یک قانون کلی در طراحی و ساخت سیستم‌های نظامی بویژه موشک‌ها وجود دارد و آن هم اینکه هرچه جنگ افزار یا سامانه نظامی به صورت اصولی سبک‌تر ساخته شده باشد، بهتر است، لذا اکثر طراحان و سازندگان مهم در دنیا به دنبال کاهش وزن در عین حال با حفظ کارایی در محصولات خود هستند. این قاعده مهم، طی یک دهه اخیر مورد توجه صنایع دفاعی و نیرو‌های مسلح کشورمان نیز قرار گرفته و نسل جدید موشک‌های نقطه زن کشورمان، عمدتا با نگاه به همین مزیت طراحی و ساخته شده اند که از برخی جهات، موشک رونمایی شده نیروی هوافضای سپاه به نام "رعد ۵۰۰" در قله این دستاورد‌ها قرار می‌گیرد.

سه سال قبل و در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نیروی هوافضای سپاه پاسداران از یک دستاورد مهم موشکی رونمایی کرد که شاید بتوان آنرا از جمله مهم‌ترین محصولات دفاعی در سال‌های اخیر برشمرد. موشک "رعد ۵۰۰" (۵۰۰ به محدوده برد این موشک اشاره دارد) با موتور کامپوزیتی "زهیر" در بهمن سال ۱۳۹۸ با حضور فرمانده کل سپاه و فرمانده نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد.

کدام ویژگی موشک رعد آنرا از دیگران متمایز می‌کند؟

یکی از نکات مهم و کلیدی در خصوص موشک رعد ۵۰۰ استفاده از فناوری‌ها و مواد پیشرفته در ساخت آن است. چراکه این موشک نه فقط در بخش بدنه، بلکه در بخش سیستم پیشران نیز به سامانه کامپوزیتی مجهز است که این سیستم پیشران کامپوزیتی "زهیر" نام دارد. این مسئله به این معنی است که هم در سیستم پیشران و هم بدنه به طور کامل از مواد کامپوزیتی با استفاده از فناوری الیاف کربن استفاده شده که باعث کاهش شدید وزن این موشک نسبت به گونه‌های دیگر در خانواده فاتح ۱۱۰ می‌شود.

موشک بالستیک رعد ۵۰۰

الیاف کربن یکی از مهم‌ترین خانواده‌های الیاف پیشرفته است که استحکام بسیار بالا (بین ۷ تا ۱۰ برابر فولاد ساختمانی بسته به گرید الیاف)، چگالی پایین (حدود دو سوم آلومینیوم)، رسانایی الکتریکی بسیار خوب، قابلیت بافت و تولید پارچه، ساخت کامپوزیت‌های سبک و مستحکم و پایداری در برابر حرارت آن را از سایر مواد مهندسی متمایز می‌سازد. خواصی که به آن اشاره شد باعث می‌شود تا گستره بسیار وسیعی از وسائل نظامی را بتوان با استفاده از الیاف کربن ساخت. جلیقه‌های ضد گلوله و کلاهخود سربازان، بدنه پهپاد‌ها و انواع هواپیما‌های جنگی و مسافربری، ناوشکن‌ها و زره تانک‌ها از جمله بخش‌هایی به حساب می‌آید که در آن‌ها می‌توان از الیاف کربن استفاده کرد.

برای این که بیشتر به اهمیت این محصول استراتژیک پی ببریم به برخی از سلاح‌هایی که در ساخت آن از این مواد استفاده شده است، اشاره می‌کنیم: هواپیمای آمریکایی F-۲۲ رپتور به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های حال حاضر جهان از ۳۵۰ قطعه از جنس الیاف کربن بهره می‌برد. دیگر جنگنده نسل پنجم و پنهان کار دیگر آمریکا یعنی F-۳۵ نیز از این ماده بهره می‌برد. چیزی در حدود یک سوم این جنگنده پیشرفته از الیاف کربن ساخته شده است. ناوشکن‌های آمریکایی کلاس Zumwalt به عنوان ناوشکن آینده نیروی دریایی آمریکا نیز در حجم زیاد از این مواد در بدنه خود بهره می‌برد.

