راه آهن خواف-هرات که در سال ۹۹ با حضور روسای جمهور وقت ایران و افغانستان به صورت وید‌ئوکنفرانسی افتتاح شد، امروزه به صورت غیرفعال درآمده؛ مسیری که می‌تواند همکاری‌های ایران و افغانستان را به سطح بالایی از تعاملات برساند.

تجارت خارجی به معنای دادوستد کالا‌های دارای ارزش فراسوی مرز‌های بین المللی است. یکی از راه‌های گسترش تجارت خارجی بین کشورها، استفاده از مسیر‌های زمینی از جمله ریل قطار است. انتقال کالا و مسافر به وسیله قطار یکی از مباحثی است که دولت‌ها در زمینه تجارت خارجی به آن می‌نگرند. این جریان نقل و انتقالات در ایران تاریخچه‌ای طولانی دارد؛ ساخت راه آهن سراسری در دوران پهلوی اول که بندر امام را به بندر ترکمن استان گلستان متصل می‌کرد و هدف آن به حرکت درآمدن قطار باری در این مسیر بود.

افغانستان کشوری است که در خشکی محصور شده و در همسایگی با کشور‌های ایران، پاکستان، چین، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان قرار دارد. اغلب کشور‌های همسایه افغانستان خود مصرف‌کننده هستند و سال‌ها جنگ و درگیری، این کشور را از پیشرفت‌های صنعتی عقب انداخته است. از طرفی دیگر وجود مشترکات تاریخی، فرهنگی، زبانی و دینی بین مردم افغانستان با ایران باعث رفت‌وآمد مسافران شده است. همه این عوامل سرلوحه دو کشور همسایه قرار گرفت که راه آهن خواف-هرات را بنیان گذارند.



راه آهن خواف-هرات چهار قطعه؛ دو قطعه در خاک ایران و دو قطعه در خاک افغانستان دارد که سه قطعه آن ساخته شده است. ساخت این خط آهن ۲۲۵ کیلومتری در ایران در سال ۸۶ و در افغانستان در سال ۹۵ آغاز شده بود. دو قطعه واقع در ایران به طول ۷۸ کیلومتر از ایستگاه خواف تا ایستگاه مرزی شمتیغ و یک قطعه واقع در افغانستان به طول ۶۶ کیلومتر از شمتیغ تا ایستگاه روزنک ادامه یافته است. نصب ۱۹ هزار و ۳۰۰ تن ریل، ۷۲ دستگاه سوزن و ۳۸۹ هزار متر مکعب سنگ ریزی از دیگر مشخصات فنی راه آهن خواف-هرات است.

لکوموتیو‌های باری و مسافری آن به ترتیب با سرعت ۱۲۰ و ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت در این مسیر سیر می‌کنند. هفت ایستگاه نیز به همراه ۳۴۶ پل کوچک و یک پل بزرگ در طول مسیر راه آهن ساخته شده است. کاهش ۶۴ میلیاردی سوانح، کاهش ۲۵ میلیون لیتری مصرف سوخت و کاهش ۴۷۰ متر مکعبی آلاینده‌ها از مزایای راه آهن خواف-هرات است. ایستگاه‌های خواف، میوتک، خوشابه، شمتیغ در ایران و شمتیغ افغانستان، غوریان و روزنک در افغانستان بر سر راه قطار خواف-هرات قرار دارند.

حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران، در حاشیه بهره‌برداری از قطار خواف-هرات گفت که «روابط ما همیشه از طریق دل‌ها و اندیشه‌ها و فرهنگ ها، رفتار‌ها و تلاش‌ها بوده است و امروز ریل راه آهن این پیوند را مستحکم‌تر می‌کند».

همچنین محمداشرف غنی احمدزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، تکمیل راه آهن خواف-هرات را «نشانه بارز اراده ملی هر دو کشور، محصول زحمات مسئولان دو کشور و در راستای احیا، توسعه و جهش اقتصادی دو کشور» دانست.

مسئولان فعلی افغانستان بر ضرورت آغاز به کار مجدد این قطار تاکید داشته اند؛ بخت الرحمن شرافت، رئیس اداره راه آهن طالبان، گفته که «راه آهن خواف-هرات در درآمد‌های افغانستان نقش بنیادین دارد».



وحید تعقیبی، کارشناس اقتصادی، گفت: به اهمیت راه آهن خواف-هرات از آن جهت می‌توان پی برد که در طول این مسیر کشور افغانستان مرکز اتصال ایران و چین می‌شود و فرصت مغتنمی را برای ترانزیت کالا از کشور‌های آسیای میانه ایجاد می‌کند.

او گفت: این خط ریلی راهگذر بین المللی در مسیر شرق به غرب است که با کاهش حمل و نقل جاده‌ای باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های کلان می‌شود و یک منبع برای رشد اقتصادی ایران و افغانستان به حساب می‌آید.

به گفته تعقیبی، اگر مشکلات اقتصادی در ایران کمرنگ‌تر شود و امنیت در افغانستان افزایش یابد؛ فرصت رونق اقتصادی برای دو کشور ایجاد می‌شود و با صادرات کالا‌های مختلف، تجارت بین المللی با سودآوری بالا صورت می‌گیرد.

