پنجاه‌ودومین جلسه هیئت‌امنای کتابخانه‌های عمومی کشور و سومین دوره این جلسه در دوره جدید هیئت‌امنا سه‌شنبه ۲۹ آذرماه ۱۴۰۱ با حضور محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان رئیس هیئت‌امنا و مهدی رمضانی، محسن پرویز، یاسر احمدوند، فاطمه عزیزآبادی فراهانی و عصمت مؤمنی به‌عنوان اعضای حقیقی هیئت‌امنا و معصومه آباد، نماینده شورای عالی استان‌ها و مهدی خشکباری نماینده سازمان برنامه‌وبودجه کشور، سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی، هادی آشتیانی، مشاور اجرایی و امور حوزه دبیرکل، زهرا جعفری، مشاور رسانه‌ای دبیرکل، محمدمهدی زرافشان، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل و مرضیه خالویی، دبیر شورای معاونان و مدیران نهاد برگزار شد.

دیدار چهره به چهره با کتابداران در سفر‌های استانی

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ابتدای این جلسه با اشاره به روند اجرایی شدن مصوبات جلسه گذشته هیئت‌امنا، به ارائه گزارشی از فعالیت‌های فصلی نهاد طی ۳ ماه گذشته پرداخت و گفت: یکی از کار‌های اساسی که در حال انجام آن هستیم و دولت نیز به آن تأکید دارد، بحث سفر‌های استانی است که یکی از اصلی‌ترین اهداف از این سفرها، دیدار با همکاران کتابدار در استان‌ها است. یکی از جدی‌ترین مباحث که در این جلسات مطرح می‌شود بحث معیشتی است که روال قانونی پیگیری‌ها و موانعی که در این مسیر وجود دارد برای کتابداران توضیح داده می‌شود. در این فصل استان‌های زنجان، قزوین، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، البرز، یزد و شهرستان‌های قرچک، ورامین و پیشوای استان تهران در این سفر‌های استانی مورد بازدید قرار گرفتند.

وی افزود: همچنین بازدید از کتابخانه‌ها بخش دیگری از این سفرهاست که بر این اساس در قالب چند گروه در کتابخانه‌های مختلف استان حضور پیدا می‌کنیم. دیدار با استاندار و نماینده، ولی فقیه در استان نیز از دیگر بخش‌های سفر‌های استانی است که با نتایج مثبتی نیز همراه بوده است؛ عضویت مدیران‌کل استان‌ها در شورای برنامه‌ریزی استان به پیشنهاد بنده کمک بسیاری به پیگیری مسائل حوزه توسعه کتابخانه‌ها می‌کند. در این دیدار‌ها در خصوص مسئله کتابخانه‌ها و مسئولیت‌ها و ظرفیت‌های استاندار به‌عنوان رئیس انجمن کتابخانه‌های عمومی استان نیز آگاهی‌رسانی می‌شود. همچنین دیدار با یک خانواده شهید در هر استان که کتابی از آن شهید منتشر شده باشد در برنامه سفر‌های استانی ما قرار دارد که تجربه متفاوت و ارزشمندی برای ما بوده است.

ارتباط دوسویه و گسترده با نمایندگان مجلس

دبیرکل نهاد در ادامه درباره تعاملات صورت گرفته با مجلس شورای اسلامی برای حل مشکلات نهاد نیز گفت: با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قانون تأسیس نهاد در کمیسیون فرهنگی به تصویب رسید. مهم‌ترین نکته‌ای که در تغییرات قانون جدید نسبت به قانون فعلی وجود دارد این است که جناب آقای رئیس جمهور به‌عنوان رئیس هیئت‌امناء حضور دارند، ولی نایب رئیس هیئت‌امناء با همه آن اختیارات قبلی از جمله انتصاب دبیرکل پیشنهاد اعضای هیئت‌امنا و غیره، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی است. البته نظر اعضا بر این بود به دلیل این که مشغله جناب آقای رئیس جمهور زیاد است و امکان حضور اجرایی و عملیاتی در هیئت‌امنا را ندارند، به مصلحت است که ارتباط نهاد کتابخانه‌ها با وزارتخانه حفظ شود و نظارت مجلس نیز بر آن باقی بماند.

