طلاق، نتیجه تلخ انتخاب‌های اشتباه است؛ یا در انتخاب شریک زندگی و یا در انتخاب ادامه مسیر زندگی، چند سالی است حتی دلیل محکمه پسند همچون اعتیاد و بیکاری و ... هم نمی‌خواهد؛ خودخواهی که به اوج برسد، تعهد به زندگی مشترک فراموش می‌شود و یک جمله "تفاهم نداریم" می‌شود دلیل جدایی.

آمار‌ها نشان می‌دهد حدود نیمی از طلاق‌های ثبت شده در پنج سال نخست زندگی مشترک روی می‌دهد، همان سال‌های پر فراز و نشیب شروع زندگی مشترک که باید با هنرمندی زن و مرد پایه‌های آن قوام بگیرد.

بر پایه آمار سازمان ثبت احوال کشور، در تابستان۱۴۰۰ در کل کشور ۱۳۴ هزار و ۲۰۸ ازدواج و ۴۸ هزار و ۳۲۵ طلاق به ثبت رسید. عددی که اگر دقیق به آن نگاه کنیم بحرانی است که همه در آن مقصرند، از جوانان و خانواده هایشان تا رسانه‌ها و کارشناسان و دولتمردان و نمایندگان مجلس.

ماهواره زندگی‌ام را سوزاند

هانیه جوانی ۲۷ ساله است که دو سال از طلاقش می‌گذرد. او داستان زندگی‌اش را اینطور تعریف می‌کند: اوایل ازدواج، زندگی خوب و ساده‌ای داشتیم و سعی می‌کردیم با تمام مشکلات کنار بیاییم که پای ماهواره به زندگی‌مان باز شد.

این خانم جوان ادامه داد: با دیدن سریال‌های ماهواره‌ای توقعم از همسرم بیشتر و دعواهایمان شروع شد و آنقدر کار بالا گرفت که نتوانستیم در کنار هم به زندگی ادامه دهیم.

خانم میانسالی که فرزندش طلاق را تجربه کرده می‌گوید: پسرم کم سن و سال بود که ازدواج کرد، اوایل هم زندگی خوبی داشتند، اما عروسم با گذشت زمان از مسئولیت پذیری در زندگی فاصله گرفت، سبک زندگی اش با دیدن مداوم سریال ماهواره‌ای تغییر کرد و سر ناسازگاری گذاشت.

او ادامه داد: در این سال‌ها آنقدر این دو از هم دور شده بودند که دیگر کنار هم نگه داشتنشان غیر ممکن بود و شاید حتی به نوه ام آسیب بیشتری می‌رسید.

اعتیادم را به خانواده‌ام ترجیح دادم

محمد، مردی ۳۳ ساله است که به تازگی از دام اعتیاد رها شده. او می‌گوید: شش سال، عاشقانه زندگی کردیم و تولد دخترمان زندگی مان را شیرین‌تر هم کرده بود، اما نمی‌دانم چه شد که مشکلات و دغدغه‌های کاری مرا به دام سیگار و بعد مشروب و بعد موادمخدر کشاند.

این آقا ادامه داد: خانواده‌ام چند باری سعی کردند مرا ترک دهند، اما نشد و کم کم از خانه، خانواده، زن و بچه‌ام دور شدم، آنقدری از زندگی‌ام بی خبر بودم که بعد از یک سال متوجه شدم همسرم غیابی طلاق گرفته و دیگر از آن زندگی شیرین خبری نیست.

بی پولی پایه‌های زندگی‌مان را سست کرده بود

زهرا و مسعود، زوج جوانی هستند که چند ماه بعد از ازدواج، در دادگاه اتاق به اتاق برای طلاق می‌رفتند و سرانجام جدا شدند، اما پشیمان و حالا می‌خواهند با برگزاری جشن خانوادگی زندگی مشترک را از سر بگیرند. آن‌ها می‌گویند:

بعد از اینکه مستقل شدیم و خانواده‌ها دیگر از لحاظ مالی ما را تامین نمی‌کردند متوجه شدیم با درآمد کمی که داریم نمی‌توانیم زندگی کنیم و مشکلات اقتصادی ما را به طلاق واداشت، اما بعد از طلاق فهمیدیم نباید اینقدر زود جا میزدیم و تصمیم گرفتیم هر دو سر کار برویم و هر طور شده زندگی‌مان را بچرخانیم.

