طبیعت و حیات وحش دنیایی از شگفتی و معجزه هستند؛ تقابل بین شکار و شکارچی یکی از پدیده های ناب و حیرت انگیز در دنیای خلقت حیوانات است.

چیزی که مشخصا خداوند قادر و توانا برای آن وقت زیادی گذاشته تا قدرت خود را تمام و کمال بر پهنه گیتی متبلور کند.

در این میان اما حیواناتی نیز هستند که با ظهور و افزایش جمعیت می توانند باعث برهم زدن نظام طبیعت شوند و خطراتی مرگ آور و بعضا غیرقابل جبران به وجود آورند.

سگ ها، موجوداتی وفادار و بعضا مهربان هستند که از قدیم الایام به عناوین مختلف چون سگ نگهبان، سگ گله و ...  از آنان استفاده می شده  و اکنون نیز استفاده های دیگری نیز برای انسان ها دارند و عنوان های مختلفی چون سگ های زنده یاب، سگ های امداد، سگ های پلیس و ... به آنان تعمیم داده شده است. 

سگ ها یکی از همان مخلوقاتی هستند که خداوند رحمان برای خلق آنان وقت گذاشته و همانطور که میدانیم هیچ یک از مخلوقات خدا در این دنیا، بی دلیل خلق نشده اند و حضور آنان در پهنه گیتی قطعا تاثیرگذار است.

اما بحث قابل توجه این است که انسان ها از این مخلوقات عزیز خداوند چگونه استفاده می کنند؟ و یا در نگهداری از آنان اصول و قواعد لازم را رعایت کرده و آسیبی به چرخه طبیعت وارد نمی کنند یا گاهی دلسوزی های بی مورد آنان برای خود و طبیعت آسیب زا می شود؟ اینها سوالاتی است که می توان به راحتی در خصوص سگ ها هم مطرح کرد.

گاهی اوقات سگ ها به دلایل مختلفی در طبیعت رها شده و جمعیت آنان نیز تحت تاثیر شرایط و مسائلی چون نداشتن شکارچی، شرایط محیای زاد و ولد و گاها غذای فراوان افزایش پیدا کرده و هم برای محیط زیست و هم برای انسان چالش زا می شوند. این سگ های بلاصاحب به مرور زمان با خطراتی که به دنبال خود به وجود می آورند، به نام سگ های ولگرد معرفی می شوند.

شکارچی باهوش اما خطرناک برای انسان و حیات وحش

بتول عابدی رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: گرگاس یا گرگی حیوان دورگه‌ای است که از جفت‌گیری سگ و گرگ پدید می‌آید. از آن‌جا که سگ اهلی (Canis lupus familiaris) زیرگونه‌ای از گرگ خاکستری (Canis lupus) به شمار می‌رود پس می‌توان گرگی را نژادی از سگ نیز به شمار آورد.

او افزود: با توجه به اینکه نسل تمامی سگ‌ها به زیرگونه‌هایی از گرگ می‌رسد، نام‌های فارسی دیگر این جانور گرگ سگ و سَگ گُرگ است. گرگاس از قدیم و الایام نیز بوده، اما امروزه با توجه به خشکسالی‌ها و شکار بی رویه این نوع حیوانات و یا حتی حیوانات وحشی به نزدیکی سکونتگاه‌های انسانی هجوم می‌آورند.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: گرگاس از منظر حیات وحش به دلیل اینکه حاصل جفتگیری سگ و گرگ است می تواند بر خلوص ژنتیکی گرگ ها نیز تاثیر منفی بگذارد و تحدیدگر یا محدود کننده زیستگاه یا غذای حیات وحش در چرخه‌های غذایی باشد. همچنین این موجود به توله های حیات وحش نیز حمله کرده و آنان را به راحتی ازبین می برد و از این طریق نسل گونه های خاص جانوری را هم مورد تهدید قرار می دهد.

عابدی بیان کرد: با تعذیه از دام، هجوم گرگاس‌ها مشکلات و خسارات زیادی را برای روستاییان به وجود آورده بطوری که روستاییان مناطق برای حل معضل دست کمک به سوی مسئولان دراز کرده اند. یکی از آسیب‌هایی که گرگاس به روستاییان وارد کرده است، خسارات مالی وارده به دام‌های آنها است.

خطر گرگاس در هرفصلی در کمین انسان ها است!

