یلدا (شو چله) بخشی از تاریخ و میراث لرستان است. میراثی که در خود آئین‌های بومی و محلی زیادی را جای‌داده است.

قدیم‌تر‌ها سنتی در میان کوچه‌های شهر جاری بود و هنوز هم شاهد برپایی کم‌وبیش آن هستیم. آن روز‌ها پسربچه‌ها روی بام‌ها آواز می‌خواندند و از اهالی خانه‌های محل شادی طلب می‌کردند… «امشو اول قاره، خیر د هونت بواره…نون و پنیر و شیره، کیخوا هونت نمیره»

این اشعار کوتاه و پرمغز و کودکانه حامل پیام خیر و نیکی است. حامل پیام دوستی و محبت و همراهی…آرزوی عمر طولانی برای اهالی خانه و برکت روزافزون برای سفره‌خانه.

آن روز‌ها شال‌های بلند پسربچه‌ها که از پشت‌بام خانه آویزان می‌شد پر از نان و آجیل و میوه و غذا‌های یلدایی بازمی‌گشت و این‌گونه مردمان لر سفره خود را با همسایه‌شان تقسیم می‌کردند و پسرک کوچک هم دعا می‌کرد تا روزی خانه و خانواده هرروز پررونق‌تر شود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان از شب یلدا (شو چله) به‌عنوان بخشی از تاریخ و میراث استان یاد کرد.

عطا حسن‌پور تشریح کرد: با گذشت سالیان دراز هنوز مردم افسانه «امیل و ممیل و ششله و چارچار» زمستان را می‌دانند و در کوی و برزن روستا‌ها و مناطق قدیمی نوجوانان با آویزان کردن شال پشت‌بام خانه همسایه، هدیه دریافت می‌کنند و این آئین بخشی از میراث لرستان است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان گفت: ازآنجایی‌که شب یلدا در استان لرستان هنوز هم با آداب و آئین خاصی به سبک و سیاق قدیمی برگزار می‌شود، شبی اساطیری و بخشی از تاریخ و میراث لرستان است.

او ادامه داد: یکی دیگر از سنت‌های این شب در لرستان سرو و تهیه غذا و شام مخصوص این شب است و هم‌چنین تنقلات ویژه لرستان که قدیمی‌ترین آن شامل گندم‌شیر یعنی گندمی که مدتی در شیر خیسانده شده و برای شب یلدا برشته و سرو می‌شود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان افزود: پسته وحشی نیز یکی از آجیل‌های مخصوص این شب است که در طبیعت لرستان نیز وجود دارد و همراه با آجیل شب یلدا در لرستان مصرف می‌شود.

حسن‌پور ابراز داشت: انار نیز به علت رنگ قرمز و نماد گرمابخش بودن در شب یلدای لرستان جایگاه ویژه‌ای دارد و خصوصاً اینکه نقش انار در یافته‌های باستان‌شناسی این استان کشف‌شده و آنچه از گچ‌بری‌ها نمایان است این میوه از دوره ساسانی در استان لرستان کشت می‌شده و یکی از میراث استان لرستان است.

او تأکید کرد: در استان لرستان مردم با فرارسیدن شب یلدا افسانه اساطیری «امیل و ممیل» و «پیرزن یا همان ننه سرما» را تکرار می‌کنند و هنوز اسطوره‌ها و تاریخ در لرستان نفس می‌کشند و ما زنده به همین اسطوره‌ها هستیم و تکرار همین اساطیر به یک‌شب چنین قدمت، هویت و اصالتی می‌بخشد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان افزود: ما لرستانی‌ها و مردم ایران ازلحاظ باستانی بودن این شب، یلدا را ارج می‌نهیم که پیشینه تاریخی این شب نماد زایش، ایزد مهر و تاریخ ایرانیان است.

بنابراین گزارش، لرستان به‌عنوان مهد فرهنگ و تمدن همواره مجال بروز سنن و آداب خاص منطقه خود بوده است و شب یلدا نیز که در این استان به شب چله یا «اول قاره» نامیده می‌شود ازجمله شب‌هایی است که در این استان همواره همراه با آداب ویژه‌ای بوده است.

شاهنامه‌خوانی از گذشته‌های دور تاکنون از آئین و رسوم رایج در میان بختیاری‌ها بوده است به طوری که شاهنامه معمولاً به دست بزرگ ایل و در پایان به دست بزرگ خانواده خوانده می‌شده است و همواره جوانان در ایل‌های بختیاری سعی در یادگیری و از بر کردن آن داشتند، زیرا افتخار بسیار بزرگی در میان این قوم محسوب می‌شده است.

در شب یلدا پشت‌بام منازل شهر‌های استان مملو از کودکان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت «امشو اول قاره…» (امشب شب یلدا است) را در شهر طنین‌انداز می‌کنند و شب یلدا را با هیاهوی دیدنی خود زینت می‌بخشند.

این نوجوانان با تاریک شدن هوا به‌صورت دو نفره یا دسته‌جمعی به پشت‌بام منازل همسایه رفته و شالی یا دستمالی را به حیاط منزل آویزان می‌کنند و با سردادن شعار جمعی «امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره» از صاحب‌خانه می‌خواهند میوه و تنقلات شب یلدا را در شال آن‌ها بریزد.

از دیگر آداب مرسوم و دیدنی در شب یلدا در لرستان نوعی فال است، نه با مفاهیم و اعتقادات خرافی رایج در دیگر فال‌ها که از آن به‌عنوان «چل سرو» (چهل سرود) یاد می‌شود.

یکی از متل‌ها یا داستان‌های اساطیری که در «شب چله» و در ضیافت کرسی بزرگ‌تر‌ها برای کوچک‌تر‌ها نقل می‌کنند داستان دو پسر سرما (چله بزرگ و چله کوچک) و مادرشان در زمستان است.

«امیل و ممیل» دو برادر زمستانی هستند و دو نفس دزد و آشکار دارند. «امیل» برادر بزرگ‌تر و دارای نفس «دزد» روز چهل و پنجم زمستان در اثر سرمای زیاد هویدا می‌گردد و «ممیل» برادر کوچک‌تر دارای نفس «آشکار» روز پنجاه‌وپنج زمستان که هوا کمی بهتر می‌شود خود را نشان می‌دهد. مشروح این افسانه در ادبیات بومی مردم لرستان آمده است.

از دیگر آداب لرستانی‌ها در بلندترین شب سال درست کردن «گندم شیره» است. برای درست کردن «گندم شیره» گندم را در شیر خیسانده، سپس زردچوبه و نمک را با آن مخلوط کرده و آن را روی ساج (تابه) برشته می‌کنند و همراه خلال بادام، گردو، پسته، کشمش، سیاه‌دانه و کنجد مخلوط می‌کنند و در شب یلدا می‌خورند.

منبع: مهر