قالیشویان تنها آیین مذهبی است که تاریخ برگزاری آن بر اساس تقویم هجری شمسی است؛ دومین جمعه مهر، موعد قالیشویان است؛ روزی که هزاران نفر از اهالی فین کاشان، چوب به دست در آستان فرزند امام محمدباقر علیه السلام در مشهد اردهال جمع می‌شوند.

«قالی مقدس» را به عنوان نمادی از پیکر مثله شده امامزاده سلطان علی بن امام محمد باقر (ع) از خادمان حرم تحویل می‌گیرند، «حسین حسین گویان» به طرف چشمه می‌برند، شست و شو می‌دهند و دوباره به خادمان بارگاه تحویل می‌دهند.

حکایت این آیین به سال ۱۱۳ هجری قمری بر می‌گردد، زمانی که حضرت سلطان علی در پاسخ به دعوت دوستداران اهل بیت (ع) که از اهالی چهل حصاران و فین کاشان بودند و به اذن پدر بزرگوارش برای ترویج تشیع مأموریت یافت راهی ایران شود. ایشان سه سال مجاهدت کرد و سرانجام به همراه جمعی از یارانش در ۲۷ جمادی الثانی سال ۱۱۶ هجری قمری مصادف با مهر، در «اردهال» کاشان به شهادت رسید.

کاشانی‌ها که برای یاری حضرت عازم اردهال شده بودند وقتی رسیدند که ایشان به شهادت رسیده بود، پس به نشانه عزت و احترام پیکر مطهر امامزاده را در قالی، ارزنده‌ترین هنر دست خود پیچیدند و تشییع و خاکسپاری کردند. از آن زمان به بعد هر سال آیین قالیشویان را به صورت نمادین برگزار و سوگواری می‌کنند.

این مراسم در فهرست میراث جهانی نیز ثبت شده و همه ساله گردشگران داخلی و خارجی در آن حضور می‌یابند.

استقبال از مراسم قالیشویان با جمعه جار

محمد احترامی مسئول ستاد برگزاری مراسم قالیشویان فین کاشان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: همانند سال‌های گذشته مراسم "جمعه جار" در شب نخستین جمعه مهر برگزار شد تا خبر از برگزاری آیین قالیشویان در دومین جمعه این ماه بدهد.

او توضیح داد: به دلیل اینکه قدیم وسایل اطلاع رسانی وجود نداشت، اهالی فین خبر نزدیک بودن قالیشویان را یک هفته قبل از شروع این مراسم در مناره مسجد جامع فین جار می‌زدند و اکنون سالهاست که این مراسم تحت عنوان جمعه جار برگزار می‌شود، در این شب هیچ مسجدی در منطقه فین کاشان نماز جماعت برگزار نمی‌کند و تمام افراد در نماز جماعت مسجد جامع شرکت می‌کنند.

مسئول ستاد برگزاری مراسم قالیشویان فین کاشان ادامه داد: روز پنج شنبه هم همانند سال‌های قبل، پیاده روی اهالی فین از مسجد جامع تا مشهد اردهال برگزار می‌شود.

سه شب سوگواری قبل از مراسم قالیشویان

احترامی اظهار کرد: امسال مراسم قالیشویان جمعه هشتم مهر مصادف با سوم ربیع الاول با سخنرانی حجت‌الاسلام ناصر رفیعی و مداحی سیدمهدی میردادماد در مشهداردهال برگزار و این مراسم زنده از شبکه اصفهان و برخی دیگر از شبکه‌های سراسری پخش می‌شود.

او اضافه کرد: از سه شب قبل از برگزاری مراسم قالیشویان مراسم عزاداری در صحن عامربن ناصر فینی برگزار می‌شود.

مسئول ستاد برگزاری مراسم قالیشویان فین کاشان گفت: شب جمعه هفتم مهر هم مراسم سوگواری با سخنرانی حجت‌الاسلام پناهیان در مشهد اردهال برگزار می‌شود.

احترامی گفت: ۲۵ مرداد امسال در شورای فرهنگ عمومی اولین بار شهادت حضرت سلطان علی بن باقر (ع) به تاریخ قمری یعنی ۲۷ جمادی الثانی و مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین کاشان در دومین جمعه مهر به نام روز بزرگداشت حضرت سلطان علی بن امام محمدباقر (ع) در تقویم رسمی کشور ثبت شد.

