام که عزاداران نیز دایره‌وار دور علم‌ها می‌چرخند و حسن حسین می‌گویند.

در استان خراسان شمالی مراسم سینه‌زنی «حسن و حسین» به شکلی ویژه برگزار می‌شود. این نوع سینه‌زنی از قدیمی‌ترین سینه‌زنی‌های مردم استان است و در تمام نقاط استان شاهد اجرای آن هستیم. در این مراسم که بعد از اتمام روضه‌خوانی روز‌های تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود، مرد‌ها در یک طرف و خانم‌ها در طرف دیگر میدان جمع می‌شوند و علم‌ها نیز در وسط میدان قرار می‌گیرد و سپس تعداد زیادی از مرد‌های حاضر بر دور این علم‌ها حلقه ماتم تشکیل می‌دهند و شروع به سینه زدن می‌کنند. در حلقه‌ی این دایره دو نفر به‌عنوان سرگروه یا سردسته انتخاب می‌شوند.

سردسته نخست با دست زدن به سینه‌اش و گذاشتن پا به جلو به سردسته دوم این پیام را می‌رساند که مراسم سینه‌زنی را شروع کند. سردسته مقابل، اول پا پیش می‌گذارد با دست به سینه‌اش می‌زند و می‌گوید: حسن و دسته دوم می‌گوید حسین. هر یک از این افراد با دست چپ خود لباس پهلودستی را می‌گیرد تا همانند یک حلقه به هم متصل شوند و پای راست را جلو می‌گذارند و با دست راست بر سینه می‌کوبند و یک‌صدا می‌گویند «حسن»؛ سپس پای راست را یک‌قدم عقب می‌گذارند و با کوبیدن دست راست بر سینه همه با هم می‌گویند «حسین» و ضمن انجام این اقدام، به‌دور علم‌ها می‌چرخند. این دور ادامه می‌یابد تا اینکه سردسته‌ی اول می‌گوید: حیدر و سردسته دوم می‌گوید صفدر. این دور تا آخر با گفتن (الله - مولا) (اکبر - اصغر) (علی - نبی) (زینب - کلثوم) ادامه می‌یابد.

وقتی مراسم سینه‌زنی طولانی شد، روحانی یا یکی از بزرگان با صدای کشیده و بلند می‌گفت: (یا امام یاحسین). با گفتن این جمله ممکن است مراسم پایان یابد و ممکن است به خاطر شور و هیجان دینی و مذهبی سینه‌زنان، مراسم ادامه یابد که در این صورت برای چندمین بار این جمله تکرار می‌شود تا مراسم سینه‌زنی پایان می‌یابد.

آیین سینه‌زنی حسن و حسین در سال ۱۳۹۵ با شماره ۱۳۰۳ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسید.