جهش درحوزه‌های گوناگون طی یکسال گذشته به خوبی قابل مشاهده است. گرچه مسأله پهپادی ایران سال‌هاست دستاورد‌های قابل توجهی را نشان می‌دهد، اما ورود رسمی ایران به جمع معدود کشور‌های صادرکننده پهپاد دستاوردی است که در جریان ایجاد تغییرات لازم در سیاست خارجی و توجه به دیپلماسی اقتصادی رقم خورده است. این اتفاق حتی باعث شده تا امریکایی‌ها ازاین مسأله احساس خطر کنند و حتی به جنگ روانی علیه این اقدام متعارف و قانونی روی آورند.

روسیه و تاجیکستان دو کشوری هستند که خبر‌ها بیش ازهمه حول آن‌ها شکل گرفته بود. همچنین پس از این اقدام بود که مقامات امریکایی با طرح بحث مسأله صادرات پهپاد ایرانی به روسیه سعی داشتند به افکار عمومی ضدایرانی دامن بزنند. «ایران» دراین گزارش به زمینه‌های شکل‌گیری روابط اقتصادی تهران با دوشنبه و همچنین مسکو و حواشی پیرامون آن می‌پردازد.

بهبود روابط سیاسی مقدمه ارتقای سایر جنبه‌ها

شهریور ماه ۱۴۰۰ بود که سفر آیت‌الله رئیسی به تاجیکستان به عنوان اولین سفر خارجی وی در جایگاه ریاست جمهوری خبر از فصلی جدید از روابط بین دو کشور می‌داد. رسانه‌های فارسی زبان بیگانه با تیتر «رئیسی با وجود تحریم‌های بین‌المللی به تاجیکستان سفر می‌کند» عصبانیت خود از این سفر را نشان دادند. اتفاقات پس و حین این سفر نشان داد این نگرانی آن‌ها البته بیجا هم نبوده است!

«آسیا پلوس» یکی از رسانه‌های پرمخاطب تاجیکستان چند روز بعد از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ با انتشار گزارشی نوشته بود: «امروز در حالی که روند انتقال قدرت از رئیس جمهور سابق به رئیس جمهور منتخب ایران شروع شده است، می‌توان گفت از همان ابتدای ریاست «حسن روحانی» روابط ایران و تاجیکستان به خوبی پیش نرفت. البته دلایل عینی هم وجود داشت. یکی از آن‌ها و احتمالاً مهمترین‌شان به طور کامل مشغول شدن دولت دوازدهم به حل برنامه هسته‌ای با امریکا و کشور‌های اروپایی بود؛ هرآنچه که ارتباط مستقیمی با حل این مسأله نداشت، برای تیم حسن روحانی از اولویت برخوردار نبود.»

بیشتر بخوانید

• عصبانیت صهیونیست‌ها از دستاورد‌های دیپلماسی اقتصادی ایران در آسیای مرکزی

توسعه روابط ایران و تاجیکستان به سرعت توسط مقامات دو کشور با شروع به کار دولت سیزدهم درابعاد مختلف پیگیری شد. این اتفاق از این جهت اهمیت داشت که دردولت گذشته روابط ایران و تاجیکستان رو به تیرگی و سردی رفته بود و متعاقب آن مبادلات تجاری و همکاری‌های فرهنگی دو کشور کاهش یافت. این درحالی است که اشتراکات فراوان فرهنگی، تاریخی، زبانی و... بین دو کشور قابل توجه است.

از همین رو رئیس جمهور جدید ایران پیش از سفر به تاجیکستان از ترمیم و بهبود روابط دو کشور پس از وقفه چند ساله خبر داد و مقامات تاجیک نیزازاین موضوع بشدت استقبال کردند. ازآنجایی که تاجیکستان جزو کشور‌های فارسی زبان است و از اعضای اصلی سازمان همکاری شانگ‌های نیز محسوب می‌شود، کاهش سوءتفاهم‌ها و بهبود روابط با این کشور برای منافع دو کشور اهمیتی شایان توجه داشت.

عصبانیت امریکایی‌ها

چند ماه پس از بهبود روابط سیاسی تهران و دوشنبه، در اردیبهشت ۱۴۰۱ کارخانه تولید پهپاد تمام ایرانی با حضور سرلشکر باقری و شیرعلی میرزا وزیر دفاع و جمعی از فرماندهان عالی‌رتبه کشور تاجیکستان آغاز به کار کرد. این اتفاق نشان داد ایران در جایگاهی قرار گرفته است که می‌تواند علاوه بر رفع نیاز‌های داخلی به کشور‌های همپیمان و دوست در جهت افزایش امنیت و صلح پایدار، تجهیزات نظامی صادر کند.

تیرماه امسال نیز ارتش ونزوئلا برای اولین‌بار در رژه نظامی خود پهپاد‌های رزمی مونتاژ شده ایرانی را نمایش داد. پس ازاین رژه مشخص شد پهپاد‌هایی که درابتدا با نام ایرانی «مهاجر-۲» شناخته می‌شدند، اکنون با نام «آنتونیو خوزه سوکره» شناخته می‌شوند. رصد، شناسایی و حمله با قابلیت ضد تانک و ضد نفرازویژگی‌های تجهیزاتی این پهپاد است که هراس امریکایی‌ها را در پی داشته است.

دیپلماسی و جان تازه به صنعت فضایی

دولت سیزدهم در حوزه فضایی نیز جهشی جدی به این صنعت راهبردی داشته است. گرچه اولین تحقیقات در خصوص پرتاب ماهواره اوایل دهه هشتاد آغاز شد و در سال ۱۳۸۶ اولین ماهواره به فضا پرتاب گشت تا ایران نیز در جمع معدود کشور‌هایی قرار بگیرد که توانسته علاوه بر دانش این مسأله آن‌را عملیاتی و اجرایی کند؛ اما این مسیر که انگیزه زیادی را در دانشجویان و اساتید این حوزه ایجاد کرده بود در دهه ۹۰ و با قدرت گرفتن جریان غربگرا با عقبگرد مواجه شد. بی‌توجهی دولت‌های یازدهم و دوازدهم در سیاستگذاری و عرصه‌های کسب و کار رشته‌های فنی و مهندسی باعث شد تا انگیزه‌ها برای تحصیل در این رشته‌ها نیز کاهش یابد.

حسین سالاریه، رئیس سازمان فضایی کشور در این خصوص معتقد است: «در دهه ۹۰ ورودی دانشجویان فنی مهندسی به دانشکده‌ها کاهش یافت و تربیت نیروی انسانی بخوبی شکل نگرفته است. در کنکور امسال نیز شاهد آن بودیم که داوطلبان کنکور ریاضی از لحاظ تعداد در جایگاه آخر بودند. کاهش ورودی دانشجویان ریاضی در دانشگاه‌ها تأثیر منفی بر صنعت فضایی می‌گذارد و در واقع افت و توقفی که در صنعت فضایی در دهه ۹۰ با آن روبه‌رو شدیم در پایین آمدن تمایل داوطلبان به تحصیل در رشته‌های مرتبط با صنعت فضایی بی‌تأثیر نبوده است. باید تربیت نیروی انسانی در این زمینه را افزایش دهیم و از متخصصان حوزه‌های فضایی در شرکت‌های دانش‌بنیان بخوبی استفاده کنیم.»

دولت روحانی بزرگترین مانع رکود فضایی

روستا آزاد، رئیس سابق دانشگاه صنعتی شریف در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی، یکی از نمونه‌های بدرفتاری دولت سابق با این صنعت مهم و دلزدگی نیرو‌های نخبه و جوان را روایت کرده است. او در خصوص پرتاب «شریف ست» که دولت سابق مانع پرتاب آن شد گفته بود: «بعد از همه ملاحظات، ماهواره روی سکو هم رفت و آسوشیتدپرس فیلمش را هم گرفت و از بالا عکسش را هم ماهواره گرفت. بعد از اینکه امریکایی‌ها هشدار دادند به ایران، بلافاصله فیوز کشیده شد، الان دو مرتبه به آشیانه برگشته است که خیلی هم خطرناک است. دلم می‌خواست وقتی که جلوی رونمایی ماهواره شریف ست را گرفتند، می‌آمدند گزارش تهیه می‌کردند از اشک و گریه بچه‌ها. بچه‌های دکترا و ارشد و حتی استادان دانشگاه که چرا نگذاشتند رونمایی شود. همان زمان من این طرف و آن طرف، به ریاست جمهوری مکاتبه کردم. آخر حرف‌شان این بود که این کار‌ها به شما ربطی ندارد.»