وی ادامه داد: تعاملات ما با مجلس تعاملات گسترده‌ای بوده است و تلاش کردیم رابطه دوسویه مطلوبی با نمایندگان ایجاد کنیم. همچنین تلاش شده با کمیسیون‌های مرتبط غیر از کمیسیون فرهنگی نیز در تماس باشیم، مانند کمیسیون سیاست داخلی و شوراها، که با توجه به مسئله شهرداری‌ها از کمیسیون‌های مرتبط با فعالیت نهاد محسوب می‌شود. سرانجام پس از برگزاری چندین جلسه مفصل در مجلس بالاخره موضوع اصلاح قانون تأسیس نهاد به نتیجه رسید و در حال حاضر در روند ارسال طرح به صحن مجلس هستیم.

اجرای برنامه‌های ترویجی در ایام هفته کتاب

در ادامه این نشست محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی نهاد به ارائه گزارشی از اقدامات صورت گرفته در ۳ ماهه اخیر در نهاد پرداخت و گفت: نهاد در حوزه فرهنگی و ترویجی اقداماتی، چون برگزاری ۳۱ محفل شعری با موضوع «دفاع مقدس و مقاومت» در استان‌های کشور هم‌زمان با چهل‌ودومین سالگرد دفاع مقدس را به اجرا درآورده است. همچنین برگزاری مرحله استانی (مقدماتی) دومین دوسالانه قصه‌گویی «نهال امید» در ۳۱ استان با دریافت بیش از ۵۳۰۰ اثر و راه‌یابی ۱۵۸ نفر در رشته دیجیتال و ۱۶۶ نفر در رشته صحنه‌ای به مرحله منطقه‌ای، که تا پایان آذر در حال برگزاریاست، از دیگر اقدامات مهم در این حوزه بوده است.

افتتاح و بازگشایی کتابخانه‌ها

هراتی طرح بخشودگی جرائم دیرکرد؛ مشارکت در برگزاری پویش ملی «کتاب دستت چیه؟!» با معرفی کتاب در یک ویدیوی ۱۱۰ ثانیه‌ای؛ نشست معرفی و انتشار فراخوان «جایزه ملی خدمات کتابخانه‌های عمومی؛ خدمات برای کسب و کار‌های کوچک» با مشارکت «انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران»؛ برگزاری مسابقه ملی مشاعره «کتاب جان» با موضوع کتاب ویژه گروه سنی کودک و نوجوان با حضور شورا و اعضای محافل ادبی و اجرای پویش «اهدای کتاب، اهدای دانایی» را از دیگر برنامه‌های اجرا شده در هفته کتاب عنوان کرد.

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی نهاد همچنین درباره افتتاح کتابخانه‌ها در ایام هفته کتاب گفت: در سطح کشور ۱۴ باب کتابخانه افتتاح شد که بر این اساس بازگشایی ۷ باب کتابخانه غیرفعال؛ جابجایی ۳ باب ساختمان وکلنگ‌زنی احداث ۳ باب کتابخانه جدید را داشتیم.

حضور رئیس جمهور در مراسم «روز کتاب، کتاب‌خوانی و کتابدار»

محمدرضا هراتی یادآور شد: یکی از اتفاقات مهم در این حوزه برگزاری مراسم روز ۲۴ آبان به مناسبت گرامیداشت «کتاب، کتاب‌خوانی و کتابدار» بود که با حضور رئیس‌جمهوری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونین وزارتخانه، اعضای هیئت‌امنا، مدیران فرهنگی، نویسندگان، ناشرین و ۴۰۰ نفر از کتابداران استان‌ها برگزار و از ۸۵ نفر از برگزیدگان حوزه کتابخانه‌های عمومی تجلیل شد. این مراسم همچنین در ۳۱ استان کشور با تجلیل از ۶۰۰ برگزیده استانی در ۱۳ بخش برگزار شد.

اجرای عضویت رایگان در روز‌های ۲۴ و ۲۷ آبان؛ برگزاری نشست هنری «کتاب و هنر» در ۱۲ استان کشور؛ برگزاری پویش کتابخون (با همکاری سازمان انتقال خون ایران)؛ حضور دبیرکل نهاد و مدیران‌کل استانی در نماز جمعه و ارائه گزارش؛ مشارکت با سازمان زیباسازی شهرداری تهران، خانه کتاب و مجمع ناشران انقلاب اسلامی در تبلیغات محیطی معرفی کتاب‌های خوب با شعار هفته کتاب؛ تولید و پخش سری جدید پویانمایی «آقا و خانم کتابدار» با موضوع پیک کتاب و مشارکت در برگزاری پویش کتاب‌خوانی «ستاره‌ها چیدنی نیستند» و «قهرمان من» با مشارکت مرکز رسانه‌ای شیرازه و انتشارات کتابک از دیگر برنامه‌هایی بود که هراتی در این بخش از گزارش خود به آن اشاره کرد.

رشد ۶۰ درصدی عضویت

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی نهاد با اشاره به مجازی بودن ۵۵ درصد آمار فعالیت‌های فرهنگی در سال جاری از کاهش ۳۹ درصدی فعالیت‌های فرهنگی در کتابخانه‌های عمومی در هشت‌ماهه نخست سال جاری در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته خبر داد وگفت: از سرگیری فعالیت‌های حضوری پس از کرونا و کاهش فعالیت در فضای مجازی از جمله دلایل کاهش فعالیت‌های فرهنگی بوده است.

وی افزود: مقایسه تعداد عضویت در هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ با مدت مشابه سال گذشته نشان از رشد ۶۰ درصدی در کتابخانه‌های عمومی دارد. همچنین مقایسه تعداد امانت در این مدت در مقایسه با مدت مشابه سال پیش، از رشد ۱۸۴.۴ درصدی امانت در کتابخانه‌های عمومی خبر می‌دهد. از سوی دیگر در هشت‌ماهه سال ۱۴۰۱، ۱۸ باب کتابخانه به افتتاح رسیده است.

وضعیت تأمین منابع کتابخانه‌های عمومی در قیاس با سال گذشته

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی نهاد درباره اقدامات صورت گرفته در حوزه تأمین منابع کتابخانه‌ها در سال جاری در مقایسه با سال گذشته گفت: در سال جاری شاهد رشد ۱۴۸۷ درصدی ارسال کتاب به کتابخانه‌ها بوده‌ایم.

تقدیر از حمایت‌های وزیر فرهنگ از حوزه کتابخانه‌های عمومی

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد در پایان گزارش فعالیت‌های نهاد در حوزه توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی یادآور شد: برگزاری جشنواره قصه‌گویی در نهاد با هدف تقویت کتابداران قصه‌گو در کتابخانه‌های عمومی برگزار می‌شود. علی‌رغم برخی اظهارات مبنی بر ایجاد فضای رقابتی با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حوزه قصه‌گویی، این حرف صحت نداشته و ما به دنبال این موضوع نیستیم.

دبیرکل نهاد با تقدیر از حمایت‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از حوزه کتابخانه‌های عمومی گفت: جناب آقای دکتر اسماعیلی انصافاً در برنامه‌های هفته کتاب به ما کمک بزرگی کردند. به طوری که شروع هفته کتاب با حضور وزیر محترم در حرم امام خمینی (ره) و پیگیری ایشان برای حضور آقای رئیس جمهور در مراسم ۲۴ آبان ماه در دوره‌های پیشین کمتر سابقه داشته و از این جهت بسیار قابل تقدیر است.

