ایرانیان از روزگاران کهن شادی و نشاط را از موهبت‌های خدایی و غم و اندوه و تیره دلی را از پدیده‌های اهریمنی می‌پنداشتند، مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری، شب یلدا و سنت‌های دیگر در واقع بیانگر این حقیقت است.

مردم خراسان شمالی نیز همانند دیگر هموطنان همه ساله طولانی‌ترین شب سال "یلدا" را با آداب و رسوم ویژه‌ای برپا کرده و با آیین‌های خاصی سپری می‌کنند.

مردم این دیار بر این باورند که زمستان به ۲ چله کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود، "چله بزرگ" از اول دیماه تا دهم بهمن ماه را در برمی گیرد و از دهم بهمن به بعد را "چله کوچک" می‌گویند که "یلدا" نخستین شب از چله بزرگ است.

به اعتقاد آنان جهان در یلدا یا شب چله، تیره‌ترین و طولانی‌ترین شب خود را از سر می‌گذراند تا با ورود به فصل پربارش و برکت زمستان، خود را برای رسیدن به بهار و تابستان پر از نعمت و روزی آماده کند.

در این شب ریش سفیدان و بزرگان هر خانواده‌ای با تدارک شب چله و شام اقوام را به رسم صله رحم به مهمانی فراخوانده و

یادمان خوش "چله برون" کرمانج‌ها

شب "یلدا" یا همان "شب چله" برای دخترانی که به تازگی ازدواج کرده‌اند و یا در مراحل نامزدی و عقد به سر می‌برند حال و هوای دیگری دارد و خانواده‌ها برای این نوعروس‌ها خنچه‌ای از میوه و تنقلات هدیه می‌برند.

"چله برون" یکی دیگر از آیین‌ها در میان سرزمین قومیت‌ها به ویژه آداب و رسوم کهن کرمانج زبان این مرزو بوم است؛ درباره علت مراسم شب چله‌ای بسیاری معتقدند در گذشته که مانند امروز راه‌های زیادی برای ارتباط و آشنایی هر چه بیشتر بین خانواده‌ها نبوده است مراسمی همچون شب یلدا بهانه‌ای می‌شد تا خانواده‌ها ساعت‌های طولانی در کنار هم بوده و فرصت بیشتری برای صحبت و آشنایی داشته باشند.

شب چله یکی از روش‌های ابراز ارادت و علاقه خانواده داماد به نو عروس نیز می‌باشد. به علاوه در قدیم آقا داماد اجازه ملاقات‌های مکرر عروس خانم را نداشته و فقط در بعضی شب‌های خاص مثل شب یلدا می‌توانسته او را ببیند.

لحظه شماری و آماده کردن وسایل پذیرایی، میزبانی از خانواده داماد و مهمان‌های دعوت شده از دغدغه‌های نوعروسان برای این شب باشکوه است چرا که درصدد هستند شبی خاطره انگیز و بیادماندنی را سپری کنند.

مرسوم است در این آیین دختران دم بخت با لباس‌های کرمانجی برای برسر گرفتن خوانچه (مجمع)‌ها با تفکر اینکه تا یلدای سال بعد مراسم چله برون آن‌ها باشد داوطلب شده هدایای تهیه شده توسط خانواده دادماد نظیر فطیر، کله قند، روغن زرد، برنج، میوه و لباس که برروی هریک از این خوانچه‌ها با پارچه‌های قرمز رنگ به منظور اینکه زندگی زوج‌ها مملو از شادی و صمیمیت و گرما بخش باشد تزیین شده و همگی رهسپار منزل نوعروس می‌شوند.

دختران خنچه‌ها را برسرگرفته و با صفی منظم پیش گام می‌شوند بزرگتر‌ها در انتهای صف حرکت می‌کنند با این عنوان که پیش کشی برای نوعروس آورده اند.

بردن این هدایا که اغلب با نوازندگی هنرمندان محلی همچون قوشمه و دایره، دهل و سرنا و یا حتی دوتار و ترانه خوانی همراه است زینت بخش این آیین محسوب می‌شود.

به گوش رسیدن صدای دلنشین موسیقی محلی خبر از آمدن مهمان‌ها را می‌دهد خانواده عروس به تکاپو افتاده و با دود کردن اسپند به پیشواز مهمانان می‌آیند تمامی افرادی که در این آیین حضور دارند فقط به موضوع یلدای امسال شبی به یادماندنی خواهد بود را در ذهن می‌پرورانند.

