پیدایش پسته در ایران به چهار تا پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد که خاستگاه اولیه این گونه باغی را به دوره هخامنشی و نواحی خراسان نسبت داده اند و باغ‌های پسته در ایران نیز از همان زمان ایجاد شده اند.

پسته در زبان‌های یونانی، لاتین، اروپایی، عربی، ترکی، روسی، ژاپنی و دیگر زبان‌ها از نام ایرانی آن گرفته شده است. نام درخت این محصول در زبان پارسی "پیستاکو" بود که به تدریج و در گذر ایام تغییر یافته و به پسته تبدیل شده است.

پسته دارای ۷۵ جنس و ۶۰۰ گونه است و براساس آمار‌های به دست آمده از میان کشور‌های مختلف تولیدکننده پسته، تنها محصولات هفت کشور جنبه تجاری دارند و از کل ۴۰۰ هزار تن پسته تولیدی در جهان قبل از کرونا، ایران با دارا بودن حدود ۵۷ درصد تولید مقام نخست، آمریکا با ۱۷ درصد دوم و ترکیه با ۱۳ درصد در مقام سوم قرار داشته‌اند.

انواع پسته ایرانی براساس پیشینه تاریخی و منطقه تولید به نام همان محل نامگذاری شده‌اند که پسته دامغانی، قزوینی، راوری، سبزواری و قمی از آن جمله هستند. علاوه بر موارد ذکر شده پسته براساس شکل نیز تقسیم بندی‌هایی دارد. ارقامی نظیر بادامی، احمدآقایی، اکبری، فندقی، کله قوچی، سفید پسته، سبز پسته، خنجری و... را می‌توان بر اساس شکل تقسیم بندی کرد.

در این میان خراسان رضوی یکی از استان‌های مهم در تولید پسته است که محصول تولیدی این خطه به دلیل طعم و مزه ناشی از آب و هوای منطقه، دارای کیفیت خوبی است که به دلیل طعم لذیذ و دلچسبش در میان کشور‌های آسیای میانه، کشور‌های عربی، پاکستان و افغانستان محبوبیت بسیاری دارد.

خراسان رضوی رتبه دوم تولید و کشت پسته ایران

علی جعفری مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان با برخورداری از ۲۵ درصد سطح زیر کشت پسته و ۲۳ درصد تولید محصول کشور، جایگاه دوم را در بین استان‌های تولیدکننده پسته به خود اختصاص داده است.

 او افزود: میزان تولید سالیانه پسته در استان بین ۵۰ تا ۷۰ تن پسته خشک است که امسال با همت و تلاش مضاعف پسته کاران استان و مشاوره کارشناسان از سطح زیر کشت ۸۴ هزار هکتار باغ بارور استان ۶۵ هزار تن پسته خشک برداشت شده است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: این میزان تولید نسبت به پارسال ۲۰ درصد رشد دارد درحالی که امسال به شدت با شرایط نامساعد جوی از قبیل کاهش شدید نزولات آسمانی، نوسانات دمایی، تنش‌های سرمایی اول فصل و باد و توفان مواجه بودیم.

جعفری بیان کرد: از مجموع باغ‌های پسته استان ۷۰ درصد بارور و ۳۰ درصد غیربارور است.

او مهمترین ارقام پسته استان را شامل بادامی سفید، اکبری، احمدآقایی، کله قوچی و فندقی دانست که از مهم‌ترین ارقام تجاری پسته کشور و با بهترین کیفیت و عملکرد بالاتر نسبت به سایر استان‌ها تولید می‌شود.

معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی تأکید کرد: کشت و تولید پسته در اکثر شهرستان‌های استان به جز چهار شهرستان انجام می‌شود.

جعفری اظهار کرد: شهرستان‌های مه ولات، خوشاب، بردسکن، رشتخوار و گناباد به ترتیب رتبه‌های اول تا پنجم این محصول در استان را دارا هستد و سایر شهرستان‌ها نظیر بجستان، سبزوار، خلیل آباد، تربت حیدریه، تربت جام، تایباد و مشهد نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

پسته، محصول مزیت‌دار صادراتی

او  با بیان اینکه پسته محصولی ارزشمند است که مزایای کشت و صادرات را با هم دارد افزود: در سال های اخیر کاشت و تولید محصولات کم آب طلب مانند پسته و گیاهان دارویی، به دلیل محدودیت‌های منابع آبی استان، سیاست‌های الگوی کشت و بهره‌وری بیشتر آب و درآمدزایی بالا نسبت به سایر محصولات زراعی و باغی توسط بهره برداران بخش کشاورزی با استقبال زیادی مواجه شده است.

معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: طبق آمار، در ۱۰ سال گذشته سطح زیر کشت و تولید پسته در استان افزایش ۵۰ تا ۶۰ درصدی داشته است که این خود نشان دهنده گرایش تولید در بخش کشاورزی استان به سمت محصولات کم آب طلب و ارزآوری نظیر پسته است.

جعفری بیان کرد: کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح و بهره وری مصرف آب از مهمترین اولویت‌های جهاد کشاورزی استان است که در کشت پسته قابل تحقق است.

او  با اشاره به مزیت‌های فراوان کشت و تولید پسته تصریح کرد: از مزایای تولید این محصول می‌توان به درآمدزایی و ارزآوری بالای آن اشاره کرد به طوری که محصول تولیدی استان سالانه ارزش صادراتی بیش از ۳۵۰ میلیون دلار دارد.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تأکید کرد: اشتغال‌زایی بالای این محصول نسبت به سایر محصولات از دیگر مزایای تولید این محصول است و هم اکنون بیش از ۶۰ هزار خانوار در سطح استان در زمینه تولید، فرآوری، تجارت و صادرات این محصول فعالیت دارند.

جعفری وجود باغداران پرتلاش و زحمتکش، کارشناسان خبره، باغ‌های مکانیزه دارای تنوع ارقام و توانایی تولید محصول سالم و بالاترین عملکرد پسته در کشور را از پتانسیل‌های مهم استان در تولید این محصول برشمرد و اظهار کرد:  زودرس بودن برخی از ارقام و مصرف تازه خوری آن باعث شده است که هرساله حدود پنج تا ۱۰ درصد از پسته استان به صورت "تر" و "تازه" به سایر استان‌های کشور و حتی به کشور‌های همسایه صادر شود.

فراوری مکانیزه ویژگی محصول تولیدی خراسان

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، وجود ترمینال‌های ضبط و فراوری پسته به صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه را از مهمترین مزیت‌های محصول پسته تولیدی این استان معرفی کرد و گفت: هم اکنون بیش از ۱۳۸ واحد فرآوری پسته با ظرفیت بیش از ۲۵۰ هزار تن پسته‌تر در ۱۵ شهرستان مشغول به فعالیت هستند.

جعفری بیان کرد: این میزان فراوری پسته در استان رقم ارزشمند و قابل توجهی است که خوشبختانه در این زمینه شاهد تقویت فعالیت در استان هستیم.

او با بیان اینکه پسته خراسان رضوی به دلیل وجود باغ‌های دارای تراکم مناسب، جزو بهترین باغ‌های شناخته شده در کشور است، تصریح کرد: به همین دلیل و با توجه به برداشت به موقع محصول و مدیریت فنی روند برداشت، کیفیت پسته این استان از سطح بالایی برخوردار است.

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان با بیان اینکه هم اکنون ۳۰ درصد صادرات پسته خراسان رضوی از گمرک استان صورت می‌گیرد تأکید کرد: مابقی محصول از مبادی استان‌های دیگر بخصوص کرمان صادر می‌شود ضمن اینکه حجم کل صادرات بستگی به شرایط دارد که البته امسال اوضاع صادرات خوب نیست.

جعفری اظهار کرد: در حال حاضر بیشتر سعی بر فروش محصول در داخل است و به دلیل وجود مشکلاتی از جمله بازگرداندن پول، تعهدات ارزی و غیره، شاهد کاهش رغبت در صادرکنندگان برای ورود به این عرصه هستیم.

او با بیان اینکه وضعیت تولید امسال از پارسال بهتر است افزود: علت عالی نبودن تولید امسال نسبت به سال‌های عادی، گرمایش، خاموشی چاه‌های آب و نیز اندکی سرمازدگی اول سال موجب این کاهش شده است.


خیز پسته خراسان برای کسب جایگاه اصلی

محمد رجب زاده کارشناس مسئول پسته خراسان رضوی با بیان اینکه مهمترین مشکلات ما در حوزه این محصول بعد از تولید، مربوط به بحث صادرات است، گفت: صادرات از مبادی استان تا قبل از ۲ سال گذشته در حد پنج درصد بود، اما در این مدت سهم استان از صادرات محصول تولیدی خود به ۳۰ درصد رسیده است.

 او افزود: کیفیت محصول تولیدی استان در حدی است که در حوزه کشور‌های آسیایی طرفداران پر و پا قرصی دارد که استفاده از محصول برند‌های خراسان را در اولویت دارند و با توجه به روند رو به رشد صادرات از مبدأ استان به کشور‌های دیگر، شاهد خیز بلند محصول پسته خراسان برای به دست آوردن جایگاهش هستیم.