این کارشناس اقتصادی معتقد است که با جابجایی میلیون‌ها تن بار و صد‌ها مسافر توسط قطار در طول سال اشتغالزایی خوبی برای افراد این عرصه به وجود می‌آید و با مصرف کم انرژی حفظ سلامت محیط زیست را نیز تضمین می‌کند.

او گفت: از آنجایی ایران صادرکننده سوخت و فراورده‌های آن به افغانستان است، واگن‌های اختصاصی حمل بار قطار برای حمل کالا‌های خطرناک مانند سوخت‌های فسیلی و مواد شیمیایی و پتروپالایشگاهی نیز مناسب است.

بیشتر بخوانید

• تکمیل زنجیره صادرات به افغانستان با فعالسازی مجدد راه آهن خواف-هرات

تعقیبی گفت: راه آهن راهبردی خواف-هرات یک قطعه از مسیر‌های ارتباطی میان کشور‌های منطقه است که به جز بار اقتصادی برای کشورها، به شاهرگ اصلی مبادلات فرهنگی و سیاسی بدل شده و به ایجاد پیوند‌های قومی و تاریخی نیز منجر می‌شود.

حافظ سادات نژاد مجری راه آهن خواف-هرات گفت: میزان هزینه‌ای که لازم است تا این مسیر ریلی فعالیت خود را دوباره از سرگیرد، مبلغ ۱۱۰ میلیارد تومان است که اغلب برای تعمیر، ترمیم و راه اندازی تاسیسات مورد نیاز می‌باشد.

او افزود: قطار خواف-هرات از ابتدای سال ۱۴۰۰ به حالت غیرفعال درآمد که علت آن را می‌توان جنگ و درگیری‌های داخلی افغانستان و همچنین تحولات در حاکمیت این کشور دانست.

مجری راه آهن خواف-هرات با اشاره خسارات واردشده به این مسیر ادامه داد: بیشتر آسیب‌ها در بخش خط مربوط به سرقت ادوات اتصال ریل به ریل‌بند یا تراورس، اتصالی ریل به ریل و تجهیزات دستگاه سوزن تعویض خط است و در بخش ساختمان نیز بیش از ۷۵ درصد سرقت و تخریب دیده می‌شود و همچنین در بخش ارتباطات هم تجهیزات ایستگاه روزنک به طور کامل بهمراه دیزل ژنراتور تامین برق ایستگاه به سرقت رفته است.

سادات نژاد بیان کرد: براساس توافق بین مسئولان دو کشور ایران و افغانستان، انجام ترمیم این خسارات برعهده دولت و راه آهن دولتی افغانستان است که این کشور هم در عمل به تعهدات خود، در مهرماه ۱۴۰۱ با حضور نمایندگان شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران و مجری طرح عملیات عمرانی را شروع کرد.

او تصریح کرد: طرف‌های ایرانی و افغانستانی عزم جدی بر ترمیم و راه اندازی این راه آهن در کوتاه‌ترین زمان ممکن را دارند.



مجری راه آهن خواف-هرات درباره ظرفیت جابجایی این قطار تاکید: با بهره برداری مجدد از خط آهن میان این دو کشور، می‌توان در سال اول بهره برداری سه میلیون تن بار را حمل کرد که این عدد در سال بیستم به ۶ میلیون تن خواهد رسید.

سادات نژاد اظهار کرد: در حوزه مسافری هم، توان جابجایی ۳۰۰ هزار مسافر را بین دو کشور ایران و افغانستان دارد که در سال بیستم بهره برداری به یک میلیون مسافر می‌رسد.

او افزود: تسهیل صادرات و واردات کالا و جابجایی مسافر، دسترسی ریلی افغانستان به آب‌های آزاد و کشور‌های همسایه از طریق ایران، صرفه جویی سوخت به میزان قابل توجه و در نهایت ارزان‌تر شدن قیمت حمل بار و جابجایی مسافر از مزایای راه آهن خواف-هرات به شمار می‌آیند.

مجری راه آهن خواف-هرات ادامه داد: فعالیت و تردد مداوم این قطار بر روی ریل به خواست و عزم کشور افغانستان برای حفظ و نگهداری این پروژه بزرگ زیرساختی بستگی دارد و ایران هم نظارت خود را بر روی این مسیر خواهد داشت.

سادات نژاد بیان کرد: راه آهن جمهوری اسلامی ایران هم پیگیر تامین اعتبار مورد نیاز و انتخاب پیمانکار برای انجام نواقص جزئی باقیمانده است و در کنار افغانستان جهت ترمیم خسارات خواهد بود تا این راه آهن به شرایط مطلوب اولیه اش برای بهره برداری برسد.

گفتنی است که معادن خراسان رضوی به بخش ریلی وابستگی زیادی دارد که پایانه اصلی آن در خواف است. در کنار آن معادن پلاسری سنگ آهن بسیاری در افغانستان وجود دارد که شرکت‌های ایرانی در این زمینه کنسرسیوم معادن را شکل داده اند.

جمهوری اسلامی ایران با کشور افغانستان ۹۴۵ کیلومتر مرز مشترک زمینی دارد که در این راستا سه گمرک مرزی دوغارون خراسان رضوی، ماهیرود خراسان جنوبی و میلک سیستان و بلوچستان و همچنین گمرک ریلی شمتیغ خواف واقع شده است.