روزگاری محل هیاهو و آمد و شد زنان و مردان، ارابه‌های جنگی و چکاچک شمشیر‌های سربازان اشک بوده است و هر نمایی از آن پنجره‌ای از تاریخ گذشته ایران را جلوه می‌دهد، اما اکنون غزیبانه‌ای بیش نیست و در منطقه‌ای دورافتاده حسرت دیدار اندک گردشگران را می‌کشد.

دژ تاریخی "آلمادوشن" یکی از آثار تاریخی مربوط به دوره اشکانیان در منطقه غلامان شهرستان مرزی رازوجرگلان است که در بلندین قسمت کوهی که به شکل استوانه و مسطح است در روستای آلمادوشن (محل افتادن سیب) قرار دارد.

اطراف این دژ لاشه‌های سنگی زیادی دیده می‌شود که نشانگر وجود بنا‌های قدیمی در این مکان است که به مرور زمان ویران شده اند و تنها همین دژ که بعنوان قسمت اصلی قلعه باقی‌مانده است.

آثار و بقایای معماری و آوار و توده‌های سنگ در جای جای سطح این کوه به چشم می‌خورد، آوار‌هایی که هر کدام بقایای یک بنای عظیم و در برهه‌ای از تاریخ نیز محل تجمع نظامیان و تدارکات سربازان بوده است.

امروزه تنها لاشه‌های سنگی از این دژ باقی مانده و با گذشت ۱۴ سال از ثبت ملی آن هنوز مورد کاووش‌های باستان شناسی قرار نگرفته است در حالی که کاووش این اثر تاریخی به جامانده از نیاکان، جدای از روشن شدن زوایای تاریک تاریخ، پای گردشگران زیادی را به این شهرستان مرزی باز و مسیر رونق گردشگری این شهرستان محروم مرزی را نیز هموار می‌کند.

قبل از بررسی اهمیت این دژ تاریخی بد نیست که درباره پیشینه تاریخی نزدیکترین روستا به آن که آلمادوشن نام دارد و این دژ که به همین نام است، بیشتر بدانیم.

وجه تسمیه آلمادوشن از نگاه اهالی مرزنشین

بنا به گفته یکی از روستاییان منطقه، علت نامگذاری منطقه آلمادوشن به این داستان بر می‌گردد که منطقه "نارین" غلامان دارای ۲ کوه باستانی بوده که بر روی آن‌ها ۲ شهر تاریخی قرار داشته است که در روزگاران قدیم هر شهر پادشاهی داشته که یکی دارای فرزند دختر و دیگری دارای فرزند پسر بوده است.

پسر یکی از این پادشاهان عاشق دختر پادشاه دیگر می‌شود و پدر دختر شرط می‌گذارد که اگر شاهزاده پسر بتواند سیبی را از این سمت کوه به آن سمت دیگر پرتاب نماید، دختر را به او خواهد داد.

شاهزاده پسر نیز وقتی اقدام به این کار می‌کند سیب پرتاب شده به میانه ۲ کوه می‌افتد و در گذر زمان و در شرایط جوی مناسب، دانه‌های سیب رشد کرده و منطقه‌ای آباد در کنار رودخانه ایجاد می‌شود که نام "آلمادوشن" نیز برگرفته از کلمه‌ی ترکی سیب افتادن است.

داستانی دیگر که از افراد محلی این منطقه بازگو می‌شود، این است که روزگاران قدیم، دهقانی با اسبی که بار سیب داشته از آن منطقه می‌گذرد، اما از آن جایی که خورجین او پاره بوده، سیب‌ها یکی یکی از خورجین دهقان می‌افتد و باعث تشکیل باغ سیب در گذر زمان می‌شود.

چرا دژ تاریخی آلمادوشن اهمیت دارد؟

یکی از کارشناسان باستان شناسی خراسان شمالی در خصوص اهمیت این دژ تاریخی می‌گوید: ارگ آلمادوشن جزو قدیمی‌ترین آثار تاریخی رازوجرگلان است که تاکنون مورد کاووش‌های باستان شناسی قرار نگرفته است در حالی که قدمت آن به دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون ۶ و ۷ هجری قمری بر می‌گردد.

کریم ده‌پناه می‌افزاید: این اثر تاریخی از دوره اشکانیان تا قرن هفتم هجری قمری، قلعه‌ای با کاربرد نظامی بوده است به گونه‌ای که در گذشته مردم برای دفاع از حریم اطراف محل زندگی خود را دیوار و دژ‌های مستحکم می‌ساختند تا مانع از نفوذ دشمنان شوند.

وی می‌گوید: آثار و بقایای معماری و آوار و توده‌های سنگ در جای جای سطح این بنا نشان می‌دهند این اثر تاریخ دارای سبک معماری و مهندسی رزمی و دفاعی ویژه است.