از دیگر برنامه‌های "چله برون" آجیل و تنقلات شب یلدا شامل دانه هایی، چون گندم و نخود برشته، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است که در شب یلدا می‌بایست بر سر سفره باشد.

میوه‌آرایی یکی از المان‌های تزیین هدیه و وسایل شب یلدای عروس است که جلوه‌ای باشکوه و زیبا به این مراسم می‌بخشد. حکاکی هندوانه، کدو حلوایی، لبو و تزئینات انار امروزه بسیار متداول است که آن‌ها را یا خود خانواده‌های خوش ذوق و هنرمند انجام می‌دهند و یا تزیین هدایای عروس را به افراد باتجربه‌ای مانند افرادی که کار طراحی و تزیین سفره عقد در تالار‌های عروسی و گل آرایی مجالس و باغ تالار‌ها را انجام می‌دهند، می‌سپارند.

در این بین خانواده عروس نیز سعی می‌کند تا حد توان خود مراتب مهمان نوازی و احترام در مقابل خانواده داماد را به جا آورد که این خود نشان از اصالت خانوادگی را به نمایش می‌گذارد.

همچنین خانواده عروس به پاس تقدیر از خانواده داماد هدایایی برای داماد و بزرگان مجلس در ازای پیشکشی آن‌ها تقدیم می‌کنند.

صدای خنده مهمان‌ها تا پاسی از شب به گوش می‌رسد و همگی با رضایت‌مندی در کنار یکدیگر قرار دارند در این بین بزرگتر‌ها و ۲ خانواده از فرصت استفاده کرده و از دختران و پسران دم بخت نیز تعریف می‌کنند و گاهی وقت‌ها برای برخی در این شب شروع اتفاقی مبارک است.

این رسم و آیین که از دیرباز بین کرمانج زبان‌ها رواج داشته و دارد به آیین‌های قوم‌های دیگر نیز راه پیدا کرده است و طرفداران خاص خود را دارد فقط با گذشت زمان تغییراتی، چون به جای سینی‌های مسی از سبد‌های حصیری، سینی‌های کار شده یا جعبه‌های کادویی استفاده می‌کنند.

«چله برون» در انتظار ثبت ملی

کارشناس میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در این باره می‌گوید: پرونده آیین چله برون این استان با گستره جغرافیایی ملی تدوین، نهایی و در انتظار موافقت برای ثبت در فهرست آثار غیرطبیعی ملی کشور است.

علی حسین پناه می‌افزاید: سالانه پرونده حدود پنج اثر ملموس و ناملموس خراسان شمالی تدوین و برای ثبت ملی به این شورا ارسال می‌شود و در پایان آذرماه نشست نهایی بررسی برگزار و موافقت نهایی انجام می‌شود.

وی می‌گوید: چله برون یکی از آیین‌های منطقه خراسان شمالی به دلیل کارکرد و ماندگاری که دارد با خرده فرهنگ‌های جدید همچنان مورد استقبال خانواده‌ها با آداب و رسوم خاص قرار می‌گیرد.

کارشناس میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می‌افزاید: هر آیینی یک کارکردی دارد که باید حفظ شود و یکسری از آیین‌ها به دلیل برخورد دنیای جدید و مدرن از بین رفته اند، ولی آیین چله برون با قدمت بالا همچنان پابرجاست.

وی ادامه می‌دهد: شب چله در ایران، افغانستان و تاجیکستان کارکرد خود را دارد که بحث اصلی آن اهمیت و ارزش دادن به خانواده است.

مردم استان خراسان شمالی از اقوام کرمانج، فارس (تات)، ترک و ترکمن و اقلیت‌های قومی گوناگون دیگر تشکیل شده و این استان کانون وحدت قومیت‌ها و مذاهب مختلف است.

۷۴۳ اثر خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که از این تعداد؛ ۵۲۳ اثر تاریخی، ۵۴ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس، ۲۵ اثر منقول تاریخی و ۳۲ پرونده میراث ناملموس نیز با به‌صورت مشترک در حیطه خراسان ثبت شده است.

استان خراسان شمالی هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده دارد.

منبع:ایرنا