در ایستگاه پایانی پاییز مردم استان سمنان همانند سایر مردم استان های دیگر با به جای اوردن سنت های دیرین خود، این رسم دیر پا را زنده نگه می دارند. پدربزرگ ها و مادربزرگ ها خانه را برای استقبال از مهمانان شب یلدا مهیا می کنند. فرزندان و نوه ها نیز برای دیدار بزرگان خانواده و گذران بلندترین شب سال بی قرارند. 

در باور مردم استان سمنان اما یلدا در کنار تمام باورهای مشترک با سایر ایرانیان مانند نوید زایش، جشن آتش، عید شکرگزاری و سپاس زمستانی از خدای متعال، گاه‌شماری برای کشاورزی نیز محسوب می‌شود، زمستان در نزد مردم استان سمنان به دو چله تقسیم می‌شود که در شرق استان به آن چله خردو و چله کلان و در غرب به آن چله خرد و چله بزرگ می‌گویند.

یلدا آخرین روز چله بزرگ و ورود به چله کوچک است، یعنی کم‌کم وقت تلاش و کار برای مهیاکردن زمین درکشت بهاره سررسیده و خیلی به بهار نمانده است به‌عبارت‌دیگر کشاورزان در قدیم به دلیل نبود امکانات، کشت را در چله بزرگ رها کرده و به خانه‌ها می‌رفتند اما با فرارسیدن چله کوچک خوشحال از اینکه کم‌کم کمر زمستان می‌شکند و به سمت بهار نزدیک می‌شویم در مهیای سال جدید و کشت بهاره جدید می‌شدند.

هرچند آئین یلدایی در استان سمنان مانند سایر استان‌ها است اما به‌طور عمومی می‌توان آن را به دو قسمت تقسیم کرد شهرهای شرقی چون شاهرود و میامی و بسطام که تقریباً رگه‌هایی از فرهنگ خراسانی هم در لابه‌لای رسومشان دیده می‌شود و شهرهای غربی و مرکزی که تقریباً به استان‌های شمالی گرایش دارند مانند مردم دامغان و مهدی‌شهر که شباهت مراسمشان به مردم مازندران درخور توجه است.

یکی از مراسمی که در استان سمنان دیده می‌شود بردن خنچه و هدیه برای عروس در اولین یلدای زندگی مشترک با داماد از سوی خانواده داماد و مشخصاً پدر و مادر او است. خانواده داماد سینی‌های بزرگی درست کرده که به فراخور خانواده عروس و داماد در آن هدایایی گذاشته می‌شود اما این موارد حتماً در آن‌ها وجود دارد یک پارچه برای مادر عروس، یک پالتو یا لباس زمستانی، کفش زمستانی برای عروس، آجیل، میوه و شیرینی، انار و یک چادر البته خانواده عروس نیز هدایایی تهیه‌کرده و به کسانی که سینی یا سینی‌ها را حمل می‌کنند می‌دهند.

 رسم است در شب چله مردانی که سینی‌ها را حمل می‌کنند تا زمانی که هدیه‌شان را دریافت نکنند، سینی را از روی سرپائین نگذارند البته عمدتاً هدیه‌ها در حد یک جفت جوراب زمستانی است، در سمنان نیز این رسم وجود دارد اما ابعاد آن نسبت به شهری مثلاً مانند میامی و یا گرمسار کمتر است چراکه در برخی روستاهای بعضاً دیده می‌شود تا هفت سینی و مجمع را همراه دایره و سرنا و دهل به خانه عروس پیشکش می‌کنند.

فاطمه قلی پور پژوهشگر مردم شناسی شب یلدا را یکی از بزرگترین جشن‌های ایرانیان دانست و گفت: واژه یلدا، سریانی و به معنای ولادت است، ولادت خورشید(مهر، میترا)، بنا بر باور پیشینیان در پایان این شب دراز که اهریمن و نامبارکش می‌دانستند، تاریکی شکست می‌خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می‌رود.