دقت بالای سر جنگی موشک رعد ۵۰۰ در اصابت به هدف

باید گفت که الیاف کربن به عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد در ساخت بدنه‌های جاذب امواج رادار و همچنین تیغه‌های جاذب حرارت که برای کاهش تشعشع فروسرخ حاصل از فعالیت موتور به کار می‌روند استفاده می‌شود. در حقیقت بدون داشتن این ماده رسیدن به بحث فناوری پنهان کاری میسر نمی‌باشد. بر اساس اعلام صنایع دفاعی کشور ایران از سال ۱۳۹۳ به این فناوری دست پیدا کرده است. البته در اینجا ذکر این نکته نیز بسیار مهم است که الیاف کربن در صنعت هسته‌ای و بحث ساخت سانتریفیوژ‌های پیشرفته نیز بسیار مهم است و حتی مورد اشاره رهبر انقلاب نیز قرار گرفتند. ایشان در ملاقات مسئولین کشوری در خرداد ماه سال ۱۳۹۵ اینگونه فرمودند: توقعات طرف مقابل را در زمینه «الیاف کربنِ دارای کاربرد در ساخت سانتریفیوژها» و در خصوص «اندازه‌گیری ۳۰۰ کیلو مواد هسته‌ای» مطلقاً قبول نکنید و زیر بار آن‌ها نروید.

بر اساس توضیحات سردار حاجی زاده در زمان رونمایی، موشک رعد ۵۰۰ نسبت به مدل‌های قبلی با کاهش ۵۰ درصدی وزن رو به رو شده و از طرف دیگر برد آن با افزایش ۲۰۰ کیلومتری به حدود ۵۰۰ کیلومتر افزایش پیدا کرده است. طبق سایر اطلاعات منتشره از این موشک، با احتساب این مقدار تحمل دما اعلام شده برای آن (یعنی قابلیت تحمل ۱۰۰ بار فشار و دمای سه هزار درجه سانتیگراد) می‌توان اینگونه تخمین زد که موشک مورد نظر توان تحمل حرکت تا سرعت ۱۰ ماخ را در فاز ورود مجدد و شیرجه نهایی روی هدف را دارد که دستیابی ایران به موشک‌های هایپرسونیک را اثبات می‌کند. نکته مهم قابل توجه دیگر این است که معمولا از پوشش‌های کامپوزیتی برای حفاظت از سر‌های جنگی موشک‌های قاره پیما بهره گرفته می‌شود که در فاز نهایی از خارج از جو زمین به سمت هدف روانه شده و با سرعت‌های بسیار بالا به سمت هدف حرکت می‌کنند. این سرعت بیشتر در عین حال باعث می‌شود که در زمان برخورد انرژی وارد شده به هدف بسیار بیشتر شده و در نتیجه تخریب حاصل از انرژی جنبشی، جدای از میزان سر جنگی بسیار بیشتر باشد که در موشک جدید سپاه هم از این موضوع مهم بهره گرفته شده است.

تفاوت رعد با سایر محصولات خانواده فاتح چیست؟

همانطور که در بالا نیز اشاره شد، هم در سیستم پیشران و هم بدنه موشک رعد ۵۰۰، به طور کامل از مواد کامپوزیتی با استفاده از فناوری الیاف کربن استفاده شده است که باعث کاهش شدید وزن این موشک نسبت به گونه‌های دیگر در خانواده فاتح ۱۱۰ می‌شود (در مقایسه با موشک فاتح ۱۱۰ با بدنه فولادی، رعد با یک دوم وزن، ۲۰۰ کیلومتر از افزایش برد برخوردار شده)، اما اگر بخواهیم دقیقتر به این پیشرفت حاصل شده در برنامه موشکی کشور اشاره داشته باشیم، باید یادآوری کنیم که موشک‌های اولیه در خانواده فاتح ۱۱۰ و حتی گونه ضد کشتی و ضد رادار آن مثل سری خلیج فارس و هرمز سرعتی در حدود ۳ ماخ داشتند. در عین حال مسئله مهم دیگر در زمینه این موشک کاهش هزینه‌های تولیدی آن به نسبت گونه‌های قبلی است که با توجه به اشاره فرمانده نیروی هوافضای سپاه با تولید انبوه محصول، این کاهش قیمت باز هم افزایش پیدا خواهد کرد.