پیشگیری از بحران طلاق جدی گرفته نشده

سمیه بهزادی‌پور کارشناس آسیب‌های اجتماعی گفت: همواره شاهد ابراز نگرانی مسئولان از بحران طلاق هستیم، اما اقدام اثربخشی دیده نشده و راهکار‌های ارائه شده موثر نیست.

او با بیان اینکه افزایش طلاق، به آسیب‌های اجتماعی دامن زده و گروه‌های مختلف سنی را تحت تأثیر قرار داده، افزود: با رشد روزافزون آمار طلاق، شاهد حضور زنان، مردان و فرزندانی آسیب‌دیده هستیم که دچار انواع بحران‌های روحی، روانی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی اعتقادی و مذهبی هستند.

کارشناس آسیب‌های اجتماعی، حمایت دولت از خانواده‌های طلاق را ضروری دانست و گفت: به عنوان اولین راهکار، بر حمایت دولت از خانواده‌های طلاق، برای بهره‌مندی آنها از خدمات مشاوره، تاکید می‌شود تا والدین با آگاهی هر چه بیشتر و با حداقل آسیب ممکن از عهده مدیریت فرزندان خود برآیند.

بهزادی‌پور اضافه کرد: از سویی دیگر بر الزام حضور مشاور در مدارس ابتدایی تاکید شود، زیرا سال‌هاست نبود مشاور و روان‌شناس در مدارس ابتدایی کشور خلایی محسوس است.

او مهارت‌افزایی دانش‌آموزان و والدین آنها را هدف نهایی خواند و گفت: مهارت افزایی به صورت عملی و نه شعاری برای افزایش کنش‌های آگاهانه و صحیح خانواده‌ها و فرزندانشان و همزمان، شناسایی کودکان آسیب‌دیده یا در معرض آسیب ناشی از طلاق قانونی یا عاطفی ضروری است.

ضرورت باز تعریف مشاوره‌های پیش از ازدواج و قبل از طلاق

کارشناس آسیب‌های اجتماعی به اهمیت مشاوره‌های پیش از ازدواج پرداخت و افزود: یکی از راهکار‌های علمی و مؤثر، مشاوره‌های پیش از ازدواج است که اگر با کیفیت انجام و با جدیت دنبال شود در کاهش طلاق موثر خواهد بود، اما بار‌ها شاهد مشاوره‌های بی کیفیت و برای رفع تکلیف یا صرف گرفتن تایید کارشناس به ویژه در ازدواج‌های دانشجویی بوده ایم.

بهزادی پور با اشاره به مشاوره‌های اجباری قبل از ثبت طلاق تصریح کرد: چندین جلسه مشاوره اجباری برای زوج‌هایی که مدت‌ها از متارکه آنها می‌گذرد، حریم آنها و خانواده‌هایشان از بین رفته، جهیزیه مسترد شده و فرزندان ماه‌ها و سال‌ها شاهد انواع خشونت کلامی، روانی، جسمی، اقتصادی والدین بوده اند، تأثیری ندارد، اما این موضوع دو بعد دارد.

او توضیح داد: در بعد اول در صورت سازش زوجین در این مرحله، جلسات مشاوره متوقف می‌شود درحالی‌که بر ادامه جلسات مشاوره و زوج درمانی پس از سازش، تاکید می‌شود؛ چون در صورت تکرار تصمیم به طلاق، زوج و فرزندان با آسیب شدیدتری نسبت به قبل مواجه خواهند شد. به همین دلیل استمرار جلسات فوق با تعرفه دولتی، الزامی است.

این روان‌شناس اضافه کرد: در بعد دوم در صورت الزام جلسات زوج درمانی در مرحله درخواست مهریه و نفقه یا نبود تمکین، شاهد اثربخشی هرچه بیشتر و حل مشکلات زوجین خواهیم بود.

بهزادی پور پیشنهاد کرد: در صورت تشکیل پرونده توسط هر یک از زوجین در پزشکی قانونی، به دلیل ضرب و جرح، خودکشی یا اقداماتی نظیر آن، جلسات مشاوره زوج‌ها اجباری شود تا ابتدا مسائل آنها، بررسی و حل شود نه در شرایطی که با کوهی از خشم، بی‌احترامی، خشونت‌های مکرر و تقابل خانواده‌ها تصمیم قاطع به طلاق گرفتند، جلسات مشاوره و زوج درمانی آغاز شود.

