اواسط مرداد فیلمی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که مدعی ایجاد سوراخ در صخره حریم چارطاقی نیاسر و مجاور چشمه اسکندریه بود؛ موضوعی که واکنش رسانه‌ها و علاقه‌مندان میراث فرهنگی را برانگیخت و با پیگیری اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان، دادستانی حکم به توقف عملیات عمرانی در حریم چهارتاقی را داد.

گفته می‌شد مسئولان نیاسر تصمیم دارند صخره زیر چارطاقی را تخریب و با ایجاد جاده‌ای امکان تردد خودرو‌ها و تریلی‌های معدن مجاور این بنای تاریخی را فراهم کنند آن هم در شرایطی که میراث فرهنگی مجوزی صادر نکرده است. موضوعی که شهرداری نیاسر آن را رد می‌کند.

چارطاقی نیاسر در ۲۰ کیلومتری غرب کاشان و در نزدیکی چشمه اسکندریه در منطقه‌ای گردشگری قرار دارد. این بنا به عنوان سالم‌ترین چارطاقی ایران شناخته می‌شود و با نام آتشکده نیاسر، ۲۱ آبان ۱۳۱۷ با شماره ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

بنایی ساسانی با گنبد بیضوی

ایرج صفایی مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان که از چهارطاقی نیاسر به عنوان آتشکده یاد می‌کند می‌گوید: آتشکده نیاسر، بنایی باستانی از اواخر دوره اشکانی یا اوایل دوره ساسانی بر بالای کوهی مشرف به شهر نیاسر است.

او با اشاره به ثبت این بنا در ۱۳۱۷ به شماره ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران افزود: این بنا با قاعده تقریبی مربع، اضلاع حدود ۱۱ متر و ارتفاع حدود ۱۰ متر ساخته شده و در اطراف آن چهار ستون ال شکل، چهار دهانه را ایجاد کرده و در بالای هر دهانه، یک طاق با قوس بیضی، ساختار تقریباً مربع را در بالای بنا شکل داده است.

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان ادامه داد: چهار فیلپوش، مربع بالای بنا را به هشت ضلعی و بعد تقریباً دایره تبدیل کرده؛ چنانکه در عکس‌های کتاب "آثار ایران" مشخص است، این سازه احتمالاً دارای گنبد بیضوی شکل بوده که پس از تخریب با روش جناقی، سقف آن بازسازی شده است.

فراز و نشیب حیات آتشکده ساسانی

به گفته صفایی، پس از آنکه سقف بنا دوباره فرو ریخته، در ۱۳۳۴ باز هم با روش جناقی بنا را بازسازی کرده‌اند.

او افزود: این بنا، تاکنون چندین بار مرمت جزیی شده که آخرین آن در سال ۱۳۹۴ بوده است.

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان ادامه داد: به گفته کارکنان شهرداری نیاسر، محوطه تاریخی اطراف بنا در ۱۳۷۸با بلدوزر پاکسازی شده و بسیاری از آثار باستانی احتمالی از بین رفته است.

صفایی افزود: به گفته ساکنان محلی در نزدیکی بنا تنوره‌ای بوده با آتشدانی از جنس سنگ خاکستری به ارتفاع یک تا یک و نیم متر در مرکز آن که تخریب شده است.

به گفته او، کف‌سازی و سنگ‌فرش اطراف، همچنین مرمت غیر دقیق سکو‌های دور ستون‌ها موجب شده تا ساختار قبلی این سکو‌ها از چشم‌ها پنهان بماند.

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان گفت: تا پیش از ساخت آتشکده‌های ایران، بشر در ساخت بنا‌ها بیشتر از ساختار چوبی استفاده می‌کرد، گویا آتشکده‌های ایران از جمله آتشکده نیاسر نخستین بنا‌های برجای مانده است که سقف گنبدی دارد و بعد‌ها در کلیساها، کنیسه‌ها و مساجد هم استفاده شد که از جهش‌های معماری جهان و از افتخارات معماری ایران به شمار می‌آید.