قالیشویان، حماسه‌ای در امتداد کربلا

مجید زجاجی نویسنده و پژوهشگر حوزه دین گفت: امامزاده سلطانعلی بن امام محمد باقر (ع) به دعوت هیئتی از فین و چهل حصاران کاشان به این منطقه تشریف آوردند و در سه سال حضور خود به اقامه نماز جمعه و جماعت، ارشاد و تبلیغ دین اسلام و رفع مشکلات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم منطقه پرداخت.
او ادامه داد: حضرت ۲۷ جمادی الثانی سال ۱۱۶ هجری قمری به دست دشمنان کینه توز در ۳۲ سالگی پس از جنگی نابرابر به همراه بیش از صد نفر از یاران با وفایش از جمله عامربن ناصر فینی، حسین بن بهروز کاشانی و عبدالکریم باریکرسفی به شهادت رسید.
این پژوهشگر مذهبی به میزبانی اهالی روستا‌های جاسب و خاوه اردهال و استقبال ۶ هزار نفر از اهالی منطقه از ایشان اشاره و اضافه کرد: مردم تمام امور سیاسی، مذهبی، اعتقادی، اجتماعی و حتی اقتصادی خود را در اختیار امامزاده سلطانعلی قرار دادند.
زجاجی دعوت حضرت سلطانعلی از یاوران خود برای مقابله با دشمن را یادآور شد و گفت: متاسفانه دشمن قاصد را به قتل رساند و نگذاشت این پیام دعوت را به منطقه فین برساند و زمانی خبر درخواست یاری امامزاده به مردم فین رسید که آن حضرت را به شهادت رسانده بودند.

او افزود: حضرت سلطان علی بن باقر (ع) با لب تشنه جنگید، سر از بدن مبارکش جدا کردند و برای خوش خدمتی به دارالسلطنه قزوین و یا بنا بر نقلی دیگر به شام فرستادند؛ البته بنابر قول رایج سر مبارک دوباره به پیکر مطهر امامزاده ملحق شد.
به گفته این پژوهشگر کاشانی، وقتی اهالی فین به اردهال می‌رسند دشمنان از جمله زرین کفش قاتل حضرت را به درک واصل و منطقه را از لوث وجود آنان پاک می‌کنند.

او با بیان اینکه نهضت شهید اردهال ۵۵ سال پس از واقعه عاشورا و در امتداد آن رخ داد گفت: بنا بر نقل مرحوم آیت الله مرعشی نجفی در کتاب "مزارات علویین"، خلیفه سپاهی ۶۰۰ نفری را از شام برای به شهادت رساندن حضرت سلطانعلی به منطقه اعزام کرد که این نشانه اهمیت جایگاه سیاسی، اجتماعی و فعالیت ارشادی موفق امامزاده در حوزه ماموریتش دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: حرکت امامزاده سلطانعلی و دفاع آن حضرت از خود، دین و مکتبش به صورت حماسه و نهضت ثبیت شد، همانطور که مرحوم آیت الله میرسیدعلی یثربی (ره) فرمودند: «ما از شیعیان علی بن باقر (ع) هستیم».
زجاجی، نهضت شهید اردهال را نهضتی الهی و معنوی آن هم دور از مدینه دانست و اظهار کرد: حضرت سلطانعلی نخستین امام جمعه در عصر معصوم در ایران بودند.
او با بیان اینکه زوایای مختلفی از جمله انتظار فرج، تجدید بیعت با ولایت، ثبات قدم در مسیر اهل بیت (ع) و ایجاد تعاون و وحدت اسلامی در مراسم قالیشویان دیده می‌شود ادامه داد: این آیین، اعلام آماده‌باش مردم منطقه اردهال، خاوه، نشلج، فین، کاشان و دیگر نقاط کشور برای مقابله با دشمنان اسلام و تبلور تولی و تبری است.

این پژوهشگر دینی اظهار کرد: حدیثی از امام رضا (ع) هست که فرمودند: "نعم موضع و الاردهال"، "اردهال خوب مکانی است" که بر اساس آن نمی‌توان وجهی غیر از قیام شهید اردهال و مجاهد، مهاجر فی سبیل الله، شهید، نائب خاص امام و فرزندی از ذریه حضرت زهرا (س) ذکر کرد که یکسال در زمان پدر بزرگوارش و دو سال در زمان امام صادق (ع) نماینده امام زمانشان بودند.

