فعالیت هیئت‌ها و حسینیه‌ها در خراسان‌جنوبی سابقه‌ای دیرینه دارد که قدمت حسینیه‌های در بافت تاریخی شهر بیرجند نشان صحت این گفته است.

از حسینیه نام آشنای امام رضا (ع) تا حسینیه کبابی‌ها و حسینیه گود از مکان‌های مذهبی شهر بیرجند است که ریشه‌های تاریخی آن نشان می‌دهد که مردم جنوب خراسان از دیرباز محب اهل بیت (ع) و به ویژه سیدالشهدا (ع) بوده و آئین‌های مختلفی را در روزهای عزاداری برگزار می‌کردند.

معرفی این آئین‌ها، حسینیه‌ها و هیئت‌های قدیمی بیرجند بی شک می‌تواند به رونق گردشگری مذهبی نیز کمک کند و فرهنگ دیرین مردم خراسان جنوبی را به دیگر هموطنان و حتی به مردم دیگر کشورها نشان دهد.

ایام ماه محرم فرصت مناسبی است که این آئین‌های دیرینه و هیئت‌های قدیمی شهر را بیشتر بشناسیم و بررسی کنیم این مؤلفه‌ها چقدر می‌تواند در رونق گردشگری مذهبی مؤثر باشد.

قدیمی‌ترین هیئت‌های شهر

محمدعلی خالدی مسئول هیئت صاحب الزمانی (عج) بیرجند گفت: هیئت صاحب الزمانی (عج) در کنار هیئت ابوالفضلی و هیئت حسینی جزو قدیمی ترین و تاریخی‌ترین هیئت‌های شهر بیرجند است.

او با اشاره به اینکه از گذشته در هیئت صاحب الزمانی هیئت ویژه کودکان نیز داشتیم، افزود: این هیئت برای کودکان و نوجوانان بین ۶ تا ۱۲ است و برنامه‌های ویژه‌ای را دنبال می‌کرد.

خالدی گفت: در دهه ۴۰- ۵۰ حضور هیئت‌ها در خیابان‌ها با شور و احساس خاصی همراه بود که تا عمق جان نفوذ می‌کرد.

مسئول هیئت صاحب الزمانی بیرجند با اشاره به برخی از مراسم روز تاسوعا بیان کرد: در شهر بیرجند روز تاسوعا اکثر هیئت‌ها در حسینیه امام رضا (ع) جمع و شروع به عزاداری می‌کردند که تا ظهر ادامه پیدا می‌کرد.

نگاهی به عزاداری در دهه ۶۰ بیرجند

خالدی مسئول هیئت صاحب الزمانی بیرجند گفت: خاطرم هست در دهه ۶۰ به همت سرهنگ مؤمن و محب اهل بیتی به نام جناب سرهنگ پناهنده به سمت پادگان بیرجند می‌رفتند و آنجا نیز عزاداری آبرومندی برگزار می‌شد.

او اظهار کرد: این عزاداری با حضور سربازان و کارکنان پادگان بسیار ارزشمند بود چون گاه در بین سربازان شهرهای دیگر مداحان زبر دستی وجود داشتند که از آن‌ها نیز استفاده می‌کردیم.

خالدی ادامه‌داد: به جرأت می‌توانم بگویم عزاداری در پادگان یکی از خالص‌ترین عزاداری‌هایی بود که مشاهده کردم.

بیشتر بخوانید

• برگزاری سوگواره «احلی من العسل» در ۲۲ بقعه خراسان جنوبی
• حضور ۱۷ مبلّغ غیربومی در برنامه‌های محرمی خراسان جنوبی
• منع ذبح دام در معابر عمومی

مسئول هیئت صاحب الزمانی بیرجند گفت: از دیگر سنت‌های قدیمی عزاداری این است که در ایام محرم و صفر سقف بسیاری از حسینیه‌های شهر بیرجند چون حسینیه کبابی‌ها را با چادر و یا برزنت می‌پوشاندند.

او اظهار کرد: هیئت‌های موجود در سطح شهر بیرجند از دل همان سه هیئت قدیمی شهر بیرجند (هیئت حسینی، هیئت صاحب الزمانی و هیئت ابوالفضلی) شکل گرفته‌اند.

سابقه هیئت ابوالفضلی بیرجند

حاج غلامحسین علیزاده مسئول هیئت ابوالفضلی بیرجند نیز گفت: سابقه فعالیت هیئت ابوالفضلی در شهر بیرجند به حدود یک قرن قبل برمی‌گردد که به همت بزرگواری به نام عبدالوهاب شاهسونی تأسیس شده است.

