خون بند ناف یک زباله بیولوژیک بوده و خونی است که پس از تولد نوزاد، در جفت و بند ناف باقی می­‌ماند. پس از تولد نوزاد، پزشک، بندناف نوزاد را قطع کرده و نوزاد را از مادر جدا می­‌کند. سپس با انجام اقدامات لازم طی یک فرآیند استریل و فوری، خون بندناف با استفاده از کیسه­‌های مخصوص، قابل جمع­‌آوری است. این فرآیند در مدت زمان کوتاهی که پنج تا هفت دقیقه است، انجام می‌شود و برای مادر و نوزاد بدون درد است.

باید توجه کرد که پروفسور الین گلوکمن برای اولین بار پیوند موفقیت‌آمیز خون بندناف را بر روی یک کودک پنج ساله مبتلا به آنمی‌فانکونی در سال ۱۹۸۸، انجام و اثربخشی سلول‌های بنیادی خون بندناف را نشان داد. وی تحول عظیمی را در حوزه پیوند، رقم زد. زیرا تا پیش از سال ۱۹۸۸، جفت و بندناف نوزادان به عنوان ضایعات بیولوژیک محسوب و بعد از تولد نوزاد، امحا می‌شدند، اما پس از اینکه مشخص شد سلول‌های بنیادی موجود در خون بندناف، از قابلیت خون­‌سازی و ایمنی‌زایی برخوردارند، اولین بانک خون بندناف در جهان تاسیس شد. در حال حاضر نیز تاسیس و تثبیت بانک‌های خون بندناف، امکان نگهداری ایمن و استاندارد و نیز دسترسی سریع به خون بندناف را به عنوان یکی از منابع ارزشمند سلول­‌های بنیادی خون­‌ساز در نقاط مختلف دنیا فراهم کرده‌اند.

طبق گزارشات، در حال حاضر بیش از پنج میلیون نمونه خون بندناف در بانک­‌های عمومی و خصوصی در دنیا نگهداری می­‌شود و تا کنون در دنیا بیش از ۴۰ هزار پیوند با استفاده از خون بندناف برای درمان بیماری‌های مختلف بدخیم و غیر بدخیم انجام شده است. باید بدانیم که یکی از مزایای بارز خون بندناف، دسترسی آسان به آن و امکان انجام به موقع پیوند در بیماران نیازمند پیوند اورژانس است. زیرا مدت زمان جست‌وجو برای پیدا کردن اهداکننده غیرخویشاوند سازگار با بیمار و انجام آزمایشات تاییدی، آماده­‌سازی اهداکننده و ارائه فرآورده سلولی جهت تزریق به بیمار، طی مدت دو هفته قابل انجام است؛ چرا که فرآورده­‌های حاوی سلول­‌های بنیادی خون بندناف، آماده و به صورت منجمد در بانک­‌های خون بندناف موجود هستند.

همچنین از ویژگی­‌های بیولوژیک بارز نمونه­‌های خون بندناف، قابلیت ذخیره­‌سازی و نگهدای مطلوب نمونه برای مدت زمان طولانی است؛ به طوری که می‌توان خون بند ناف را حدود ۲۵ سال نگهداری کرد. از طرفی، با توجه به ماهیت عملکرد ایمیون خون بندناف، خطر واکنش‌های پیوند علیه میزبان کمتر است و بنابراین می­‌توان از خون بندناف با درجاتی از ناسازگاری بافتی نیز استفاده کرد.

خون بند ناف برای چه بیماری‌های استفاده می‌شود؟
از آنجایی که خون بند ناف حاوی سلول‌های بنیادی خون‌ساز است، می‌تواند در درمان بیماری‌های بدخیم سیستم خون‌ساز و بعضی دیگر از بیماری‌های سیستم خون‌ساز و همچنین در بیمارانی که دچار انواع بدخیمی‌ها شده‌اند، استفاده شود و همچنین برای بازسازی مغز استخوان پس از شیمی درمانی و پرتودرمانی‌های شدید استفاده شود.

وضعیت ذخیره‌سازی خون بند ناف در ایران
بر اساس اعلام مسئولان سازمان انتقال خون ایران، در کشورمان نیز در راستای تحقق ماده دو اساسنامه سازمان انتقال خون ایران مبنی بر تولید فرآورده­‌های مختلف خونی اعم از فرآورده­‌های پلاسمایی، سلولی و ... همچنین با توجه به دستاورد‌های این سازمان در راستای جذب و حفظ مشارکت اهداکنندگان فرآورده­‌های خونی سالم، رسالت تاسیس و راه­‌اندازی یک بانک خون بندناف عمومی از سوی وزارت بهداشت کشور در سال ۱۳۸۷ به سازمان انتقال خون ایران محول شد. به این ترتیب بانک خون بندناف و سلول­‌های بنیادی سازمان انتقال خون ایران در تیر ماه سال ۱۳۸۹ به طور رسمی فعالیت­‌هایش را آغاز کرد. در عین حال هدف اصلی این بانک، "تامین، فرآوری و ذخیره­‌سازی سلول­‌های بنیادی خون­‌ساز برای بیماران نیازمند به پیوند سلول­‌های بنیادی خون­‌ساز" عنوان شده است.

به گفته سازمان انتقال خون، از زمان تاسیس بانک خون بندناف انتقال خون تاکنون حدود ۲۰ هزار واحد خون بندناف اهدایی جمع‌آوری شده که از بین آن‌ها، تعداد ۴۲۰۰ واحد خون بندناف که واجد کیفیت استاندارد و مطلوب بودند، فرآوری و در این بانک نگهداری می‌شود. همچنین تعداد ۲۷ مورد پیوند نیز از واحد‌های ذخیره شده انجام پذیرفته است که همگی جهت کودکان بیمار به مصرف رسیده است.

باید توجه کرد که بانک خون بندناف این سازمان، در حال حاضر تنها بانک خون بند­ناف عمومی و داوطلبانه فعال در کشور است که واحد‌های خون بند­ناف را با اخذ رضایت از داوطلبان اهدای خون بندناف یعنی مادران باردار سالم جمع­‌آوری و پس از فرآوری و انجماد، نگه­داری می­‌کند. در این راستا، چند بیمارستان در سطح شهر تهران با توجه به آمار بالای موالید روزانه، به عنوان مراکز جمع­‌آوری خون بندناف انتخاب شدند و جذب اهداکنندگان خون بندناف و جمع­ آوری خون بندناف نوزاد آن­ها، روزانه توسط پرسنل آموزش دیده بانک خون بندناف سازمان انتقال خون، در حال انجام است. بر این اساس واحد‌های خون بندناف، روزانه از بیمارستان­‌های همکار، جمع­‌آوری و به آزمایشگاه پردازش در ستاد مرکزی سازمان انتقال داده می­‌شوند و نمونه­‌های واجد استاندارد‌های لازم به عنوان نمونه­‌های دارای کیفیت مطلوب، انتخاب و وارد مرحله پردازش شده و پس از انجام فرآیند‌های پردازش و انجماد تدریجی، در دمای فوق سرد نگهداری می­‌شوند.

گفتنی است که از آنجایی که بانک خون سازمان انتقال خون عمومی و عام‌المنفعه است، هیچ­‌گونه هزینه‌ای برای اهداکننده و دریافت کننده یعنی بیماران کاندید پیوند، ندارد.