او تصریح کرد: این حیوانات می‌توانند به عنوان عامل انتقال بیماری هاری نیز باشند؛ مطابق اعلام معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی، سگ‌ها در ایران به عنوان مخزن عمده و اصلی بیماری هاری محسوب می‌گردند که حدود ۸۰ درصد گزیدگی‌ها و ۸۰ درصد گزیدیگی‌های منجر به هاری توسط سگ ها انجام شده است. باز هم مطابق اعلام این دانشگاه افزایش سگ‌های بلاصاحب به منزله افزایش حیوان گزیدگی است که گرگاس هم به دلیل شباهت ظاهری در شمول سگ بلاصاحب لحاظ می‌گردد.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تاکید کرد: این موجود بر خلاف گرگ‌ها از انسان نمی‌ترسد و قوی‌تر و تهاجمی‌تر نیز هست. گرگاس معمولاً به خاطر گرسنگی شدید و کمبو  غذا، در فصل زمستان به انسان خسارت وارد می‌کند، اما امکان حمله به انسان از سوی گرگاس در هر فصلی ممکن است و دور از نظر نیست.

عابدی اظهار کرد: گرگاس  دقیقا برابر سگ و گرگ می‌تواند زاد و ولد داشته باشد. روستاییان در گذشته توله سگ‌های ماده را بخاطر ناکارآمدی آن‌ها از بین می‌بردند، اما با تغییر این روش و رهاسازی آن‌ها در طبیعت جمعیت حیوانی درنده ای به نام گرگاس افزایش یافت.

وی گفت: اکنون این موضوع به دغدغه‌ای برای دامداران و روستاییان در خراسان رضوی مبدل شده است. عدم مدیریت پسماند‌ها در حاشیه مناطق مسکونی و وجود سگ‌های ولگرد، یکی از مهمترین دلایل بوجود آمدن و نزدیک شدن این گونه و دیگر گونه‌ها به جوامع انسانی می‌باشد که با مدیریت صحیح می‌توان جمعیت این گونه مهاجم را کنترل نمود.

او افزود: اتفاق دیگری هم که می افتد این است که صاحبان مرغداری‌ها و دامداری‌ها لاشه مردار را دفن نمی‌کنند تا این حیوانات درنده بخورند و دیگر به دام‌ها حمله نکنند که این اقدام بسیار اشتباه است. به هر میزان تلفات مرغ و حیوانات دفن نشده در دسترس گرگاس باشد موجب می‌شود که جمعیتشان زیادتر شده و ترسشان از مناطقی که انسان در آن سکونت دارد کمتر شود.

تشخیص گرگاس به راحتی آب خوردن نیست!

موسی امت محمدی کارشناس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز گرگاس را خطرناک تلقی کرد و گفت: گرگاس پدیده جدید و نوظهوری نیست و از قدیم وجود داشته اما امروزه به دلیل نزدیک تر شدن به جوامع انسانی و شدت گرفتن خسارت های ناشی از آن، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

او افزود: هر عاملی که باعث تجمع سگ های ولگرد در محیط های شهری و روستایی شود میتواند به افزایش جمعیت گرگاس کمک کند؛ چراکه جمعیت سگ های ولگرد با فراهم شدن شرایط مناسب برای حیات، بیشتر می شود و در نتیجه احتمال میزان لقاح آنها با گرگ ها میتواند افزایش  یابد.

بیشتر بخوانید

• گرگاس نتیجه حمایت از سگ های ولگرد/ گرگاس را جدی بگیرید

کارشناس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: گرگاس یا به اصطلاح کارشناسی تر هیبرید، موجودی بسیار مرموز است زیرا نمیتوان از به راحتی و از روی ظاهر آنرا از گونه های سگ و گرگ تمایز بخشید و تشخیص و شناخت آن گاها فقط با انجام آزمایش های ژنتیکی امکان پذیر خواهد بود که همین موضوع به خطرناک بودن این حیوان اضافه می کند اما میتوان گفت بسیار قوی‌تر و باهوش‌تر از سگ و گرگ است و بر خلاف گرگ‌ها از انسان نمی‌ترسد.

امت محمدی بیان کرد: در بحث توله کشی آنها نیز اگر به صورت آماری بیان کنیم در اکثر مواقع در طبیعت و به صورت طبیعی بین سگ و گرگ اتفاق می افتد اما گاها دیده شده برخی از اشخاص به دلایلی نامعلوم یا منفعت طلبی، دست به توله کشی دستی این حیوان زده و گرگاس را پرورش می دهند؛ این عمل نه تنها سنجیده نیست بلکه می تواند عواقبی به مراتب بدتر برای شخص پرورش دهنده و افراد دیگر داشته باشد.

