داستان تهیه‌  طرحی مصوب برای این بافت تاریخی که بعضا برخی از مسئولان شهری مشهد از آن به عنوان بافت فرسوده نیز یاد می‌کردند، به‌طور رسمی از هشتم دی ۱۳۹۳ آغاز شد، زمانی‌که در مصوبه‌ای شورای‌عالی شهرسازی و معماری بر ضرورت بازنگری در طرح بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) تاکید داشت، مصوبه‌ای که قدم‌های مختلفی برای به سرانجام رساندن طرح بازنگری بافت پیرامون حرم مطهر رضوی و بافت تاریخی آن برداشت.

بعد از پیگیری‌هایی که تا یک سال بعد از تصویب آن مصوبه انجام شدند، با برگزاری نشست ستاد راهبردی به‌سازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)، مصوبات هفت‌گانه‌ای برای بافت پیرامون حرم امام‌رضا (ع) تصویب شدند.

هفت محور به تصویب رسیده این طرح از این قرار است 

۱-حفاظت از ارزش‌های ملموس و معنوی ۲-کاهش حجم مداخله مستقیم و تقویت نقش و سهم ساکنان و مالکان و همچنین بخش خصوصی ۳-ارتقای کیفیت ساخت و ساز و توجه به هویت مکان ۴-کارآمدسازی نظام حمل و نقل و یکپارچه‌سازی شبکه برون و درون شهری ۵-پیوند همه جانبه بافت پیرامون حرم مطهر و شهر ۶-ارتقای شاخص‌های زیست محیطی به ویژه فضای سبز ۷-ارتقاء و توسعه فضا‌های عمومی، زیرساخت‌های شهری و تجهیز قلمرو عمومی

پیشینه طرح بازسازی بافت فرسوده حرم مطهر رضوی

حفظ ساکنان محلی به عنوان ارکان هویت بخش به بافت باز نکاتی است که همواره مسئولان به آن تاکید داشته اند و طبق گفته آنها در این طرح سعی شده تا زمینه برای حضور ساکنین و بقای اجتماعی آنان فراهم شود. همچنین تلاش شده تا زمینه‌های حضور ساکنین تقویت شده و خدمات برای آنها در نظر گرفته شود، همچنین از خالی شدن بافت و از بین رفتن جمعیت ساکن خودداری و زمینه نوسازی توسط خود ساکنین فراهم شود.

اما این تاکید در موارد دیگر نیز مطرح شده است. قدرت‌الله ابک مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی در ۲۴ بهمن امسال گفت: پس از گذشت ٢۵سال از آغاز طرح توسعه بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا علیه‌السلام و به منظور حفظ شأن و جایگاه حرم مطهر در سیمای شهری محدوده، از انتهای سال گذشته بازنگری طرح با هدایت وزارت راه‌وشهرسازی در قالب طرح ویژه تفصیلی در دستور کار قرار گرفت.

۲۷ بهمن نیز محمدرضا حیدری  رئیس شورای اسلامی شهر مشهد در صدوبیست‌ و یکمین جلسه علنی پنجمین دوره شورای شهر مشهد، با اشاره به اینکه در مورد طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم اطلاعاتی در اختیار شورا و شهرداری قرار نگرفته و فقط گزارش‌هایی توسط مشاور طرح تفصیلی به صورت خلاصه به ما ارائه شده، گفت: همچنان نگرانی ما در خصوص طرح اطراف حرم و تحقق‌پذیری آن ادامه دارد و دغدغه شورای پنجم در طول این چند سال خدمت، جز این نبوده است. با توجه به پیگیری‌های لازم توسط شورای شهر، به ویژه کمیته نظارتی کمسیون شهرسازی و معماری، برخی از دغدغه‌های جدی و مهم که بر آن اصرار داشتیم، در مصوبه کمیسیون لحاظ شد، اما همچنان نکات مبهم و دغدغه‌ها بر قوت خود باقی است.

بیشتر بخوانید

• کشمکش‌های ۲۵ ساله چه بر سر نوسازی بافت حرم رضوی آورده است؟

تا این‌که سرانجام در بیست و دومین نشست شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران اعلام شد که «طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) در جلسه روز دوشنبه یازدهم اسفندِ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به تصویب اعضا رسید.»

تصویب طرح کلیات طرح اصلاح قانون حمایت از نوسازی بافت‌های فرسوده پیرامون حرمین 

همچنین این طرح حاصل جلسات متعدد استانی، با حضور تمام دستگاه‌های ذی‌ربط بوده که نهایتاً با رای کلیه اعضاء کمیسیون ماده پنج (استاندار خراسان رضوی، شهردار مشهد، مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی، مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی) و همکاری مستمر آستان قدس رضوی، به تایید کمیسیون ماده پنج رسید و با نظر موافق به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ارائه شد.

در جلسه بیست و دوم شورای‌عالی نیز پس از ارائه طرح، نقطه‌نظرات اعضاء شورای‌عالی شهرسازی و معماری در خصوص طرح تهیه شده مطرح و در نهایت طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر، با تایید مفاد صورت‌جلسه کمیسیون ماده پنج، به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری رسید.