قلی پور با بیان اینکه در نقاط مختلف استان سمنان آداب خاصی را در ارتباط با شب چله برپا می‌کنند، گفت: یکی از آداب شب چله، خواندن شاهنامه و تفأل به حافظ در جمع خانواده است ، این کار توسط افراد با سواد و خوش صدا و عمدتا پدربزرگ‌ها صورت می‌گیرد، روستای افتر در حومه سمنان از جمله نقاطی است که شاهنامه خوانی در بین اهالی آن از دیرباز تاکنون متداول است.

این پژوهشگر مردم‌شناسی ادامه داد: نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ادبیات محلی و نیز انجام بازی‌های محلی در بسیاری نقاط از جمله سرگرمی‌های مردم در بلندترین شب سال بشمار می‌رود

چله‌نشینی یا جمع شدن اعضای خانواده به دور هم در شب یلدا یکی از مهمترین دورهمی های خانوادگی است که مردم سراسر استان سمنان اهتمام ویژه ای دارند تا آنجا که اهالی روستای بادله کوه شهرستان دامغان به این شب، شب الله می‌گویند.

این استان خود را نسبت به تهیه انواع غذاهای مفصل و مخصوص این شب مانند ته‌چین، خورشت آلو اسفناج و یا خورشت فسنجان موظف می دانند.

در کنار این غذاها تنقلاتی چون برگه زرد‌آلو، انجیر خشک و انگور ، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زرد‌آلو، تخم کدو، تخم هندوانه، کِنو کُنجی، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغز گردو، حلوای کنجد، حلوای آروشه، حلوای سیاه، شلغم، کدو و شیرینی که هر یک نمادی به نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی به حساب می آیند و همچنین میوهای فصل پاییز مانند سیب، به، خرمالو، انار، پرتقال و نارنگی برای دورهمی اعضای خانواده و فامیل تهیه می شود.

مردم استان سمنان یلدا را با آداب و آیین خاصی برگزار می‌کنند که در شب چله به‌ عنوان یلدان یلدان از آن نام برده می‌شود، همچنین گرفتن فال های نخود و سوزن، به نیت هایی چون خرید خانه، رفتن به سفر و یا ازدواج جوانان آبی به خصوص در شهرستان شاهرود و روستاهای کویر خارتوران و رضاآباد مرسوم است.

مردم استان سمنان در شب یلدا به نیت رفع عطش ناشی از فصل تابستان و ایمنی از سرماخوردگی، هندوانه را به عنوان یکی از میوه های ثابت سفره یلدایی خود مصرف می کنند.

چله‌کُشی

در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم بوده است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان چله کُشی قربانی کرده و گوشت آن را قرمه می‌کردند تا از این گوشت که در شکمبه خود حیوان ذخیره می شده، در فصل سرد سال جهت تهیه غذا، بهره برند.

شب یلدا رسمی برای فراغت از مشغله‌های روزانه و فرصتی برای گپ و گفت و دید و بازدید آشنایان و بزرگان فامیل و تجدید خاطره‌ها و ابراز محبت به عزیزان و نیز تحکیم روابط عاطفی بین خویشاوندان است، اما علاوه بر آن باید گفت که اهمیت شب یلدا به همین امر محدود نمی‌شود در واقع باید گفت که در شب یلدا خویشاوندان و بزرگان با اجتماع در کنار یکدیگر تجربیات و عبرت‌های با ارزش خود را به نسل جوان انتقال می‌دهند. گفتن خاطره ها، داستان ها، حوادث و اتفاقات در جمع فامیل راهکاری موثر برای انتقال تجربیات، رسم و رسومات، آداب، فرهنگ و سنن خانوادگی و بومی به جوانان است.

یلدای استان سمنان شبی است برای آغاز؛ آغاز روزهای بلند و شب‌های کوتاه آغازی برای زمانی که مردم آماده می‌شوند تا دوباره روزی‌شان را از زمین برداشت کنند و شکرانه‌اش را گردهم‌آیی با اقوام و فامیل و آشنایان می‌دانند، این شب را قدر بدانیم.