تعمیم دادن فعالیت‌های فرهنگی اثرگذار

وی ادامه داد: مجموعه محافل ادبی نهاد در حال انجام فعالیت‌های جدی در حوزه مشاعره است که اوج آن در هفته کتاب از طریق فضای مجازی بروز و ظهور کرد. این برنامه که در محفل ادبی جوانه‌های ما، مختص گروه سنی کودک و نوجوان، پیگیری می‌شود قابلیت تعمیم و توسعه در سراسر کشور و همه محافل ادبی را دارد. همچنین همان‌گونه که اشاره شد ما تاکنون هیچ تفاهم‌نامه‌ای را به‌صورت شکلی امضا نکرده‌ایم؛ یعنی هر تفاهم‌نامه‌ای که به امضا رسیده، یک ما به ازای بیرونی داشته است. تفاهم‌نامه‌های ما با قوه قضائیه در بحث جرائم جایگزین حبس و سازمان زندان‌ها در بحث توسعه کتابخانه‌های مشارکتی مصداق این‌گونه هم‌افزایی‌ها هستند.

در ادامه سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات به ارائه گزارش فعالیت‌های معاونت متبوع خود در ۳ ماه گذشته پرداخت و گفت: طی ماه‌های گذشته اقداماتی، چون تدوین پیش‌نویس احکام پیشنهادی برنامه هفتم توسعه؛ جمع‌آوری برنامه‌وبودجه سال ۱۴۰۲ از واحد‌های ستادی؛ استخراج آمار شهر‌های فاقد کتابخانه در دفتر برنامه‌ریزی نهاد انجام شده است.

فعالیت‌های دفتر پژوهش و آموزش نهاد

وی درباره فعالیت‌های دفتر پژوهش و آموزش گفت: امروز کار در دست اجرای ما برگزاری همایش بین‌المللی «کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکار‌های کوچک» به عنوان دومین همایش بین‌المللی ما در این حوزه است که در مهرماه ۱۴۰۲ در شهر مشهد برگزار می‌شود. همچنین تهیه فراخوان پیشنهاده برای ۱۰ طرح پژوهشی؛ ثبت پیشنهاده و دریافت کد رهگیری از شورای عالی عتف برای ۶ طرح پژوهشی؛ تهیه گزارش کارشناسی در موضوع کتابخانه‌های عمومی جهان اسلام؛ برگزاری دوره «مدرسه مجازی مهارت‌های اطلاع‌یابی برای کتابداران» با شرکت ۴۱۰۰ نفر از کتابداران و برگزاری مجموعه دوره «آموزش همگانی هلال احمر» در سطح کشور برخی از اقدامات انجام شده در دفتر پژوهش و آموزش نهاد بوده است.

فعالیت‌های حوزه فناوری اطلاعات نهاد

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد در ادامه به ارائه گزارشی از اقدامات صورت گرفته در حوزه فناوری اطلاعات نهاد پرداخت و گفت: دفتر فناوری اطلاعات اقداماتی، چون ارتقاء سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دستگاه‌های کاربران؛ خرید و تحویل قطعات کامپیوتری به استان‌ها؛ رفع مشکلات رایانه و شبکه کاربران؛ ایجاد زیرساخت لازم برای فرآیند عضویت و ارسال کارت عضویت بدون مراجعه به کتابخانه و ارتقای پرتال را به انجام رسانده است.

فعالیت‌های حوزه اداری و مالی نهاد

سیدباقر میرعبداللهی در ادامه به ارائه گزارشی از اقدامات حوزه اداری و مالی نهاد نیز پرداخت و گفت: در حوزه منابع انسانی و امور پشتیبانی اقداماتی، چون تبدیل از رسمی-آزمایشی به رسمی-قطعی؛ بررسی سوابق محاسبه و صدور احکام طبقه و رتبه همکاران شاغل در مناطق کمترتوسعه‌یافته مشمول تعجیل در ارتقا طبقه و رتبه؛ بررسی سنوات همکاران برای به‌روزرسانی سوابق خدمت مندرج در حکم کارگزینی؛ تبدیل وضعیت همکاران مشمول قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران و اعطاء وام به کلیه متقاضیان تسهیلات ۵۰۰ میلیون ریالی بانک ملت انجام شده است.