جانی دوباره به نخبگان فضایی

حالا دولت اعلام کرده است با کنار گذاشتن موانع و فعال کردن دوباره این ظرفیت راهبردی و مغفول مانده برنامه ۱۰ ساله رسیدن به مدار ۳۶۰۰۰ کیلومتری از ۱۰ سال به چهار سال کاهش داده است و نقطه پایانی بر خودتحریمی‌های داخلی نهاده است. رئیس جمهور پس از یازده سال جلسه شورای عالی فضایی کشور را تشکیل داد و وزیر ارتباطات نیز به پشتوانه حمایت‌های وی گفته است تا یک سال آینده به یکی از قطب‌های پرتاب ماهواره در مدار ۵۰۰ کیلومتری در منطقه تبدیل می‌شویم و می‌توانیم به کشور‌های دیگر نیز خدمات ارائه کنیم.

همه این‌ها باعث شد دومین ماهواره نظامی ایران با نام نور-۲ در اسفند ماه سال گذشته توسط ماهواره‌بر سه مرحله‌ای و سوخت ترکیبی قاصد نیروی هوافضای سپاه به فضا پرتاب و با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین تزریق شد. نور-۲ که ماهواره‌ای سنجشی و شناسایی است با سرعت ۷/۶ کیلومتر بر ثانیه و ۴۸۰ ثانیه پس از پرتاب در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفت.

«خیام» نماد همکاری علمی و دیپلماتیک

پس از آن ماهواره خیام بود که نه تنها نشان عزم داخلی کشورمان شد بلکه نشان داد علی رغم تحریم‌ها می‌توان با همکاری دیگر کشور‌ها در توسعه این صنعت راهبردی قدم گذاشت.

ماهواره خیام که قبلاً اقدامات مربوط به ساخت آن با کشور روسیه انجام شده بود برای پرتاب با دو مانع در دولت قبل روبه‌رو بود. یکی مانع حقوقی که متن ضعیف توافقات پیشین با روسیه در خصوص این ماهواره مشکلات فنی فراوانی داشت که به رغم آماده شدن ماهواره مجال پرتاب پیدا نکرده بود و دیگری مانع سیاسی که غربگرایی دولت وقت منجر به افول روابط تهران-مسکو و سایر کشور‌های همسایه و شرقی شده بود. از همین رو دولتمردان جدید برای آنکه ماهواره خیام به فضا پرتاب شود نیازمند به کارگیری دیپلماسی فعالانه در این خصوص شدند. همچنین دولت سیزدهم با تغییر ماهیت قرارداد منعقد شده را از قرارداد خرید به قرارداد انتقال تکنولوژی تغییر داد.

گرچه بدخواهان تلاش کردند تا ایرانی بودن ماهواره خیام را زیرسؤال ببرند، اما طراحی کلان ماهواره با دانشمندان ایرانی بوده و تنها ساخت آن بوسیله روس‌ها انجام شده است. حامیان دولت سابق در فضای مجازی همواره دولت سیزدهم را هم راستا با سیاست‌های روسیه وانمود می‌کنند، اما مذاکرات ایران و روسیه نشان داده پافشاری ایران برای پرتاب ماهواره خیام با ماهواره‌بر امتحان داده شده «سایوز» با دیپلماسی فعالانه، مورد رضایت طرف مقابل قرار گرفت؛ چرا که تهران درصدد بود با پرتابی مورد اعتماد که موفقیت ماهواره را تضمین کند، عملیات مذکور انجام شود.

این تجربه موفق باعث شده تا خیام‌های ۲، ۳ و ۴ نیز در دستور کار دولت سیزدهم قرار بگیرد. در هر صورت ایران در یک‌سال گذاشته گام‌های بلند در تقویت صنایع راهبردی انجام داده است که جز با تغییر ریل دیپلماسی و نوع نگاه انقلابی و عقلانی به حکمرانی غیرممکن بود.

منبع: روزنامه ایران