جنبش دانشجویی در طول تاریخ همواره روحیه استکبارستیزی خود را حفظ کرده و در این مسیر توانسته اتفاقات ماندگاری را رقم بزند. یکی از برجسته‌ترین اتفاقات هم در این باره در ۱۶ آذر سال ۱۳۳۲ رخ داد، روزی که دانشجویان در دانشگاه تهران در مقابل فرستاده دولت امریکا ایستادند و یک روز تاریخی را رقم زدند. حکایت ۱۶ آذر سال ۱۳۳۲ نمونه‌ای از استکبارسیتزی جنبش دانشجویی است که در ادامه به بازخوانی آنچه در این روز رخ داد، پرداختیم.

پس از انتقال قدرت از رضا پهلوی به محمدرضا شاه، دانشگاه تهران با محوریت حزب توده به دلیل آزادی سیاسی ناشی از انتقال قدرت، محفل تحولات فرهنگی و سیاسی کشور شد. در همین سال‌ها بود که تئوریسین‌های سیاسی با ترجمه و مطالعه نظریه‌های غربی، ایده‌های جدید سیاسی‌ای که باعث کنترل قدرت و یا تغییر حکومت می‌شد، را در بین جوانان و دانشجویان رواج می‌دادند. عده‌ای غرب‌گرایی و یا پیروی از کمونیست را پیشه خود قرار داده بودند؛ در مقابل عده‌ای نیز طرف دار ملی‌گرایی بودند. نمود فعالیت همه این گروه‌ها در دانشگاه و روزنامه‌هایی دیده می‌شد که پس از مدت بسیار کوتاهی توسط دولت توقیف می‌شدند.

در آن ایام کوچک‌ترین تصمیمات محمدرضا پهلوی، نخست وزیر و کابینه‌اش توسط آنان در دانشگاه طرح و نقد می‌شد و تا مدتی موافقان و مخالفانشان در باب آن به صحبت می‌پرداختند و حتی دست به اعتصاب و شورش می‌زدند. مطرح‌ترین و بزرگترین نقد و اعتراض دانشجویان به حکومت پهلوی دوم، تنها چهار ماه پس از سرنگونی دولت مصدق اتفاق افتاد.

محمدرضا پهلوی که احساس می‌کرد پس از کودتا، کشور را کاملا به دست گرفته، تصمیم داشت که بار دیگر رابطه ایران -بریتانیا، که توسط مصدق به بن‌بست رسیده بود، را بهبود بخشد. این تصمیم باید با همراهی آمریکا به انجام می‌رسید، اما ارتباط با هر دوی این کشور‌ها برخلاف نظر نخبگان و جامعه دانشجویی قرار گرفت. در واقع انعکاس نظر شاه و در ادامه پخش خبر بازدید رسمی ریچارد نیکسون -نماینده وقت ریاست جمهوری ایالت متحده آمریکا-از ایران، که در ۲۴ آبان ماه انتشار یافت، بستر اصلی اعتراض‌های گسترده دانشجویی بود.

از آن پس کلاس‌های درس به محفلی برای بحث و دانشگاه تهران به محلی برای اعتراض و اعتصاب‌ها تبدیل شد. این مخالفت‌ها در روز ۱۴ آذر پس از اعلام رسمی زاهدی-نخست وزیر وقت- از ارتباط مستقیم با بریتانیا، با حمایت" نهضت مقاومت ملی" به اوج خود رسید. فعالین دانشجویی با سخنرانی هم دانشگاهی‌های‌شان را به اعتراض فرا می‌خواندند و نا آرامی‌ها به سراسر دانشگاه تسری یافت.

۱۵ آذر نیز به همین منوال گذشت تا در روز ۱۶ آذر حکومت برای کنترل اوضاع تصمیم به سرکوب نظامی گرفت.

سر انجام اولین حمله نظامی به محیط دانشگاه در تاریخ کشور اتفاق افتاد. دانشگاه توسط سرباز‌ها به مکانی امنیتی تبدیل شد و برای جلوگیری از تنش میان آن‌ها و دانشجویان، رئیس دانشگاه آن روز را تعطیل اعلام کرد. این اتفاقات با اعتراض‌هایی از سمت دانشجویان رو به رو شد. در ادامه سربازان ویژه‌ی ارتشی به کلاس‌ها حمله و صد‌ها تن از دانشجویان معترض را زخمی و دستگیر کردند. در این میان سه تن از دانشجویان به نام‌های احمد قندچی (طرفدار جبهه ملی)، آذر (مهدی) شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا (عضو کمیته مرکزی سازمان جوانان حزب توده ایران) با شلیک گلوله نیرو‌های نظامی به قتل رسیدند.

دو روز پس از این کشتار نیکسون در دانشکده حقوق دانشگاه تهران، در برابر عکاسان و روزنامه نگاران، دکترای افتخاری این دانشگاه را دریافت کرد و دولت وقت نیز مجبور شد این کشتار را نوعی دفاع از خود معرفی کند، اما کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی - اتحادیه ملی که مکانی برای نقد حکومت پهلوی در قبل از انقلاب اسلامی ایران به حساب می‌آمد روز ۱۶ آذر را روز دانشجو نام گذاری کرد.

۶۹ سال از واقعه ۱۶ آذر سال ۱۳۳۲ و شهادت سه دانشجو به دست حکومت پهلوی در دانشگاه تهران می‌گذرد، اما هنوز جنبش دانشجویی به پیروی از روحیه استکبارستیزی و ذات آزاده خواهی خود هر سالِ یاد این روز را گرامی می‌دارد و هنوز هم بی‌توجه به سهم خواهی‌های سیاسی، با فعالیت در تشکل‌ها و انجمن‌های علمی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی راستگو‌ترین منتقد دولت و دلسوزترین فعال مدنی جامعه به حساب می‌آید.

منبع: فارس