سرانجام نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز چهارشنبه، ۵ مرداد ماه مجلس در ادامه رسیدگی به گزارش کمیسیون عمران با کلیات طرح اصلاح قانون حمایت از بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده پیرامون حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) و حرم مطهر حضرت معصومه (س) با ۱۵۹ رأی موافق، ۲۲ رأی مخالف و ۷ رأی ممتنع از مجموع ۲۰۴ نماینده حاضر در جلسه موافقت کردند و مقرر شد این اصلاحیه به صورت دو شوری در کمیسیون مربوطه بررسی شود.

سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: این اصلاحیه هیچ تعهد مالی مازاد نسبت به قانون قبلی برای دولت ایجاد نمی‌کند.

همچنین ادیانی نماینده دولت نیز ضمن موافقت با کلیات طرح اصلاح قانون حمایت از بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده پیرامون حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) و حرم مطهر حضرت معصومه (س) گفت: دولت این طرح را مثبت ارزیابی می‌کند، زیرا در چارچوب اسناد بالادستی است، اما جزئیات آن نیازمند توجه به برخی از موضوعات است.

این طرح از سال ها قبل مطرح بوده است

داستان طرح تفصیلی و طرح جامع شهر مشهد و حفاظت از بافت تاریخی اطراف حرم از سال‌ها قبل‌تر از تصویب نخستین مصوبه‌ها در بین مدیریت شهری مشهد مطرح بوده است؛ ۲۷ مرداد ۱۳۹۴ وفا ثابتی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی بافت تاریخی پیرامون حرم مطهر امام‌رضا (ع) در یادداشتی به این نکته اشاره داشت که پس از گذشت ۶ سال از تصویب آخرین تغییرات و اصلاحات طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)، مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران ۲۹ تیر سال گذشته توسط پیروز حناچی، دبیر شورا و معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی به علیرضا رشیدیان استاندار خراسان رضوی ابلاغ شد. مصوبه‌ای که نشان دهنده نگرانی و دغدغه‌ای اساسی درباره‌ بافت مرکزی مشهد به ویژه محدوده‌ی پیرامون حرم مطهر حضرت رضا (ع) است.

قانون حمایت از طرح بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده پیرامون حرمین مطهر

ماده واحده - نظر به ضرورت نوسازی بافت‌های فرسوده و به منظور تسریع در اجرای طرح‌های بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرمین مطهر امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) که در این قانون «حرمین مطهر» گفته می شود مفاد زیر می باید به اجرا گذارده شود:

۱ - وزارت مسکن و شهرسازی مجاز است اجازه خرید و استملاک حداکثر چهار درصد (۴%) از اراضی واقع در محدوده مصوب طرح حرمین مطهر را از محل اراضی و املاک متعلق به خود یا بخش خصوصی یا سایر بخش‌ها جهت احداث پروژه‌های مسکونی و اقامتی با رعایت قوانین و مقررات و کاربری مصوب به اتباع خارجی مسلمان (مشروط به رفتار متقابل کشور متبوع) صادر نماید.

تبصره - صدور مجوز خرید و استملاک گفته شده در ماده (۱) و همچنین نقل و انتقال‌های بعدی به نام اتباع مسلمان خارجی منوط به تصویب کمیسیونی متشکل از نمایندگان وزارت اطلاعات، وزارت امور خارجه، وزارت مسکن و شهر سازی، وزارت کشور و نماینده آستان قدس رضوی یا آستان مقدسه حرم حضرت معصومه (س) حسب مورد خواهد بود.

دبیری کمیسیون مذکور به عهده وزارت مسکن و شهر سازی است.

۲ - برای احیاء، حفظ و گسترش ارزش‌های معماری ایران - اسلامی و بیان نمادها، ارزش‌ها و ویژگی‌های انقلاب اسلامی، وزارت مسکن و شهرسازی موظف است نسبت به تهیه طرح مجموعه فرهنگی، هنری، سیاحتی با الهام از معماری ایرانی - اسلامی در بافت پیرامون حرمین مطهر اقدام و آن را پس از تصویب در مرجع قانونی ذی‌ربط به مرحله اجرا درآورد.

۳ - به منظور فراهم نمودن زمینه مشارکت بخش‌های عمومی و خصوصی و امکان استفاده از سرمایه‌های کوچک مردمی با هدف تأمین و تجهیز منابع مالی جهت اجرای پروژه‌های مصوب واقع در محدوده طرح حرم مطهر، وزارت مسکن و شهر سازی (سازمان عمران و بهسازی شهری) مجاز است تا نسبت به تأسیس صندوق سرمایه گذاری طرح حرم مطهر اقدام کند.

تبصره ۱ - ده درصد (۱۰%) از درآمد حاصل از فروش اراضی استان خراسان رضوی و استان قم متعلق به دولت که از تاریخ تصویب این قانون به بعد واگذارمی شود، به منظور تأمین معوض املاک واقع در طرح‌های نوسازی و تأمین آورده اولیه دولت در صندوق مذکور در اختیار سازمان فوق‌الذکر قرار می گیرد.

تبصره ۲ - اساسنامه صندوق یاد شده توسط وزارت مسکن و شهر سازی ظرف مدت سه ماه تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

گزارش از  بذری