روزانه تعداد زیادی از شهروندان جهت رفت و آمد در سطح شهر تهران از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند. از تاکسی گرفته تا مترو و اتوبوس و از شمال تهران گرفته تا جنوب لذا توسعه و بهبود حمل و نقل عمومی همواره از مطالبات شهروندان تهران بوده است. اما اوضاع ناوگان حمل‌ونقل پایتخت نه قابل دفاع است و نه دلگرم‌کننده.

وضعیتی که زاده بی‌توجهی و عقب‌ماندگی‌های یکی دو ساله نیست و سال‌هاست پایتخت‌نشینان با پیامد‌های آن دست و پنجه نرم می‌کنند. بدون تردید، زیرساخت‌های حمل‌ونقل پایتخت یک شبه به این روز نیفتاده و قاعدتاً نسخه یک شبه هم ندارد.

بدون تردید، یکی از حوزه‌های مهم حمل‌ونقل که با کاستی و فرسودگی جدی روبه‌روست، ناوگان اتوبوسرانی است. اتوبوس‌های خسته و کهنسالی که فشار سنگین ناشی از جابه‌جایی مسافران مازاد را هم تحمل می‌کنند. وضعیتی که دردسر از رده خارج شدن اتوبوس‌های فعال کنونی را نیز به نظام مسائل این حوزه افزوده است.

اما چرا پایتخت به این روز افتاده؟

مرور وضعیت پیش آمده نشان می‌دهد، در طول بیش از یک دهه اخیر همواره تعداد قابل توجهی از اتوبوس‌های پایتخت، به واسطه نقص‌های ایمنی و فنی در مراکز اورهال جا خوش کرده و یا در جاده اسقاط قرار گرفته‌اند.

اوضاعی که به خوبی حکایت از عمر بالای ناوگان حمل‌ونقل در تهران دارد و معلول بی‌توجهی‌ها درست در مقاطع زمانی است که تنگنای مالی کمتر بوده و باید تعمیر اتوبوس‌های پیشین و تجهیز خطوط به تازه نفس‌ها در دستور کار قرار می‌گرفت.

با این وجود، از همان ماه‌های آغاز به کار مدیران جدید شهر، پیکان انتقادات نسبت به عملکرد شهرداری تهران در حوزه حمل‌ونقل روانه شد و محتوای این انتقادات، بررسی دقیق‌تر مسئله را ضروری می‌کند. انتقاداتی که صاحب‌نظران و پیشکسوتان دوره پنجم مدیریت شهری نیز از آن برای تاختن به کادر ششم اداره شهر استفاده می‌کنند.

فرار به جلو بابت کاهش ۳۷ درصدی اتوبوس فعال

فارغ از موارد مذکور پرواضح است، سکانداران اداره شهر در دوره ۴ ساله پیشین (۱۳۹۶-۱۴۰۰)، چرا باید پشت چنین حواشی پنهان شوند و رسانه‌های مدعی اصلاحات نیز به جای اعتراف به پیر و مستهلک‌تر شدن ناوگان حمل‌ونقل در دوره مدیریتشان، روی اظهارات شهردار و عضو شورای شهر ذره‌بین می‌اندازند.

آنچه امروز شهر و شهروندان را آزار می‌دهد، حتماً محصول عملکرد ۴ سال پیش مدیران متعدد شهری نیز بوده است. تا جایی‌که نه تنها توسعه این ناوگان محقق نشده، بلکه تعداد اتوبوس‌های فعال در طول دوره مدیریت پنجم شهری از ۳۴۳۵ به ۲۱۶۵ دستگاه (۳۷ درصد) کاهش یافته است.

تعداد اتوبوس‌های فعال؛ مسأله این است!

روز سه شنبه ۱۵ شهریور در جریان ارائه گزارش عملکرد یک‌ساله شهرداری تهران به اعضای شورای شهر، جنجال بر سر تعداد اتوبوس‌های فعلی و پیشین پایتخت بالا گرفت.

ماجرا از آن‌جا آغاز شد که تشکری هاشمی عضو شورای شهر با انتقاد از روند نوسازی و بازسازی اتوبوس‌های پایتخت، به متوقف ماندن فرآیند تهاتر ۵۵ اتوبوس اشاره کرد. رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر همچنین، از کاهش تعداد اتوبوس‌های فعال تهران به حدود ۱۹۰۰ دستگاه هم سخن به میان آورد.

در واکنش به اظهارات وی، شهردار تهران نیز مشکلات فعلی اتوبوسرانی را میراث گذشتگان خواند و گفت: از آغاز دوره ششم، تنها ۲ هزار و ۲۰۰ اتوبوس تحویل گرفتیم و ۱۷۵ اتوبوس خریدیم که ۵۵ اتوبوس از این تعداد، به دلیل عدم پسند املاک شهرداری از سوی واگذارکننده، هنوز تحویل ما نشده است.