موشک ضد کشتی هرمز از خانواده فاتح - تفاوت ابعاد این موشک با خانواده رعد کاملا محسوس است

در عین حال با توجه به سبک‌تر بودن و در عین حال انعطاف پذیر‌تر بودن ترکیبات کامپوزیتی، تولید آن را می‌توان با سرعتی بیشتر و در عین حال در مکان‌هایی با امکانات کمتر انجام داد. موشک مورد نظر به مانند دیگر اعضای خانواده فاتح از سوخت جامد بهره می‌برد که این مسئله خود باعث کاهش زمان آماده شدن برای استفاده می‌شود. سر جنگی این موشک نیز به مانند اعضای جدید خانواده فاتح قابلیت جدا شوندگی دارد که این مسئله کشف و مقابله با آن را برای سیستم‌های دفاع ضد موشکی بسیار سخت‌تر می‌کند. در تصاویر پخش شده از شلیک آزمایشی این موشک نیز دقت فوق العاده آن در هدف قرار دادن نقطه از قبل تعیین شده مشخص است.

تصویر نشان می‌دهد سطوح کنترلی موشک رعد-۵۰۰، برخلاف موشک‌های خانواده فاتح همراستا با سطوح دم موشک هستند که به نظر می‌رسد از نظر فنی و محاسباتی، دلیل این طراحی متفاوت، کاهش سطح مقطع راداری در موشک رعد-۵۰۰ باشد که باتوجه به اندازه کوچک و ساختار کامپوزیتی آن و این طراحی متفاوت، خاصیت رادارگریزی فراوانی به آن اعطا می‌کند و عملا شناسایی، رهگیری و انهدام این موشک را برای اکثر سامانه‌های ضد موشکی دنیا، تقریبا غیر ممکن می‌سازد.

با توجه به مختصات و ویژگی‌های فوق، اگر طول موشک رعد۵۰۰ با افزایش حدودا ۲۰ درصدی و قطر آن با افزایش حدودا ۱۰۰ درصدی همراه شود، به راحتی می‌تواند از نظر برد و وزن کلاهک، عملکردی نزدیک به موشک عماد یعنی یکی از موشک‌های دوربرد ایرانی با قابلیت رسیدن به محدود برد ۲ هزار کیلومتری داشته باشد و در نگاهی بزرگتر و وسیع تر، اگر تمام موشک‌های جدید ایرانی، در دو بخش تکنولوژی بدنه و موتور، از الگوی رعد ۵۰۰ استفاده کنند، قدرت و توان موشکی جمهوری اسلامی ایران جهشی چند برابر پیدا خواهد کرد.

پوست اندازی رعد با موشک زهیر

پس از افتتاح نمایشگاه بزرگ و پیشرفته نیروی هوافضای سپاه در تهران، بازدیدکنندگان با مجموعه‌ای کامل از محصولات موشکی این نیرو مواجه می‌شوند که از جمله آن‌ها "موشک زهیر" است. این محصول شباهت‌های فراوانی به موشک رونمایی شده در سال ۱۳۹۸ یعنی همان "رعد ۵۰۰" دارد هرچند نوع رنگ آمیزی آن، نشان می‌دهد موشک به نمایش درآمده در محل نمایشگاه دائمی نیروی هوافضای سپاه، بر اساس رنگ‌های استفاده شده، می‌تواند در نوع موشک‌های ضدکشتی یا ضد رادار طبقه بندی شود.

