مردمان ایران زمین و سرزمین‌های هم فرهنگ مجاور، از شب آغاز زمستان با نام «شب چله» یا «شب یلدا» نام میبرند که همزمان با شب انقلاب زمستانی است.

شب یلدای امسال پس از دوسالی که به دلیل شیوع کرونا و توصیه اکید کارشناسان حوزه بهداشت و درمان به رعایت فاصله گذاری اجتماعی به دور از شب نشینی و دورهمی با اقوام برگزار می‌شد امسال با فروکش کردن کرونا به رنگ و بوی قدیمی خود بازگشته است.

این را از مکالمات تلفنی افراد در کوچه و خیابان و خرید‌های مردم می‌توان فهمید.

حالا گلستان این گنجینه مملوء از آئین و سنن اقوام محتلف خود را برای بلندترین شب سال آماده می‌کند و سنت‌هایی که به دلایلی نظیر شیوع کرونا اجرای آن‌ها کمرنگ‌تر شده بود حالا آماده دوباره از نو اجرا شدن هستند.

شب یلدا از گذشته تا به امروز با دورهمی و جشن و سرور همراه بوده است و در این روز کوچکتر‌ها مهمان بزرگتر‌ها می‌شوند و حافظ وهندوانه و انار و آجیل هم که پای ثابت مراسم‌ها بوده و لذت دور هم بودن این شب را دوچندان می‌کند.

در گلستان هم اقوام مختلف گرگانی، ترک قزلباش، مازندرانی، شاهرودی، سبزواری، ترکمنی، سیستانی و بلوچ برای شرکت در جشن یلدا از چند روز قبل به خانه بزرگتر فامیل دعوت شده اند با تهیه هندوانه، انار، آجیل، پخت لبو و باقالی به استقبال طولانیترین شب سال میروند.

اسداله معطوفی محقق، تاریخ نگار و مورخ گلستانی می‌گوید: بنا به یک سنت دیرینه در منطقه تاریخی استرآباد در سال ۱۳۲۰، ۱۵ روز قبل از شب یلدا، بزرگ هر فامیل، مقدمات شب یلدا را برای پذیرایی از مهمانانش آماده می‌کرد و این مجلس معمولا دور کرسی انجام می‌شد.

در این شب زیبا اقوام با یکدیگر صله رحم به جا می‌آورند و تمام فرزندان که ازدواج کردند با کودکان شان به خانه پدر و مادرشان می‌روند.

او گفت: منطقه استرآباد که امروزه به گلستان شهرت دارد دارای اقوام مختلفی مانند ترکمن، سیستانی، قزاق و بلوچ است که فرهنگ متنوعی و هر یک آداب خاصی را در شب یلدا برگزاری میکنند.

شب چره، در پاسداشت یلدا

معطوفی ادامه داد: در خانواده‌های استرآبادی، پخت مارمرده (نوعی حلوا)، بریانی، پشتزیک رایج بود و اگر این شب برفی بود غذایی به نام برف دی شو نیز به منوی خود اضافه می‌کردند که امروزه نیز بعضی از خانواده‌ها این نوع تنقلات را زنده نگه داشتند.

آجیلی با ترکیب چهار مغز و تنقلاتی مانند، باقالی پته، ازگیل وحشی به نام کندس، کاچی، کدو حلوایی بخار پز و حلوا گردویی از خوردنی‌های این شب به یادماندنی است.

آیین شب چله برای عروس خانم‌ها

تاریخ نگار گلستانی گفت: عروس خانم‌هایی که اولین سال ازدواج شان است خانواده داماد، تازه عروس شان، با هدایای متنوعی در این شب غافلگیر می‌کنند.

این هدایا مانند، آجیل، شیرینی‌های سنتی، برنج (نماد برکت) و پارچه برای عروس شادی به ارمغان می‌آورد.

محمد آذری محقق فرهنگ عامه سیستانی در خصوص جایگاه شب چله و این سنت نزد این قوم می‌گوید: شب یلدا در بین سیستانی‌ها در اول چله کوچک جشن گرفته می‌شود.

به گفته وی؛ در تقویم سیستانی‌ها دو چله وجود دارد که شامل چله کوچک که اصطلاح «چله خورد khoord» و چله بزرگ که به «چله کلو kalo» معروف بوده، است و چله کوچک و بزرگ از اول دی ماه آغاز و تا ۱۰ بهمن ماه ادامه دارد.

این محقق فرهنگ عامه سیستانی، دیگر رسم یلدا را به جای تناول پسته خندان و تخمه ژاپنی، غزل خوانی ابیاتی از حافظ، دانه کردن انار و آراستن سفره به نانی است که از بهترین آرد محصول گندم سال تهیه شده است.

به گفته وی؛ چنگالی (نان وروغن و شکر)، گندم بریان، شیرنَک وچَوَلی، قلیفی، کماچ، تَجگی، خرمالندو، تخمه هندوانه تفت داده از دیگر خوردنی‌های سفره یلدا در بین این قوم است.

هر یک از اقوام ساکن در گلستان شب یلدا را با رسوم خود به صبح می‌رساند، اما آن چیزی که بین تمام اقوام مشترک است بودن در کنار یکدیگر و زنده نگه داشتن فرهنگ و اصالتی است که میراث دار آن هستند.