توقف طرح عمرانی بدون مجوز در حریم چهارطاقی

احمد دانایی‌نیا رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: اقدام تخریبی شهرداری نیاسر در حریم چهارطاقی ساسانی از اساس غیرقانونی بود؛ چون هر اقدامی در حریم آثار تاریخی نیاز به استعلام و مجوز میراث فرهنگی دارد و بر همین اساس، عملیات تخریب با ورود اداره میراث فرهنگی و مساعدت دادستان کاشان متوقف شد.

او با یادآوری اینکه اجرای هر طرح عمرانی در حریم چهارطاقی نیاسر باید در شورای فنی میراث فرهنگی منطقه کاشان بررسی شود اظهار کرد: نشست‌های بسیار سازنده‌ای برای تعامل درخصوص رفع گره ترافیکی نیاسر، با دستگاه‌های مرتبط از جمله شهرداری نیاسر برگزار و مقرر شده بود طبق تفاهم نامه‌ای، شهرداری نیاسر به احیای محور‌های فرهنگی-تاریخی شهر ورود کند و شورای فنی منطقه شمال اصفهان هم راهکاری برای رفع گره ترافیکی بیابد.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان، کمیته فنی منطقه شمال اصفهان به منظور بررسی علمی و فنی مشکلات میراثی منطقه کاشان و آران و بیدگل و صیانت از آثار تاریخی تشکیل شده است.

دانایی‌نیا چهار طاقی نیاسر را مصداق بارزی از دانش معماری و فناوری ایرانیان باستان توصیف و اضافه کرد: متأسفانه نگاه غیرکارشناسانه و ورود غیر علمی و غیر تخصصی برخی دستگاه‌ها و اشخاص، به چنین بنا‌هایی آسیب می‌زند در حالی که صیانت از این آثار ملی و فراملی حوزه مسئولیت‌های میراثی، حقوقی و مدنی همگان است.

ممنوعیت دخل و تصرف در حریم بنا‌های ملی

علی ابوالفضلی سرپرست پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی نیاسر به خبرنگار ما گفت: طبق ضوابط مربوط به عرصه و حریم چارطاقی، هرگونه اقدامی که منجر به صدمه زدن به عرصه و اعیان تاریخی و طبیعی آن شود، ممنوع است.

او افزود: همچنین هر گونه دخل و تصرف شامل مرمت، ساماندهی محوطه، احیای عرصه و اعیان تمام یا بخشی از اثر، بدون داشتن مجوز سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ممنوع است.

سرپرست پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی نیاسر اظهار کرد: با عنایت به اهمیت و حساسیت موضوع مقرر شد شهرداری نیاسر طرح ترافیکی فنی و توجیهی لازم را تهیه کند تا در نخستین جلسه شورای فنی اداره میراث فرهنگی بررسی و درباره آن تصمیم گیری شود.

تخریب و تعریض صخره از مطالبات مردمی است

احسان کوزه‌گر شهردار نیاسر گفت: مسیر دسترسی به باغ تالار یا سرچشمه فقط چهار متر عرض دارد که سبب راهبندان می‌شود، مشکلی که به ویژه در نوروز و فصل گلابگیری تشدید می‌شود و بنابراین گره‌گشایی ترافیکی در محور تالار به سمت رصدخانه، چارطاقی و مقسم ضروری است.

او افزود: تعریض محور و برداشتن صخره برای رفع گره ترافیکی از مطالبات مردم نیاسر از سال ۸۵ تاکنون بوده است.

شهردار نیاسر با اشاره به اینکه اقدام برای تعریض محور و برداشتن صخره مجاور چهارطاقی نیاسر از سال ۹۸ آغاز شد و دو سوم کار پیش رفت ادامه داد: شهرداری برای تکمیل طرح، با دادستان نامه نگاری کرد که اجازه داده شد بدون ایجاد لطمه و ضربه به بافت تاریخی، طرح اجرا شود.

کوزه‌گر گفت: بر اساس گفتگو با رئیس اداره میراث فرهنگی کاشان مقرر شد شهرداری طرح ترافیکی را آماده و به شورای فنی میراث ارائه کند تا با همراهی آن‌ها گره ترافیکی باز شود.

سوراخ کردن صخره، اقدام خودجوش اهالی بود

او درباره اتفاقات دوشنبه دهم مرداد اینطور توضیح داد: در این روز در نیاسر نبودم که خبر رسید مردم منطقه از فرصت حضور دستگاه مته کاری در منطقه با نگاه کاهش هزینه‌ها استفاده کرده و به سوراخ کردن صخره مشغول شده اند.