ادامه تلاش برای بهبود دریافتی کتابداران

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد در پایان ارائه گزارش حوزه اداری و مالی با اشاره به مبلغ افزوده شده در حکم کتابداران نهاد یادآور شد: اصلاح احکام را با دستور آقای وزیر انجام دادیم که منجر به افزایش مبلغ دریافتی کارکنان شد. همچنین در احکام حقوقی ۲ آیتم دیگر نیز اعمال نشده بود که یکی از آن‌ها فوق‌العاده مناطق جنگی بود که تحقق آن با چالش‌هایی در تعریف این مناطق روبرو بود، اما رأی اخیر دیوان عدالت اداری شامل همکاران ما در آن مناطق شد.

دبیرکل نهاد یادآور شد: مورد دیگر تعجیل در ارتقاء طبقه و رتبه مناطق کمترتوسعه‌یافته بود که این موضوع را نیز در احکام اعمال کردیم؛ موضوعی که جزو مطالبات کتابداران بوده است.

مزایای عضویت کتابداران در صندوق اعتباری هنر

رمضانی در ادامه با اشاره به دستور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای عضویت کتابداران در صندوق اعتباری هنر گفت: جناب آقای دکتر اسماعیلی پیگیری و اعلام کردند تا کتابداران به عضویت صندوق اعتباری هنر درآیند. شاید در بدو امر مزایای این عضویت برای کتابداران خیلی روشن نباشد؛ چراکه کتابداران دارای بیمه پایه و بیمه تکمیلی هستند و از مزایای دیگر مانند وام‌ها نیز بهره‌مند می‌شوند؛ اما به دلیل اینکه ما در نهاد صندوق بازنشستگی نداریم، عضویت در صندوق اعتباری هنر بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد همچنین با دستوری که آقای دکتر اسماعیلی دادند بتوانیم برنامه‌های تشویقی را به‌صورت مشترک با صندوق اعتباری هنر برای کتابداران تعریف کنیم تا از این حیث بتوانیم کمک دیگری به کتابداران در بحث معیشتی کرده باشیم.

ایجاد ارتباطی پایدار میان نهاد و رسانه‌ها

دبیرکل نهاد در بخش دیگری از سخنان خود به ارائه گزارش مختصری از فعالیت‌های حوزه روابط عمومی و اطلاع‌رسانی در نهاد پرداخت و گفت: رویکرد ما در حوزه اطلاع‌رسانی متفاوت شده و ارتباط ما با رسانه‌ها پایدارتر شده است. همچنین تلاش کرده‌ایم تا در نهاد را به روی رسانه‌ها باز کنیم و شاهد حضور رسانه‌ها در نهاد باشیم که بازخورد مثبت و خوبی داشته است؛ این موضوع هم در تعداد اخبار منتشر شده و هم در مطرح شدن مسئله کتابخانه‌های عمومی در رسانه‌ها مشهود است. به‌خصوص اینکه یکی از بخش‌های سفر‌های استانی بنده نشست با اصحاب رسانه در استان‌ها بوده که باعث حساس شدن رسانه‌های استانی و محلی به موضوع کتاب و کتابخانه شده است.

وی ادامه داد: همچنین با تأکید وزیر محترم و دولت مبنی بر فعال کردن دیپلماسی عمومی و فرهنگی، همه تلاش خودمان را برای بهره‌برداری از این ظرفیت می‌کنیم. بر این اساس برای اولین بار جناب آقای دکتر میرعبداللهی در اجلاس منطقه‌ای ایفلا با دعوت و هزینه این فدراسیون شرکت کردند. علاوه بر این، نهاد حضور فعالی در کنگره مجازی کتابداران جنوب شرق آسیا و نمایشگاه سی‌وششمین کنفرانس وحدت اسلامی داشته است.

اهتمام نهاد برای شناساندن جایگاه واقعی کتابخانه‌ها

در ادامه این نشست عصمت مؤمنی، عضو حقیقی هیئت‌امنای کتابخانه‌های عمومی کشور با تقدیر از فعالیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی در سخنانی گفت: تلاش همکاران ما در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور موجب پیشنهاد احکامی در برنامه توسعه هفتم شده است و این بسیار جای تقدیر و تشکر دارد که برای اولین بار با حمایت‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان نهاد موضوع کتابخانه‌های عمومی و دیجیتال در اسناد بالادستی قرار گرفته است.