 کارشناس مسئول پسته خراسان رضوی  با اشاره به فعالیت ترمینال‌های مکانیزه فرآوری و سورت محصول در استان، که در تولید و صادرات محصول با کیفیت تاثیرگذار است ادامه داد: علت کیفیت بالای محصول این استان تجربه طولانی باغداران منطقه در زمینه باغداری نسبت به باغداران کرمان و رفسنجان است.

رجب زاده بیان کرد: باغ‌های استان در حد ۹۰ درصد تک پایه هستند و هرس خوب، آبیاری موثر و رسیدگی کاملی را دارند.

او تصریح کرد: باغ‌های پسته خراسان رضوی ۷۰ ساله هستند، اما ما در ۲۰ تا ۳۰ سال اخیر به حوزه کشت وسیع و گسترده ورود کرده‌ایم بنابراین قدمت باغ‌های پسته استان و اصالت آن زیاد است.

کارشناس مسئول پسته خراسان رضوی تأکید کرد: در شهر‌هایی مانند رفسنجان قدمت پسته کاری به ۷۰ تا ۸۰ سال برمی گردد، اما خاستگاه پسته ایران و دنیا خطه خراسان بوده و شهرستان‌هایی مانند درگز، سرخس و کلات از قدیم در استان ما پسته‌کار بوده اند.

رجب زاده علت رشد کشت و تولید پسته در استان‌های دیگر را تغییرات آب و هوایی دانست، همانند محصول زعفران که ابتدا در قائنات کشت می‌شده و اکنون به شهرستان‌هایی مانند تربت حیدریه نیز انتقال یافته است.

کاهش کشوری صادرات پسته

علی هدایتی مدیر توسعه تجارت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: صادرات پسته کشور امسال کاهش یافته، که علت آن در ۲ بخش کاهش تولید و مشکلات صادرکنندگان از جمله چالش‌های موجود در برگشت ارز و ... است.

او افزود: صادرات پسته در چهار ماهه اول امسال ۱۲ هزار و ۳۰۰ تن بوده است در حالی که در مدت مشابه پارسال ۴۱ هزار و ۵۰۰ تن صادرات پسته داشته ایم.

 مدیر توسعه تجارت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به ضعف موجود در صادرات پسته از استان ادامه داد: مبادله کشاورزان و قرارداد بستن با تاجران و صادرکنندگان استان‌های دیگر از جمله کرمان و اعتماد کامل کشاورزان به آن‌ها از مهمترین عوامل این شرایط است که نمی‌توان آن‌ها را به سمت معدود تاجران بومی سوق داد.

هدایتی بیان کرد: علاوه بر این عوامل زیرساختی و نوع برخورد گمرک استان، آمار پایین آزمایشگاه‌های تست سلامت پسته و امکانات بیشتر گمرک استان‌های دیگر، موجب شده در سنوات گذشته بخش عمده صادرات محصول پسته استان از سایر استان‌ها صورت گیرد.

او تصریح کرد: البته باید توجه داشت بسیاری از محصولات دیگر استان‌ها از جمله پرتقال و خرما نیز از خراسان رضوی به کشور‌های خارجی صادر می‌شود و نمی‌توان این قضیه را نکته منفی دانست، اما شکی نیست که صادرات محصول تولیدی استان از همین استان برای کشاورزان و استان مزیت‌های بیشتری دارد.

مدیر توسعه تجارت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تأکید کرد: در نیمه نخست پارسال چهار هزار و ۷۳۴ تن پسته به ارزش ۲۸ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار از استان صادر شده بود که این میزان امسال به دلیل کاهش صادرات محصول کشاورزی از کشور، به سه هزار و ۹۱ تن به ارزش ۱۳ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار افت کرده است.

حرف اول پسته آجیلی خراسان در آسیای میانه

علی اصغر احمدی نیا یک نماینده شرکت‌های صادرات پسته در خراسان رضوی که ۲۵ سال سابقه فعالیت دارد گفت: محصول پسته این استان به صورت خام به کشور‌هایی مانند چین و پسته آجیلی به کشور‌های آسیای میانه، پاکستان و افغانستان صادر می‌شود که بسیار مورد استقبال و مصرف است.

او با بیان اینکه صادرات به کشور‌های اروپایی اندک و به صورت مغز است، افزود: متاسفانه شمار تاجران قدَر و توانمند در استان کمتر از انگشتان یک دست است و همین امر موجب شده تا حجم قابل توجهی از محصول صادراتی استان به سمت استان‌های دیگر و تاجران سایر استان‌ها سوق یابد.

این نماینده شرکت‌های صادرات پسته در خراسان رضوی با بیان اینکه وجود سم آفلاتوکسین در پسته از مهمترین موانع صادرات این محصول به کشور‌های اروپایی است ادامه داد: جالب است بدانیم که پسته آجیلی خراسان در کشور‌های آسیای میانه به عنوان یک برند شناخته شده است و ما در کشور در این زمینه حرف اول را می‌زنیم.