گذراندن دوره‌های آموزشی بهزیستی قبل از طلاق الزامی است

نجمه علینقیان کارشناس دفتر پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان گفت: طبق قانون حمایت از خانواده همه زوجین قبل از درخواست طلاق و ورود به دادگاه، باید در کلاس‌های مراکز مشاوره بهزیستی شرکت کنند.

او با اشاره به راه اندازی سامانه تصمیم از سال ۹۷ در اداره کل بهزیستی استان اصفهان گفت: این سامانه بر اساس طرحی برای کنترل و کاهش طلاق شکل گرفته و زوجین قبل از درخواست طلاق، در سامانه تصمیم ثبت نام می‌کنند.

کارشناس دفتر پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان ادامه داد: بعد از ثبت نام، زوج را روانه مراکز مشاوره و در یک دوره ۴۵ روزه مشکلاتشان را بررسی و سعی می‌کنیم چالش‌هایشان را ریشه یابی و برطرف کنیم.

به گفته علینقیان، اگر زوجین برای ادامه زندگی مشترک به توافق رسیدند پرونده‌شان ختم به خیر می‌شود و وارد مرحله بعدی خدمات سامانه تصمیم یعنی زوج درمانی و آموزش مهارت‌های زندگی می‌شوند، اما اگر تصمیمشان جدایی باشد، به دفاتر مراکز قضایی و در نهایت به دادگاه ارجاع داده می‌شوند و بعد از طی کردن این مراحل درخواست طلاقشان ثبت می‌شود.

او با بیان اینکه سالیانه ۱۷ تا ۱۸ هزار زوج اصفهانی برای طلاق در سامانه تصمیم ثبت نام می‌کنند اظهار کرد: پارسال ۱۷ و نیم درصد از زوج‌هایی که پرونده تشکیل داده و مشاوره دریافت کرده بودند برای ادامه زندگی به توافق رسیدند.

کارشناس دفتر پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان، تعداد مراکز مشاوره زیر نظر این اداره کل و همکار با سامانه تصمیم را ۱۰۰مرکز اعلام و اضافه کرد: در ۱۳ شهرستان استان اصفهان که جمعیت بالای ۵۰ هزار نفری دارد مراکز غربالگری و مشاوره وجود دارد.

علینقیان با تاکید بر اینکه مشاوران سامانه تصمیم تمام تلاششان را می‌کنند تا جلوی طلاق‌های بی پایه و عجولانه را بگیرند گفت: نرخ هزینه‌های مراکز مشاوره سامانه تصمیم نصف هزینه مراکز مشاوره دیگر است البته یارانه طلاق‌هم برای افراد کم بضاعت درنظر گرفته‌ایم تا همه بتوانند از خدمات مشاوره استفاده کنند.

طلاق، شروع چالش‌های بزرگتر

او با اشاره به پیامد‌های طلاق برای افراد گفت: برخی از خانم‌ها پس از جدایی دچار مشکلات مالی و ناچار به اشتغال در بعضی مشاغل ساده یا ازدواج‌های اجباری و عجولانه می‌شوند که سرانجامی هم ندارد.

کارشناس دفتر پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان تنهایی را چالش دیگر زوج‌های جداشده دانست و گفت: مواردی هست که خانم‌ها و آقایان برای رفع تنهایی جذب یک سری فضا‌ها و افرادی می‌شوند که آسیب‌ها و مشکلات جدیدی را برای آنها ایجاد می‌کند و بعد از این رفاقت‌ها احساس ناامیدی، گناه، افسردگی، پوچی و ترس از آینده گریبانگیرشان می‌شود.

فرزندان قربانیان بی گناه طلاق

علینقیان گفت: طلاق در بیشتر مواقع یعنی مشکلاتت را به جای رفع کردن رها کن و زوج‌هایی که طلاق می‌گیرند ناخودآگاه شیوه اجتناب را به فرزندانشان آموزش می‌دهند و فرزندان این الگو را نه تنها در ازدواج بلکه در تمام مسائل زندگی بکار می‌بندند.

او با بیان اینکه کودکان طلاق یا گوشه گیر و جمع گریز هستند و یا به دنبال رفاقت‌های افراطی، یادآور شد: طلاق یک آسیب اجتماعی و خود دلیلی برای ایجاد آسیب‌های دیگر است.