معاون کتابخانه ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یادآور شد: جلسات هم‌اندیشی دبیرکل نهاد با اساتید علم اطلاعات و دانش‌شناسی، نزدیک کردن نظریه و عمل به یکدیگر است. جلسه هم‌اندیشی اخیر با موضوع و محوریت مجموعه‌سازی برگزار شد که امیدوارم جلساتی نیز در خصوص نسبت نهاد و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شود و صحبت‌ها و نظرات اساتید در این حوزه به تصمیم‌گیری درباره آن کمک کند.

راه‌اندازی سامانه WebGIS در حوزه کتابخانه‌های عمومی

در ادامه سیدباقر میر عبداللهی به ارائه پیشنهاد طرح مبتنی بر وب برای مدیریت توسعه فضا‌ها و خدمات پرداخت و گفت: واژه «آمایش» در واقع ترجمه GIS (مخفف geografic information system) است. مفهوم آمایش از بررسی تعاملی سه عنصر منابع انسانی، فضای جغرافیایی و خدمات و برنامه‌ها حاصل می‌شود که برای شناسایی قابلیت‌ها و امکانات و طراحی گزینه‌های امکان‌پذیر برای بهره‌برداری از آن‌ها و به‌منظور انتخاب گزینه‌های بهینه با رویکرد سیستمی و اولویت‌بندی تصمیم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ضرورت‌ها و ویژگی‌های سامانه WebGIS

میرعبداللهی درباره ضرورت WebGIS برای کتابخانه‌های عمومی توضیح داد: ماهیت عمومی نهاد کتابخانه‌ها ایجاب می‌کند تصمیم‌ها عادلانه و در مطلوب‌ترین حالت گرفته شود. تجمیع اطلاعات کتابخانه‌های عمومی نهادی و غیرنهادی، موجب برنامه‌ریزی بهتر می‌شود. از آنجا که پروژه‌های عمرانی کتابخانه، پرهزینه هستند، شروع پروژه اشتباه، هزینه زیادی تحمیل می‌کند. پاسخ به انتظارات سازمان‌های بالادست برای توجه به مناطق کمتربرخوردار، مستلزم وجود این اطلاعات است و محاسبه بسیاری از شاخص‌های استاندارد، مستلزم دانستن تعداد جمعیت خدمت‌گیر است. بر این اساس ارسال منابع به کتابخانه می‌تواند بر اساس ویژگی‌های جمعیت خدمت‌گیر بهینه شود و ارائه خدمت به کتابخانه، بر اساس ویژگی‌های جمعیت خدمت‌گیر، منعطف‌تر و مؤثرتر انجام می‌شود.

وی درباه ویژگی‌های این طرح آمایش نهاد نیز گفت: نگاه ملی در طرح و جامعیت آن؛ هماهنگی با اسناد بالادستی و استاندارد‌های کتابخانه‌ای؛ کاربست مفاهیم جدید مدیریت کتابخانه مانند محدوده خدمت، جمعیت خدمت‌گیر، منظومه کتابخانه‌ای؛ استفاده از به‌روزترین آمار و اطلاعات و نقشه‌های موجود در کشور؛ تغییر کوچک‌ترین واحد برنامه‌ریزی از «شهر» به «محدوده خدمت»؛ استفاده از روش تحلیل شبکه در پیدا کردن محدوده‌های خدمت و اولویت‌بندی مناطق نیازمند توسعه کتابخانه بر اساس جمعیت و فاصله دسترسی به کتابخانه از ویژگی‌های سامانه WebGIS محسوب می‌شوند.