قالیشویان تجلی سنت و مذهب در منطقه فرهنگی کاشان

احمد دانایی‌نیا رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان در گفتگو با خبرنگار ما اظهار کرد: مراسم قالیشویان (جمعه قالی)، مصداق بارزی از علاقه مردم کاشان به اهل بیت (ع) و تجلی سنت و مذهب در این منطقه فرهنگی است.

او یادآور شد: قدمت، عظمت و غنای این میراث معنوی به گونه‌ای است که نه تنها در فهرست میراث فرهنگی ملی بلکه در سال ٢٠١٢ در فهرست میراث جهانی نیز به ثبت رسیده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان معتقد است: جاذبه‌های فراوانی از حیث گردشگری نیز در این آیین سنتی مذهبی نهفته، بطوریکه همه ساله، گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به سمت خود می‌کشاند.

به گفته دانایی نیا، اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان بر آن است تا از طریق واکاوی و بازنمایی هرچه بیشتر و عمیق‌تر این مراسم به جامعه ایران و نیز در عرصه بین الملل، گردشگری مذهبی را نیز رونق دهد.

قالیشویان، پیوند سوگواری و هنر سنتی

عباس تراب زاده کارشناس اداره میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی کاشان، ویژگی اصلی این آیین قالیشویان را برگزاری آن بر مبنای گردش سال شمسی یعنی دومین جمعه مهر دانست.

او گفت: با توجه به استفاده از قالی جوشقان قالی، آیین قالیشویان، به نوعی پیوند عزاداری و هنر سنتی به شمار می‌رود.

کارشناس اداره میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی کاشان، افزود: در این آیین، آب نمادی مقدس است که پیکر شهید در آن شستشو می‌شود به این منظور چشمه شاهزاده حسین (ع) قبل از ورود قالی برای شستشو لایروبی و با گلاب عطرآگین می‌شود.

تراب زاده با اشاره به حضور پرده‌خوانان و تعزیه خوانان در مراسم قالیشویان اضافه کرد: مراسم تعزیه خوانی در سومین جمعه مهر با عنوان جمعه نشلجی‌ها برگزار می‌شود.او برپایی بازارچه اردهال را از دیگر سنت‌های پیوست این مراسم اعلام کرد.

تمهیداتی برای میزبانی از میهمانان آیین قالیشویان
سید حسین رضوی جانشین ستاد برگزاری مراسم قالیشویان با اشاره به برگزاری چهار نشست هماهنگی و هم‌اندیشی اعضای ستاد به خبرنگار ما گفت: ۱۲ کمیته ستاد از جمله کمیته‌های حمل و نقل، امنیتی، بهداشت و درمان، آتش نشانی و ایمنی، شهرداری، میراث، فرهنگ و ارشاد و سایر کمیته‌ها نیز هر کدام نشست‌های ویژه خود را برای برگزاری هر چه بهتر و باشکوه‌تر مراسم و رفاه حال زائران، گردشگران را در مشهد اردهال داشتند و دارند تا تمام زیرساخت‌ها برای رفاه حال مسافران فراهم و آماده شود.

او افزود: چهار پارکینگ با ظرفیت حدود چهار هزار خودرو در بخش ورودی از طرف نراق و کاشان پذیرای خودرو‌های زائران است.

به گفته جانشین ستاد برگزاری مراسم قالیشویان، سرویس‌هاس اتوبوسرانی شهرداری کاشان نیز صبح روز جمعه هشتم مهر با نرخ مصوب ۱۵ هزار تومان از میدان ۱۵ خرداد، شهروندان را به مشهد اردهال منتقل می‌کند.

رضوی ادامه داد: همچنین برای افراد بیمار، سالمند، کودکان و افراد ناتوان تاکسی‌هایی در نظر گرفته شده که آن‌ها را رایگان به حرم امامزاده می‌رساند.

توفان کرونا در دو سال گذشته چراغ آیین قالیشویان را خاموش کرده بود؛ حالا با فروکش کردن این توفان، بار دیگر کاشان خود را آماده برگزاری این مراسم سنتی مذهبی و میزبانی از مردم کرده است.

گزارش از حرمت سادات متولی