احمدی نیا  با بیان اینکه به دنبال تهیه شناسنامه برای محصول پسته استان هستیم تا به این ترتیب شاهد جلب اعتماد بیشتر مصرف کنندگان خارجی آن باشیم بیان کرد: باید در کنار رایزنان فرهنگی در سفارتخانه‌های ایران در کشور‌های خارجی، یک رایزن تجاری نیز فعال شود تا محصولات این‌چنینی در کشور‌های دیگر بهتر معرفی شود.

رد پای تاجران افغان و قاچاق پسته

او با اشاره به اینکه اگر مشکل تعهد ارزی حل نشود صادراتی نمی‌توان انجام داد تصریح کرد: طبق قانون، تاجر و کشاورز از مالیات معاف هستند، اما نماینده صادرکنندگان از یک درصد حق کمیسیونی که دریافت می‌کند باید مالیات بدهد، حال آنکه هم اینک به کل تراکنش حساب‌ها مالیات تعلق می‌گیرد که کار صحیحی نیست، زیرا نماینده تنها واسط میان کشاورز و تاجر است.

این فعال حوزه صادرات تأکید کرد: این وضعیت انگیزه صادارات را از بین می‌برد و همین موجب شده تا تاجران افغانستانی وارد عرصه شده و با خرید محصول از کشاورز و بدون پرداخت هیچ مالیات و عوارض گمرکی، اقدام به قاچاق پسته ایران کرده و سود خود را به دلار دریافت می‌کنند.

احمدی نیا اظهار کرد: خرید پسته توسط این تاجران افغان به صورت نقد، ارزان و در حجم بالاست که این بلای آشکار و لطمه به فعالان داخلی، در صدور محصولات کشمش و زعفران نیز قابل مشاهده است.

او افرود: امسال در خراسان بیش از ۶۰ هزار تن پسته تولید شده که ۲۰ هزار تن آن به مصرف داخلی رسیده و بقیه صادر می‌شود که دست کم ۱۰ هزار تن این میزان تولید را تاجران افغانستانی به صورت قاچاق از استان خارج می‌کنند.

یونان و اسپانیا، دو رقیب جدی پسته ایران

این فعال حوزه صادرات پسته گفت: اکنون کشور آمریکا نیز تولید کننده و صادرکننده محصول پسته است و با توجه به کاهش هزینه‌های تولید هر کیلوگرم پسته این کشور بین هشت تا ۹ دلار فروش می‌رود، حال آنکه پسته ایران باید با قیمت ۱۰ دلار فروش برود تا همراه با سود صادراتی باشد.

احمدی نیا با اشاره به تبعات نوسانات قیمت دلار، گفت: به دلیل نبودن متولی و تعیین قیمت مشخص صادرات این محصول برخی افراد پسته ایرانی را به قیمت هر کیلوگرم هشت دلار فروخته و با وارد کردن اقلامی مانند گوشی موبایل سود گزافی می‌برند.

او تصریح کرد: ۲ کشور یونان و اسپانیا، رقیبان جدی ایران در تولید و فروش محصول پسته هستند که محصول باکیفیت تری را نیز تولید می‌کنند.

این فعال حوزه صادرات پسته تأکید کرد: ترکیه مقام دوم را پس از کشور آمریکا دارد و ایران رتبه سوم را داراست و در صورت تداوم روند فعلی، در آینده نزدیک یونان و اسپانیا نیز در رتبه‌های بالاتری از ما قرار خواهند گرفت و سرنوشت تلخ فرش، زیره و زعفران، برای پسته ایران نیز رقم خواهد خورد.

احمدی نیا  بی آبی را تهدید جدی برای پسته خراسان رضوی دانست، که اگر مسوولان نتوانند آن را برطرف کنند محصول پسته این خطه نیز به فنا می‌رود، اظهار کرد: مطلوب‌ترین دوره آبدهی پسته استان ۲۵ روز است که هم اکنون این دوره به ۴۵ تا۶۰ روز افزایش یافته است و علت آن هم کم آبی شدید است.

او افزود: ۳۰ تا ۴۰ درصد درختان پسته استان دارای عمر بیش از ۲۵ سال هستند که در صورت عدم آبرسانی به آنها، بین چهار تا پنج سال آینده این بخش از میان خواهد رفت.

این فعال صادراتی ادامه داد: باید فعالیت‌های حوزه پسته به عنوان یک صنعت در نظر گرفته شود تا شاهد بهبود وضعیت این محصول و حفظ و حمایت از آن باشیم.

منبع: ایرنا