ده پناه یادآور می‌شود: تاکنون افسانه‌های زیادی از این مکان از زبان محلی‌ها بازگو می‌شود؛ همچون گنجینه‌ها و دفینه‌هایی که توسط مار‌هایی غول پیکر (اژدها) محافظت می‌شوند و مسیر‌ها و تونل‌هایی که به درون شهر منتهی می‌شود که هم اکنون مسدود شده اند.

وی با بیان اینکه اگر کاووش‌های باستان شناسی این منطقه انجام شود، بی تردید محلی برای گردشگران خواهد شد، می‌گوید: وسعت بسیار بالا، قدمت و معماری بی‌نظیر این مکان را به گنجینه‌ای از فرهنگ و هنر تبدیل کرده که فراموشی آن برای کاووش‌های باستان شناسی بی تردید نوعی به تاراج رفتن این گنجینه است.

سلسله اشکانی یا اشکانیان (۲۴۷ پ. م. ۲۲۴ م) که با نام امپراتوری پارت‌ها نیز شناخته می‌شود یکی از قدرت‌های سیاسی و فرهنگی ایرانی در ایران‌زمین بود که ۴۷۱ سال بر قسمت اعظم غرب آسیا حکومت کرد.

موسس و بنیانگذار این دودمان، اشک نامیده شد و این امپراتوری در قرن سه پیش از میلاد توسط اشک رهبر قبیله پرنی پس از فتح ساتراپ پارت در شمال شرقی ایران تاسیس شد که به گفته مورخان این شخص در شهر آساک تاجگذاری کرد.

اصلیت اشکانی‌ها از تیره ایرانی پرنی و شاخه‌ای از طوایف وابسته به اتحادیه داهه از عشایر سکا‌های محدوده شرق دریای خزر بودند، آنان از ایالت پارت که مشتمل بر خراسان بزرگ فعلی بود، برخاستند.

فراموشی آلمادوشن در سایه محوطه تاریخی ریوی

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رازوجرگلان نیز با بیان اینکه آلمادوشن هنوز جایگاه خود را در زنجیره گردشگری پیدا نکرده است، می‌گوید: وجود برخی از مکان‌های تاریخی با قدمتی چهار هزار ساله در شهر آشخانه خراسان شمالی موجب شده تا این ارگ در سایه فراموشی قرار گیرد.

عقیل مجردی می‌افزاید: این در حالی است که دژ تاریخی آلمادوشن نیز قدمتی یکهزار و ۵۰۰ ساله دارد و باید مورد توجه مسوولان برای کاووش‌های باستان شناسی قرار گیرد.

وی می‌گوید: این دژ اگر در یک استان دیگر قرار داشت بی تردید بسیار بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت و مقصد اصلی بسیاری از تور‌های گردشگری می‌شد، اما متاسفانه در حال حاضر به دلیل عدم کاووش‌های باستان شناسی هنوز در حلقه گردشگری این شهرستان مرزی آن طور که باید و شاید جایگاه خود را پیدا نکرده و کمتر موردتوجه گردشگران قرار می‌گیرد.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رازوجرگلان ادامه می‌دهد: این شهرستان مرزی نسبت به وسعت خود آثار تاریخی گردشگری زیادی دارد که باید با ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و اقدامات فرهنگی گسترده دیده شود.

مجردی با بیان اینکه باید توزیع متوازن امکانات و اعتبار‌های گردشگری در دستور کار باشد، می‌گوید: کل اعتبارات امسال در حوزه معرفی و مرمت اماکن تاریخی رازوجرگلان سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال و اعتبارات حوزه مطالعه، حفاظت و کاوش باستان شناختی چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال است که تاکنون هیچ رقمی از آن تخصیص پیدا نکرده است.

وی می‌افزاید: در حالی که برای جذب گردشگری و رونق این حوزه نیازمند اعتبارات بیشتر و ایجاد زیرساخت هایی، چون راه مناسب و مکان‌های اقامتی هستیم.

بقعه شاهزاده نبی غلامان، مجموعه تاریخی راز، ارگ تاریخی آلمادوشن، تپه ارگ بالا، محوطه تاریخی راستقان، بقعه سید بزرگ شاخص‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهرستان مرزی رازوجرگلان است.

تاکنون ۶۴۲ میراث خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد، ۵۰۹ اثر تاریخی، ۴۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۱۴ اثر منقول تاریخی است.

یک هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی و طبیعی در خراسان شمالی شناسایی شده است.

شهرستان مرزی راز و جرگلان ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد و مرکز آن شهر راز در ۱۲۰ کیلومتری شمال بجنورد واقع است.

منبع:ایرنا