زاکانی به ارائه آمار اتوبوس‌های فعال تحویل شده از دوره چهارم مدیریت شهری به دوره پنجم و سپس از دوره پنجم به دوره ششم پرداخت. آماری که به خوبی بیانگر آب رفتن ناوگان اتوبوسرانی تهران در سال‌های اخیر است.

وی افزود: تعداد اتوبوس‌های فعال در پایان دوره چهارم مدیریت شهری، ۳ هزار و ۴۳۵ دستگاه بوده و بالاترین میزان اتوبوس‌های فعال در این سال‌ها، ۴ هزار و ۹۰۰ دستگاه اتوبوس بوده که این تعداد در هر دوره‌ای ریزش داشته است.

البته منتقدان، این آمار را مردود دانسته و معتقدند، بیش از ۶ هزار و ۱۰۰ دستگاه در سال ۱۳۹۶ تحویل دوره پنجم مدیریت شهری شده است.

این در حالی است که استناد به گزارش سال ۱۳۹۶ شرکت واحد اتوبوسرانی، درک درستی از وضعیت ناوگان ارائه نمی‌کند. چرا که به تجمیع اتوبوس‌های فعال و غیرفعال پرداخته و آنچه برای خدمت‌رسانی به شهروندان اهمیت دارد، اتوبوس‌های فعال است.

شواهد حاکی است، بسیاری از اتوبوس‌های متوقف شده در مراکز بازسازی و اورهال توان بازگشت به خطوط را ندارند و سطح فرسودگی برخی به صورتی است که اورهال آن‌ها، صرفه اقتصادی ندارد.

استناد به گزارش‌ها نیز به خوبی نشان می‌دهد، اغلب اتوبوس‌های شهر در سال ۱۳۹۶ هم در گروه بالای ۱۰ ساله‌ها جا خوش کرده بودند و این وضعیت سیگنال مهمی برای رسیدگی به این وضعیت بوده است.

تعداد کل اتوبوس‌های تهران در سال ۱۳۹۶ (مجموع شاغل و غیرفعال)

بررسی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی در تهران نشان می‌دهد، تعداد اتوبوس‌های فعال طی ۱۵ سال اخیر، بیش از ۵۶ درصد (از ۴۹۶۸ به ۲۱۶۵ دستگاه) کاهش یافته و جای هیچ دفاعی برای متولیان ادوار گذشته، باقی نگذاشته است.

جدول شماره ۲ به خوبی نشان می‌دهد، به تدریج اتوبوس‌های فعال تهران با کاهش جدی مواجه شده‌اند و در سال ۱۳۹۶، تنها ۳۴۳۵ دستگاه اتوبوس از بیش از ۶ هزار دستگاه (کل اتوبوس) مشغول ارائه خدمات به شهروندان بوده است. وضعیتی که در سال ۱۴۰۰ بغرنج‌تر هم شده و به پایین‌ترین میزان طی ۱۵ سال اخیر رسیده است.

تعداد کل اتوبوس و تعداد ناوگان شاغل در تهران (۱۴۰۰-۱۳۸۵)

از اولتیماتوم زاکانی تا خبر خوش همزمان با بازگشایی مدارس

علیرضا زاکانی شهردار تهران در صحن اخیر شورای شهر گفت: هدف‌گذاری ۵ هزار و ۵۰۰ دستگاه اتوبوس برای تهران منظور شده که ۱۴۰۰ دستگاه آن برای امسال  برنامه‌ریزی شده و هزینه خرید ۵۵۰ دستگاه اتوبوس به صورت نقدی پرداخت شده که تا مهر به ناوگان فعلی تزریق می‌شوند.

به گفته وی، ۵۵۰ دستگاه اتوبوس دیگر نیز تا دی‌ و الباقی تا پایان سال وارد چرخه خدمت‌رسانی به شهروندان می‌شود.

ناگفته نماند، شهردار تهران با تأکید بر وعده مذکور، به متولیان این حوزه نیز اولتیماتوم داد و به صورت ضمنی جدیتش در این حوزه را به اعضای شورای شهر نشان داد.

خبر خوش افزوده شدن ۵۵۰ دستگاه اتوبوس همزمان با بازگشایی مدارس که با توجه به میزان اتوبوس‌های فعال کنونی (حدود ۲۲۰۰ دستگاه) می‌تواند، متقارن با آغاز سال تحصیلی جدید، قدری از فشار وارده بر ناوگان کنونی و شهروندان را کاهش دهد.

بر اساس آنچه مطرح شد، تهران نیاز مبرم به رسیدگی به زیرساخت‌های حوزه حمل‌ونقل به ویژه در اتوبوسرانی و تاکسیرانی دارد.

اکنون باید منتظر ماند و دید وضعیت این ناوگان به ویژه اتوبوسرانی چگونه احیاء می‌شود.