کارشناس دفتر پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان گفت: در صورت اصرار زوج به جدایی، روی فرزند متمرکز می‌شویم و با برنامه‌هایی مثل مشاوره تا اهدای کتاب سعی می‌کنیم آسیب‌های ناشی از طلاق والدین را برای آنها به حداقل برسانیم.

علینقیان اضافه کرد: اگر فرزندان بعد از طلاق، افسرده، مضطرب و پرخاشگر شوند به مراکز مشاوره کودک ارجاع داده می‌شوند؛ البته بعد از طلاق دوره‌های مشاوره برای زوج هم تمام نمی‌شود و تا زمانی که بخواهند از مشاوره‌ها هم برای خود و هم برای فرزندانشان می‌توانند استفاده کنند.

طلاق‌های توافقی و ضعف مهارت‌های زندگی

او بیان کرد: در سامانه تصمیم سه نوع طلاق توافقی، درخواست طلاق از طرف خانم‌ها و درخواست طلاق از طرف آقایان ثبت می‌شود که طلاق توافقی، بیشترین تعداد را دارد.

کارشناس دفتر پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان در مورد بیشترین دلایل طلاق در سال‌های اخیر گفت: خیانت، اعتیاد، بی مسئولیتی، آشنا نبودن با نقش خود در زندگی مشترک، بی احترامی، پرخاشگری و دخالت خانوده‌ها بیشترین دلایل درخواست طلاق بوده که تمام این‌ها به ضعف مهارت‌های زندگی افراد برمی‌گردد.

علینقیان توضیح داد: فرزند سالاری الگوی تربیتی خانواده‌ها شده، به همین دلیل، افراد بعد از ازدواج هم توقع دارند همسرشان همانگونه رفتار کند که خانوادهایشان با آنها رفتار می‌کردند و وقتی متوجه می‌شوند که دیگر حمایت‌های بیجا و اشتباه از آنها ادامه ندارد، مشکلات شروع و به طلاق ختم می‌شود.

کاهش ۱۰ درصدی آمار طلاق در ۱۴۰۰

حجت‌الاسلام اسدالله جعفری رئیس کل دادگستری استان اصفهان گفت: آمار پرونده‌های طلاق در۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن در استان، ۱۰ درصد کاهش یافته است.

او فعالیت مراکز مشاوره خانواده و سایر اقدامات پیشگیرانه در حوزه طلاق، نیز تلاش همکاران در شورا‌های حل اختلاف را سبب کاهش این آمار دانست و افزود: در سال ۱۳۹۹ مجموعه پرونده‌های با موضوع طلاق و ثبت این واقعه ۱۳هزار و ۲۹۲ فقره بود که در ۱۴۰۰ این آمار به ۱۱ هزار و ۹۶۷ فقره کاهش یافت.

رئیس کل دادگستری استان اصفهان، مشاوره‌های پیش از ازدواج را برای زوج‌های جوان ضروری و دانست و گفت: کاهش آستانه تحمل، بیکاری و اعتیاد همواره از جمله دلایل بروز اختلافات خانوادگی بوده و بر همین اساس، مسئولان باید در این زمینه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کنند.

حجت‌الاسلام جعفری به خانواده‌ها هم توصیه کرد: به جای دامن زدن به اختلافات جوانانشان، با ایجاد فضایی آرام و پرمحبت به رفع تنش‌ها و اصلاح شیوه رفتار آنها کمک کنند.

او گفت: قضات و کارکنان دادگاه‌های خانواده نیز با صرف وقت و ارجاع پرونده به مشاوران برای حفظ بنیان خانواده و بازگشت زوجین به زندگی مشترک تلاش می‌کنند و گاهی اوقات یکی از دلایل اطاله دادرسی‌ها در این حوزه با همین هدف است.

برای اینکه ازدواجی به نادرست شکل نگیرد تا به طلاق منجر شود، گام اول مهارت آموزی خانواده‌ها و فرزندانشان است و بعد مشاوره‌های قبل و حین ازدواج. اما طلاق تحت تاثیر عوامل زیادی است که باید برای تک تک آن‌ها فکری کرد تا جامعه گرفتار چالش‌های ریز و درشت بعد از طلاق نشود.
یادمان نرود تاهل، تعهد آور است.

گزارش از الهه صالحی