سابقه پرداختن به موضوع آمایش سرزمینی در نهاد

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد در ادامه با اشاره به سیر تاریخی پرداختن به موضوع آمایش سرزمینی در نهاد گفت: در سال ۱۳۹۵ بررسی طرح آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی ایران با همکاری «دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران» مطرح شد. در سال ۱۳۹۷ پیش‌نویس «دستورالعمل تعیین محدوده‌های خدمت» تهیه و اجرا در استان‌های تهران و البرز به صورت آزمایشی آغاز شد. در ادامه در سال ۱۳۹۸ انتخاب مجریان استانی بر اساس پیشنهاد پیاده‌سازی «دستورالعمل آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی ایران» برای هر استان به انجام رسید که در سال ۱۴۰۱ انجام آمایش در نیمی از کشور و آغاز و فعالیت مشترک با سازمان برنامه‌وبودجه و سازمان نقشه‌برداری برای دریافت اطلاعات صورت گرفت و امروز نیز نهاد آمادگی خود را برای تعریف پروژه WebGIS اعلام می‌کند.

مزایای استفاده از WebGIS برای حل مشکلات موجود

وی در ادامه به چالش‌های موجود در مسیر اجرای آمایش استانی اشاره کرد و گفت: دشواری روزآمدسازی داده‌ها؛ نیاز به حدود ۳ سال زمان برای تکمیل طرح در تمامی استان‌ها و نیاز به متخصص برای راهبری طرح و ارتباط با مجریان دانشگاهی از جمله چالش‌های اجرای طرح آمایش سرزمینی هستند که استفاده از WebGIS با حل این مشکلات باعث صرفه‌جویی ۴۰ درصدی در هزینه‌ها را شامل خواهد شد.

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد افزود: همچنین دو برابر شدن سرعت اجرای طرح؛ رفع نیاز‌های دیگر مانند تکمیل لایه‌های اطلاعاتِ مربوط به خدمات اجتماعی به جز کتابخانه‌های عمومی نیز از دیگر مزایای استفاده از WebGIS است. در مجموع به نظر می‌آید که این اتفاق هم می‌تواند کار نهاد را به پیش ببرد و این پیشروی در پیگیری آمایش سرزمینی را تثبیت کند و به الگویی برای سایر دستگاه‌های دیگر تبدیل شود. خوشبختانه در بین نهاد‌های فرهنگی هر جا آمایش سرزمینی مطرح می‌شود، از نهاد به‌عنوان یک سازمان مشارکت‌جوی فعال یاد می‌شود.

لزوم بهره‌مندی از تجربیات موجود در کشور در حوزه WebGIS

عصمت مؤمنی در ادامه با اشاره به لزوم پیش‌بینی هزینه‌های پشتیبانی و توسعه WebGIS، بر لزوم استفاده از تجربه سازمان‌هایی، چون سازمان نقشه‌برداری کشور که سابقه بسیاری در حوزه WebGIS دارند گفت: اگر اولین بار است که موضوع WebGIS در حوزه فرهنگ اجرایی می‌شود، بهتر است به‌صورت یکپارچه در تمام مکان‌های فرهنگی دیده شود.

تقدیر ویژه از نهاد برای پیگیری آمایش سرزمینی

همچنین مهدی خشکباری به نمایندگی از سازمان برنامه و بودجه کشور با تقدیر از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای ورود به بحث آمایش سرزمینی گفت: اینکه نهاد در سال‌های اخیر به این حوزه ورود پیدا کرده است جای تقدیر و تشکر ویژه دارد؛ اما چند نکته را در این زمینه باید در نظر گرفت. بحث آمایش سرزمینی در حوزه کتابخانه‌های عمومی جدا از سایر مکان‌های فرهنگی نیست. طی بیش از ۱۰ سالی که سازمان برنامه و بودجه به حوزه WebGIS پرداخته، لایه‌های مختلفی از اطلاعات در این سازمان جمع شده؛ به طوری که اطلاعات مکانی از سازمان نقشه‌برداری و اطلاعات جمعیتی از مرکز ملی آمار احصا شده است. به نظر من نهاد می‌تواند با یک تعامل و هم‌افزایی با سازمان برنامه و بودجه از لایه‌های اطلاعاتی موجود استفاده کند و نیازی نیست که مجدد برای آن هزینه کند.