او تصریح کرد: سگ ها همواره در جوامع انسانی حضور داشته و در کنار انسان ها زندگی می کنند، رفتارهایشان نیز متناسب با خوی خود پیش می رود و انسان ها می توانند به راحتی آنها را تشخیص دهند، گرگ ها نیز در طبیعت هستند و مشخصا میتوان تشخیص داد که گرگ هستند و رفتارشان نیز بر اساس ذاتشان وحشی است و انسان می داند در مقابل آنها باید از خود دفاع کند.

کارشناس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تاکید کرد: اما هیبرید سگ و گرگ مخصوصا اگر در نزد جوامع انسانی باشد، به دلیل سختی در تشخیص و شناخت و پیش بینی رفتار بعدی آنها بسیار خطرناک است چرا که ممکن است ظاهر گرگاس شبیه سگ باشد و تصور بر سگ بودن این حیوان برود اما به ناگاه وحشی شده و حمله ور شود و انسان هیچ درکی از رفتار بعدی این حیوان نداشته باشد و در نتیجه در مقابل حمله آن بی دفاع شده و عواقب جبران ناپذیری را رقم بزند.

امت محمدی اظهار کرد: گرگاس علاوه بر آسیب رساندن به جوامع انسانی، می تواند آسیب و خسارت جدی و جبران ناپذیری نیز بر پیکره محیط زیست وارد کند و باعث برهم خوردن تعادل و نظم طبیعت شود. هیبیرد می تواند باعث کاهش جمعیت گرگ خاکستری شده و جمعیت این گونه خاص را مورد تهدید قرار دهد. 

او در خصوص رفتارشناسی گرگاس در طبیعت، افزود: گرگ ها اصولا در فصل سرد سال که منابع غذایی محدود است به صورت گروهی و بعد از غروب آفتاب حمله می کنند اما هیبرید سگ و گرگ اصلا چنین شخصیتی ندارد و در طول روز، در تمام فصول  بدون هیچ ترسی ظاهر شده و به طعمه خود حمله می کند.

چگونه از افزایش جمعیت گرگاس جلوگیری کنیم؟

محمدعلی عمارلو کارشناس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز درخصوص روش های جلوگیری از پدید آمدن هیبرید سگ و گرگ، گفت: گرگاس به دلایل مختلفی ایجاد شده و اکنون به عنوان یک معضل در جوامع انسانی از آن یاد می شود و خطراتی نیز برای انسان و طبیعت به وجود آورده است.

او افزود: عواملی چون رعایت نکردن مسائل بهداشتی و محیطی در اطراف روستاها، رهاسازی غیراصولی تلفات و پسماند های مرغداری ها، دفع نامناسب پسماند های روستایی و خشکسالی ها می توانند از عوامل جذب گونه های وحشی چون گرگ ها به نزدیک جوامع انسانی و در نتیجه پدید آمدن گونه گرگاس شوند.

کارشناس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی  ادامه داد: مدیریت سگ های ولگرد و بی صاحب، رعایت بهداشت محیط چه در روستا و چه در شهر و مدیریت صحیح پسماند می تواند از تقابل گونه های سگ و گرگ و در نتیجه ظهور گرگاس جلوگیری کرده و از این طریق میتوان جمعیت این گونه خطرناک را کنترل نمود.

عمارلو  بیان کرد: مردم باید دقت کنند مدیریت درست و مناسب پسماند های خانگی می تواند یکی از راهکارهای جلوگیری از افزایش جمعیت گرگاس باشد همچنین مرغداری ها و کشتارگاه ها نیز باید در دفع مناسب ضایعات کشتارگاهی و پسماند های خود دقت کافی را داشته باشند تا شاهد جذب گونه های وحشی به مناطق سکون انسان ها و در نتیجه تولید نسل گرگاس نباشیم.

اقدامات شهرداری مشهد برای جمع آوری سگ های ولگرد

برای پیگیری موضوع جمع آوری سگ های ولگرد سراغ سازمان خدمات شهری شهرداری مشهد رفتم و از آنان درباره اقداماتی که در این زمینه داشتند پرس و جو کردم.

سید محسن رهنمایی مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری مشهد در زمینه جمع آوری سگ های ولگرد، گفت: باتوجه به ماده ۵۵ قانون شهرداری ها در خصوص کنترل جمعیت سگ های ولگرد و حیوانات بلاصاحب در سطح مشهد، برنامه ریزی هایی در شهرداری مشهد نیز صورت گرفته است و طبق دستورالعمل ابلاغی از سوی وزارت کشور، اقداماتی درحال شکل گیری و انجام است.