به گفته شهردار نیاسر، مردم از مکاتبات میراث فرهنگی و شهرداری خبر داشتند و تصور می‌کردند شورای فنی میراث فرهنگی، مجوز برداشتن صخره را با سیم برش، بدون لرزش و ارتعاش صادر خواهد کرد بنابراین تصمیم گرفتند زیرساخت آن را زودتر و با توجه به حضور دستگاه‌دار در منطقه فراهم کنند تا فقط برای مته‌کاری و از تحمیل هزینه ۷۰۰ میلیون تومانی به شهرداری جلوگیری شود.

تعریض محور برای منافع معدن‌دار نیست، خواسته مردمی است

سید قوام سیدی از اهالی نیاسر با تایید سخنان شهردار گفت: دو سال قبل برای برداشتن صخره و تعریض محور با پیمانکاری معدن دار منطقه اقدام کردند اما با نظر میراث این طرح متوقف شد تا اینکه چندی پیش به دلیل حضور دستگاه مته کاری در شهر، مردم از دستگاه دار خواستند کار را ادامه دهد تا جلوی هزینه ۷۰۰ میلیون تومانی حضور مجدد دستگاه را بگیرند.

او تاکید کرد: مردم خودجوش آمدند و هزینه مته کاری را به دستگاه‌دار دادند و شهرداری هیچ نقشی نداشت.

این شهروند نیاسری در پاسخ به این سوال که آیا مسیر برای تردد کامیون‌های معدن تعریض می‌شود گفت: حدود ۶۰ سال است که اینجا زندگی می‌کنم و می‌بینم که تمام تریلی‌ها، کامیون‌ها و خودرو‌های سنگین از این محور عبور می‌کنند و معدن‌دار راه دیگری نیز برای تردد خودرو‌های حمل بار دارد.

به گفته سیدی، محور تالار به ویژه در فصل گلابگیری به دلیل ازدحام مسافران و گردشگران دچار گره ترافیکی می‌شود و خواسته و مطالبه مردم، تعریض جاده است.

ممنوعیت تردد خودرو‌های معدن در زمان حضور گردشگران

محمد جمشیدی‌فر رئیس شورای اسلامی شهر نیاسر گفت: تعریض محور فقط برای رفع ترافیک سنگینی است که در اردیبهشت و در زمان حضور گردشگران ایجاد می‌شود و پلیس راهنمایی رانندگی کاشان هم به آن واقف است.

او تعریض جاده برای راحتی کار انتقال مواد معدنی را رد کرد و افزود: در نامه‌ای به معدن‌دار ممنوعیت تردد کامیون‌های معدن در سه ماه نخست سال و اوج ورود گردشگر در این محور به او ابلاغ و اعلام شده است.

به گفته رئیس شورای اسلامی شهر نیاسر، طبق رایزنی با میراث فرهنگی مقرر شده طرح توجیهی شهرداری برای برداشت صخره به شورای فنی میراث ارائه شود تا در صورت نظر مساعد این طرح اجرا شود.

جمشیدی فر افزود: مردم بدون هماهنگی شهرداری اقدام و حتی هزینه مته کاری را تقبل کردند تا در صورت تایید طرح شهرداری در شورای فنی زیر ساخت کار زودتر آماده شود.

نیاسر باغ شهری تاریخی است که بهار هر سال به شکفتن آلاله‌ها و گل‌های محمدی اش و رسیدن فصل گلابگیری گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند. جمعیتی که زیرساخت‌های میزبانی از آن‌ها از جمله جاده دسترسی عریض فراهم نیست و روز‌های دلنشین میهمان نوازی را برای اهالی پرزحمت می‌کند. پیدا کردن راهی برای رفع مشکل راهبندان در اطراف چهارطاقی ساسانی شهر، باید به شیوه‌ای باشد که نه به این اثر باستانی ملی لطمه‌ای وارد شود و نه بهار و فصل حضور گردشگران به معضل منطقه تبدیل شود. اهمیت میراث تاریخی هم باید برای مردم روشن شود.

گزارش از حرمت سادات متولی