او افزود: با توجه به محدودیت‌هایی که در زمینه عزاداری در آن زمان وجود داشته تأسیس هیئت و عزاداری با سختی انجام شده است.

علیزاده با اشاره به اینکه از حدود ۱۵ سال قبل هیئت ابوالفضلی در محل مصلی فعالیت خود را داشته است، بیان کرد: معنی نوحه خوانی و عزاداری واقعی را می‌توانیم در همان عزاداری‌های قدیمی هیئت‌ها ببینیم در حالی که امروزه گاه به سمت نمایش رفته‌ایم.

مسئول هیئت ابوالفضلی بیرجند (ع) با تأکید بر اینکه هیئت‌ها در واقع دانشگاه امام حسین (ع) بودند، گفت: خاطرات بسیار دلنشینی از عزاداری‌های در حسنیه گود، حسینیه بی بی آخوند و حسنیه آخوند به خاطر دارم.

او در دهه ۶۰ به دعوت یک سرهنگ مؤمن هیئت‌ها به سمت پادگان می‌رفتند و آنجا عزاداری با شکوهی برگزار می‌کردند، عنوان کرد: گذشته در هیئت‌ها در کنار بیرق سیدالشهدا (ع) سادات و یا پیرغلامان حضور داشتند که به نوعی تکریم این بزرگواران بود.

یادی از درگذشتگان در عاشورا

علیزاده مسئول هیئت ابوالفضلی بیرجند گفت: علت اینکه هیئت‌های بیرجند در روز عاشورا به سمت قتلگاه و یا همان بهشت متقین شهر حرکت می‌کنند یادآوری از درگذشتگان در این روز عزیز است.

کاشانی مدیر انجمن گردشگری پایدار خراسان جنوبی نیز گفت: این نکته فرهنگی بسیار مهم است که در شهر بیرجند هیئتی (هیئت صاحب الزمانی) از حدود ۱۰۰ سال پیش در کنار هیئت ویژه بزرگسالان برای کودکان و نوجوانان نیز هیئتی داشته است.

او گفت: وجود هیئت ویژه کودکان بی شک در نهادینه کردن فرهنگ عاشورایی نقش آفرین است که امروزه نیز می‌تواند مورد توجه خانواده‌های ما قرار گیرد.

۵۶ حسینیه در محدوده بافت قدیمی بیرجند

کاشانی مدیر انجمن گردشگری پایدار بیرجند گفت: در کتاب بیرجند نامه نوشته دکتر جمال رضایی مطرح شده در محدوده قلعه پایین شهر بیرجند و ارگ بهارستان حدود ۵۶ حسینیه وجود داشته و تاریخچه مختصری نیز از این حسینیه‌ها نوشته شده است.

او افزود: حسینیه نواب، حسینیه گود، حسینیه کبابی‌ها و حسینیه امام رضا (ع) از جمله این حسینیه‌های قدیمی هستند.

کاشانی گفت: در بیرجند مرسوم بوده به واسطه آنکه همه افراد با توجه به شغل خود بتوانند از مراسم عزاداری استفاده کننده در زمان‌های مختلف از صبح، ظهر و بعد از نماز مغرب و عشاء مراسم‌های مختلف برگزار می شده است.

مدیر انجمن گردشگری پایدار با اشاره به اینکه گردشگری مذهبی می‌توانند از زیارت امامان (ع) امامزادگان شروع شود، اظهار کرد: استفاده از معماری فاخر ایرانی و اسلامی مساجد و حسینیه‌های کهن نیز از دیگر جاذبه‌ها در گردشگری مذهبی است که مسجد ۷۰۰ ساله قاین و مسجد جامع تون و چهار درخت در بیرجند، حسینیه امام رضا (ع) از جمله این مساجد هستند.

او با تأکید بر اینکه آئین‌های عاشورایی و محرم نیز از دیگر شاخه‌های گردشگری مذهبی است، بیان کرد: بی شک توجه به این موارد می‌تواند در معرفی فرهنگ مذهبی شهر و استان ما نیز تأثیرگذار باشد.

کاشانی گقا: بسیاری از هیئت‌های شهر بیرجند با بیش از ۱۰۰ سال قدمت قابلیت ثبت شدن به عنوان فهرست آثار ناملموس فرهنگی مردم خراسان جنوبی را دارند.

آئین‌های عاشورایی و حسینیه‌های قدیمی شهر بیرجند همه و همه بخش‌های جدایی ناپذیر از فرهنگ مردم خاوران هستند که باید آن را بشناسیم و بشناسانیم تا ریشه‌هایمان را گم نکنیم.

منبع: مهر