تأکید وزیر فرهنگ بر هم‌افزایی دستگاه‌ها در حوزه آمایش سرزمینی

در ادامه محمد مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر لزوم تعامل و هم‌افزایی دستگاه‌های مختلف در اجرایی کردن طرح WebGIS به منظور دستیابی به آمایش فرهنگی در کشور گفت: مجموعه کتابخانه‌های کشور فراتر از کتابخانه‌های عمومی هستند و کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه‌های مدارس، کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و شهرداری‌ها نیز باید در این موضوع مورد توجه قرار گیرند. این موضوع برای ما بسیار مؤثر خواهد بود تا در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به این اطلاعات درباره ظرفیت سایر دستگاه‌ها در حوزه کتابخانه دسترسی داشته باشیم.

وی افزود: این موضوع کمک می‌کند تا برخی از این ظرفیت‌ها که در معرض دسترسی عمومی است، مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گیرد. شاید ما در برخی دستگاه‌های دولتی که مراجعه‌کننده بسیاری هم نداشته باشد کتابخانه داشته باشیم و در همان شهر و محدود کتابخانه عمومی وجود نداشته باشد. ما می‌توانیم در یک اقدام فرادستگاهی این کتابخانه را فعال و در دسترس عموم قرار دهیم. به این صورت با کمترین هزینه و بدون نیاز به انتقال مالکیت، خدماتی را به مردم آن منطقه ارائه می‌کنیم.

مطالبه فراگیر ایجاد کتابخانه عمومی در سفر‌های استانی

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: در سفر‌های استانی به هر نقطه‌ای که می‌رویم، درخواست ایجاد کتابخانه عمومی وجود دارد. این در حالی است که ما نمی‌دانیم در آن منطقه مثلاً کتابخانه کانون پرورش فکری یا شهرداری وجود دارد یا خیر. در حال حاضر منبعی برای اطلاع از این موضوع در اختیار ما قرار ندارد که در آن لحظه بتوانیم تصمیمی در این باره بگیریم. وجود چنین سامانه‌ای بسیار کمک‌رسان خواهد بود.

محمدمهدی اسماعیلی تأکید کرد: آنقدر که مطالبه برای ایجاد کتابخانه عمومی وجود دارد، برای سایر بخش‌ها مطالبه وجود ندارد. ایجاد کتابخانه واقعاً کار فاخری است؛ چراکه در هر نقطه‌ای که کتابخانه عمومی حتی با ۲ هزار جلد کتاب ایجاد شده، منشأ اتفاقات نوینی شده است.

حرکت به سوی کتابخانه عمومی دیجیتال

در پایان این جلسه سیدباقر میرعبداللهی به ارائه مطالبی در باب ساختار مطلوب و اتخاذ تصمیم‌های اساسی درباره کتابخانه عمومی دیجیتال پرداخت و با اشاره به الزامات قانونی ایجاد کتابخانه دیجیتال به بیان پرسش‌هایی در باب نقش نهاد، شکل فعالیت فیزیکی یا الکترونیک، چگونگی استفاده از ظرفیت ذی‌نفعان کلیدی و جامعه خدمت‌گیر در این حوزه پرداخت، که بررسی‌های بیشتر در این موضوع به جلسه بعدی هیئت امناء موکول شد.

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد نیز با اشاره به اهمیت پرداختن به موضوع کتاب و کتابخانه دیجیتال گفت: مسئله قانون‌گذاری این حوزه یک مسئله بسیار جدی است و وضعیت مطلوب با شرایط فعلی که با آن مواجه هستیم فاصله بسیاری دارد. در جلسه کمیسیون محتوای شورای عالی فضای مجازی این موضوع از سوی نهاد ارائه و مقرر شد تا سندی برای حوزه کتاب الکترونیک و کتابخانه الکترونیک توسط نهاد و وزارت فرهنگ نگاشته شود که این موضوع در دست اقدام است.