خشکسالی و تغییر رژیم آبی، تغییرات کاربری اراضی تالاب در کنار کاهش تراز سطح آب دریای خزر در سال‌های اخیر خلیج گرگان را با چالش‌هایی مواجه کرده است.

شهریور ۱۴۰۰ بود که در خبر‌ها شنیدیم ۳۰ درصد خلیج گرگان خشک شده است و اگر کاری برای احیای آن نشود کابوس دریاچه ارومیه هم برای خلیج تکرار و به زودی مرگ آن رقم خواهد خورد.

مرگی که با تولد کانونی برای تولید ریزگرد همراه خواهد بود، اتفاقی که علاوه بر گلستان سایر استان‌های همسایه هم از عواقب آن بی نصیب نخواهند ماند.

علاوه بر این عمده مشاغل مرتبط با دریا برای ساحل نشینان گلستانی که معیشت شان با دریا گره خورده است، از بین می‌رفت و احیای ماهیان خاویاری به چالش کشیده می‌شد.

باشگاه خبرنگاران جوان گلستان سال گذشته در چندین گزارش از جمله «لایروبی، آخرین امید برای احیای خلیج گرگان» و «مرگ تدریجی یک خلیج/ قطره قطره خشک گردد وانگهی صحرا شود» تلاش کرد در مصاحبه با کارشناسان محیط زیستی به اهمیت موضوع احیای خلیج گرگان و لایروبی آن بپردازد.

گرچه وعده تامین اعتبار برای نجات خلیج گرگان در سفر مسئولان کشوری به گلستانی‌ها داده می‌شد، اما این وعده تا پایان سال ۱۴۰۰ محقق نشد.

در نهایت اجرای عملیات علاج بخشی خلیج گرگان با سفر رئیس جمهور در اسفند ۱۴۰۰ به استان گلستان شکل اجرایی به خود گرفت و اواخر خرداد امسال تامین اعتبار طرح لایروبی از طرف سازمان مدیریت بحران کشور انجام شد.

از همان زمان تجهیزات و ماشین آلات قرار گاه خاتم الانبیاء (ص) در منطقه مستقر شدند و احداث دایک در کانال‌های ارتباطی خلیج به دریا آغاز شد و ۴۰ دستگاه سبک و سنگین عملیات لایروبی و پاکسازی در کانال آشوراده را آغاز کردند.

اوایل مرداد امسال هم اولین دستگاه شناور لایروب وارد منطقه شد تا کار لایروبی با جدیت دنبال شود.

هم اکنون دو دستگاه لایروب، ۱۴ دستگاه بیل مکانیکی، ۱۹ دستگاه کمپرسی، دو دستگاه بولدوزر مشغول فعالیت اند و حدود ۵۸۰ متر هم تراورس کوبی شده است.

نوراله عباسی رئیس بنادر و دریانوردی گلستان از پیشرفت ۷۶ درصدی ساخت ۴ دایک در این منطقه خبر داد و گفت: طول طرح ۷.۵ کیلومتر است و از زمان اجرای طرح حدود ۵ ماه گذشته و بیش از نیمی از سال ازقرارداد اجرای کار باقی مانده است.

او افزود: برآورد شده یک میلیون و ۱۶۰ هزار مترمکعب لای برداری از کانال آشور (چهارپایه) انجام شود که تاکنون ۴۲.۷۹ درصد آن معادل ۴۸۷ هزار مترمکعب لایروبی شده است.

به گفته مهیایی سرپرست معاونت عمرانی استانداری گلستان، بخش اول قرارداد لایروبی خلیج گرگان با رقم ۲۸۰ میلیاردتومان با پیمانکاری قرارگاه خاتم الانبیا در حال اجراست.

او افزود: در حال حاضر به لحاظ ریالی ۳۰ درصد جلوتر از برنامه هستیم و امیدواریم با پیگیری مجمع نمایندگان مابقی بودجه در نظر گرفته شده به استان تخصیص پیدا کند.

لایروبی برای نجات خلیج گرگان به تنهایی کافی نیست و این موضوع توجه بیشتری را می‌طلبد.

چراکه آب خلیج گرگان از ابتدای سال تاکنون ۲۳ سانتی متر کاهش داشته است و اگر این کاهش ادامه پیداکند ورژیم رسوبگذاری هم افزایشی شود ممکن است مجدا کانال‌ها مسدود شود.

این موضوع را سرپرست بنادر و دریانوردی گلستان در جلسه کارگروه اجرایی لایروبی آشوراده بیان کرد و گفت: باید سناریویی طراحی شود که با پسروی تدریجی آب دریا مجدد با مشکل مسدود شدن کانال‌ها مواجه نشویم.

به گفته عباسی پیش بینی شده تا پایان این طرح حدود ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار هزینه شود و باید با برنامه ریزی ازمسدود شدن کانال‌ها پیشگیری و از هدر رفت منابع جلوگیری کنیم. 

تکلیف گل و لای برداشت شده در لایروبی چه می‌شود؟

یکی از موضوعاتی که قبل از آغاز لایروبی کانال‌های آبی ارتباط خلیج گرگان با دریا مطرح می‌شد نگرانی درباره گل و لای برداشت شده در فرآیند لایروبی بود.

به گفته مسئولان بنادر و دریانوردی گلستان بخشی از این برداشت، خشکه برداری است که از طریق کامیون انتقال پیدا می‌کند و بخشی هم لایروبی با کاترساکشن است که با خط لوله به محل دایک‌ها منتقل می‌شود.

مقرر شده با ساخت دایک‌ها این گل و لای برداشت شده به آن مکان منتقل و فرآیند احیای پوشش گیاهی تخریب شده هم در همان مکان انجام شد.

موضوع دیگری که درباره گل و لای برداشت شده در عملیات لایروبی مطرح می‌شود قیمت گذاری و فروش آن هاست.

رئیس بنادر و دریانوردی گلستان در این باره می‌گوید: مصالح برداشت شده هنگام لایروبی مربوط به منابع ملی است و شورای تامین باید برای آن تصمیم گیری کند که آیا شهرداری و یا فرمانداری به عنوان منبع درامدی از این مصالح استفاده کند و یا اتفاق دیگری رخ دهد.

عباسی افزود: در خلیج گرگان گل و لای همراه با لجن است و کانی‌های مختلفی را با خود به همراه دارد و در ابتدا باید سنجیده شود که آیا این گل و لای صرفه اقتصادی دارد و آیا برای استفاده در امور عمرانی مناسب هست یا نه.

او گفت: از سوی کارشناسان گفته شده که بهتر است این گل و لای برداشت شده به لحاظ زیست محیطی در همان محل دپو شود به همین منظور ۴ دایک در این منطقه طراحی شد تا مصالح خارج نشود.

عباسی گفت: قرار است پس از دپوی گل و لای حاصل از لایروبی نمونه گیاهانی که در منطقه بود کاشته شود تا احیا شود.

این عملیات زیرنظر اداره کل محیط زیست گلستان در حال انجام است تا کمترین آسیب به محیط ریست منطقه وارد شود.

کنعانی مدیرکل محیط زیست گلستان می‌گوید: عملیات نظارت بر روند لایروبی در حال انجام است و زمانی که کار لایروبی به طور کامل به اتمام برسد می‌توان درباره اثر بخش بودن آن اظهار نظر کرد.

خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر است و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگ‌ترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است احیای آن مطالبه‌ای بود که حالا روند اجرای آن آغاز شده است و باید منتظر بود تا عملیات لایروبی که یکی از اقدامات لازم برای احیای آن است چه نتیجه‌ای را در پی خواهد داشت.