او افزود: سگ های ولگرد، شهروندان را در خصوص مشکلاتی که به بار می آورند و بیماری هایی که از طریق آنان به انسان منتقل می شوند، نگران کرده اند به همین خاطر، حدود ۲۴ اکیپ شبانه روزی برای جمع آوری سگ های ولگرد در مناطق ۱۳ گانه شهرستان مشهد مستقر هستند که این اکیپ ها بعد از جمع آوری، سگ ها به سوله نگهداری موقت شهرداری برده و طبق دستورالعمل سگ ها در آنجا دسته بندی می شوند؛ حدود ۱۳ هزار قلاده سگ در سال ۱۴۰۰و حدود ۹ هزار قلاده سگ هم در ۶ ماهه نخست امسال از سطح مشهد جمع آوردی شده است. 

رهنمایی بیان کرد: سگ هایی که دچار مریضی و بیماری هستند و احتمال حیات آنها بسیار پایین است، طبق دستور و تشخیص دامپزشک مرگ با ترحم، با استفاده از تزریق برای آنان اتفاق می افتد و سایر سگ هایی که سالم اند و مشکل خاصی ندارند، تا زمانیکه بتوان آنها را به کسانیکه نیازمند به سگ نگهبان هستند واگذار کرد، در سوله نگهداری موقت شهرداری، نگهداری می شوند.

مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری مشهد ادامه داد: باتوجه به اینکه محدوده پیرامون مشهد تعداد زیادی روستا و بافت طبیعی داریم به همین دلیل این سگ ها دائما در حال رشد و تکثیر هستند و به دنبال آن وارد شهر می شوند. 

شهروندان در چرخه مدیریت جمعیت سگ های ولگرد چه نقشی دارند؟ 

او تصریح کرد: اولین خواهش ما از دهیاری ها و بخشداری ها این است که طبق دستورالعمل وزارت کشور، در کنترل، ساماندهی و جمع آوری سگ های ولگرد تلاش خود را داشته باشند چرا که اگر این کنترل و مدیریت در خارج از شهرها و در همان محدوده روستایی اتفاق بیفتد، در منطقه شهری ما کمتر شاهد این پدیده خواهیم بود. 

رهنمایی اظهار کرد: این حیوانات به صورت غریضی می توانند خود به دنبال غذا باشند به همین جهت از شهروندان خواهشمندیم از غذادهی و پناه دادن غیراصولی به سگ های ولگرد در سطح شهر خودداری کنند چراکه این اقدام باعث می شود تعداد بیشتری از آنان برای تهیه غذا به شهر آمده و به دلیل نداشتن شکارچی و داشتن بستر مناسب تغذیه و  زاد و ولد جمعیت آنان افزایش پیدا کرده و منجر به اتفاقات ناگوار بعدی می شوند.

مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری مشهد تاکید کرد: شهروندانی هم که به امر غذادهی علاقه دارند می توانند مقدار غذایی را که آماده کرده اند در اختیار سازمان پسماند شهرداری مشهد قرار داده تا از این طریق این غذاها به سوله های نگداری سگ های شهرداری منتقل شده و با این اقدام غذاها به صورت اصولی و با برنامه به سگ های بلاصاحب خواهد رسید.

او افزود: یکی از اقدامات جدیدی هم که در حال ابلاغ به شهرداری ها است و اتفاقا می تواند مفید هم باشد امر عقیم سازی سگ های ولگرد و بلاصحاب است؛ طی این اقدام سگ ها پس از جمع آوری عیقم سازی شده و در خارج از مناطق حفاظت شده محیط زیست رهاسازی خواهند شد که هم به اکولوژی طبیعی حیوانات لطمه وارد نشود و هم امکان زاد و ولد سگ ها با دیگر موجودات از آنان گرفته شده و دیگر شاهد افزایش جمعیت آنان نخواهیم بود.

یادمان نرود که حمایت های غیر منطقی از سگ های ولگرد می تواند عواقب جبران ناپذیری برای خود، دیگران و حیات وحش داشته باشد؛ یکی از عوامل پدید آمدن گونه گرگاس، احساسات خارج از مرز منطق است پس باید در حمایت های خود از سگ های ولگرد اصول و قواعد را تا حد انتظار رعایت کنیم.

گرگاس را جدی بگیرید و نسبت به این موجود، آگاهی پیدا کنید.