نمونه‌ای از موشک زهیر در نمایشگاه دائمی نیروی هوافضای سپاه

با توجه به اینکه استفاده از فناوری‌های جدید یعنی بدنه‌های غیرفلزی و کامپوزیت کربن، به کاهش سطح مقطع راداری موشک کمک بسزایی خواهد کرد، موشک زهیر یا همان نمونه جدیدتر موشک "رعد ۵۰۰" قادر خواهد بود تا به راحتی از سد سامانه‌های دفاع موشکی عبور کند، لذا به نظر می‌رسد می‌توان ماموریت‌های مختلفی را برای این محصول جدید و منحصربفرد، در نظر گرفت. از سوی دیگر، با عنایت به اینکه یکی از مهمترین مزیت‌های کاهش ابعاد و وزن موشک، مباحث مربوط به لجستیک و نگه داری آن است، لذا با کاهش ابعاد موشک میتوان تعداد بیشتری از آنرا در بانکر‌ها و تونل‌های زیر زمینی حفظ کرد یا حتی در نسل آینده، روی شناور‌های مدرن سپاه و ارتش به خدمت گرفت که این موضوع نیز از جمله اهمیت‌های توجه بیشتر سپاه به موشک زهیر است.

در برخی اطلاعات منتشره از این موشک طی سال‌های اخیر که برگرفته از نمایشگاه اجزا آن در معدود نمایشگاه‌های برگزار شده توسط نیرو‌های مسلح است، اعلام شده موشک دارای حدود ۱۲۰ کیلوگرم مواد منفجره بوده و سرجنگی آن از نوع شدیدالانفجار ترکش شونده است.

عملیاتی شدن موشک زهیر در جنوب ایران

جدیدترین رژه نیرو‌های مسلح کشورمان در ۳۱ شهریورماه ۱۴۰۱، در حالی در تهران و مراکز استان‌ها برگزار شد که همچون سال‌های اخیر، بخش قابل توجهی از توان دفاعی سپاه و ارتش، در جنوب ایران یعنی بندرعباس به نمایش درآمدند و علاوه بر رژه بزرگ شناور‌های نیروی دریایی ایران، انواع سامانه‌های آفندی و پدافندی نیز از مقابل جایگاه رژه رفتند. تصاویر منتشره از این رژه نشان می‌دهد موشک جدید سپاه یعنی زهیر نیز یکی از محصولات به نمایش درآمده در این مراسم بوده و حداقل ۲ لانچر ۲ فروندی، در این رژه حضور داشته اند.

موشک زهیر در رژه ۱۴۰۱ بندرعباس

البته لانچر دو فروندی این موشک، در سال ۱۳۹۹ نیز با نام قبلی یعنی موشک رعد ۵۰۰ مشاهده و در نمایشگاه هفته دفاع مقدس در تهران به نمایش درآمده بود.

لانچر به نمایش درآمده در سال ۱۳۹۹ بدون ذکر نام موشک

اما حضور رسمی این موشک در رژه اخیر نشان می‌دهد علاوه بر عملیاتی شدن این محصول جدید در میان سایر محصولات تولید شده توسط سپاه پاسداران، نام آن نیز رسما به عنوان "زهیر" ثبت شده و باید آنرا جدیدترین محصول عملیاتی نیرو‌های مسلح در حوزه موشکی، در کنار موشکی، چون خیبرشکن دانست. به طور کلی بررسی روند طی شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در کنار افزایش کیفیت و اثرگذاری موشک‌ها در حوزه سرجنگی و مواد منفجره، مهمترین نکته مشهود در توسعه توان موشکی، تمرکز بر قابلیت شلیک تعداد زیاد موشک در بازه زمانی کم است چراکه این حجم زیاد هم دفاع هوایی دشمن را ناکارآمد می‌کند و هم با ضربه سنگین به استحکامات آنها، توان پاسخگویی را از آن‌ها سلب کرد.

محدوده برد موشک زهیر

هرچه تعداد شلیک‌های موشکی بیشتر باشد، به همان اندازه می‌تواند کارایی سامانه‌های پدافند ضدموشکی دشمن تضعیف شود چراکه مقابله با تمام اهداف موشکی برای این سامانه‌ها ممکن نیست و در صورتی هم که بتوانند با همه اهداف درگیر شوند، با اتمام ذخیره موشک (NumOut) مواجه می‌شوند. با رونمایی از این محصول که ویژگی‌های منحصربفردی در فرار از هرنوع سامانه راداری و ضد موشکی دارد، انهدام سامانه‌های پدافندی در اطراف کشورمان، راحت‌تر و سریعتر میسر خواهد شد.

منبع: مشرق