عادت کرده‌ایم که آخرین چیزی که قبل از خواب می‌بینیم، صفحه روشن تلفن همراه‌مان باشد و «نخستین» چیزی که زمان بیداری با آن مواجه می‌شویم هم، همین تلفن همراه است؛ در حالی که سازندگان و تولیدکنندگان این رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خودشان سبک زندگی متفاوتی را نسبت به اغلب ما‌ها که «سرگرم» تولیدات آن‌ها شده‌ایم، انتخاب کرده‌اند!»

شاید حواسمان نباشد که تا جایی که امکانات و شرایط زندگی اجازه بدهد، می‌توانیم کم و کیف خیلی از امور روزمره‌مان را خودمان «انتخاب» کنیم. زمانی که از انتخاب حرف می‌زنیم، یعنی چندین راه و روش وجود دارد و این اختیار را داریم تا بر اساس شناخت راه‌ها و «بهترین» بودن آن‌ها در موقعیت و شرایط کنونی برای خودمان، آن را انتخاب کنیم. این مسأله درباره امور روزمره همه ما اتفاق می‌افتد. انتخاب اینکه چه زمانی، چه میزان، با چه کیفیتی، کجا و چرا، مثلاً غذا بخوریم، لباس بپوشیم، سفر برویم، درس بخوانیم، از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده کنیم و حتی بخوابیم و بیدار شویم.

فارغ از اینکه روایت‌های دینی ما چه توصیه‌هایی درباره خواب و بیداری داشته‌اند، شاید بد نباشد بدانیم که ساعات خواب و بیداری ما آدم‌ها در میزان اثربخشی، موفقیت و اصلاً حال خوب خودمان مؤثر است. نه اینکه بخواهیم وارد فضای نصیحت بشویم و بگوییم سحرخیز باش تا کامروا شوی! نه، همه ما خیلی از روز‌ها و شب‌ها را در زندگی‌مان پشت سر گذاشته‌ایم که به دلایل مختلفی مانند شغل‌مان، درس و امتحان، بیماری، حادثه‌ای ناخوشایند برای یکی از عزیزان‌مان، تعطیلات و فراغت زمان و خیلی از مسائل دیگر، در شرایطی قرار گرفته‌ایم که انتخاب کردیم دیر، مقطعی، پراکنده و سخت بخوابیم و بیدار شویم.

اما بحث اصلی این است که برای اغلب موارد روزمره در بُعد خواب و زندگی، یک بهترین انتخاب وجود دارد. اگر چه این «بهترین انتخاب» باز هم ممکن است بر اساس بعضی شرایط زندگی هر کدام‌مان تغییر کند. مثلاً اگر دکتر یا پرستار یا اینکه فردی بازاری باشیم، بر مبنای شغل‌مان که یک امر روتین و روزمره است، خواب و بیداری‌مان تنظیم می‌شود. اما می‌خواهیم بدانیم که آن بهترین انتخاب در صورت داشتن شرایط مطلوب چیست؟

یکی از دوستانم تعریف می‌کرد که دختر نوزادش همچون خود آن‌ها هر روز ساعت هفت صبح بیدار است. یا وقتی که به خانه‌شان دعوت شده بودیم، دیدم که ساعت ۱۰ شب میزبان در حال خمیازه‌کشیدن است. برای ما که اغلب برنامه خاصی برای زودخوابیدن نداشتیم و دیر می‌خوابیدیم عجیب بود. بعد‌ها درباره خواب و بیداری افراد موفق خواندم، برایم جالب بود که مثلاً «تیم کوک» مدیرعامل اپل ساعت ۹:۳۰ شب می‌خوابد و ۴:۳۰ صبح بیدار می‌شود، اما «بیل گیتس» مؤسس مایکروسافت، شب‌ها ساعت ۱۲ می‌خوابد و صبح‌ها ساعت ۷ بیدار می‌شود. این میزان برای «جک دورسی»، مؤسس توئیتر ۱۰:۳۰ شب تا ۵:۳۰ صبح است.

فکر می‌کنم بدیهی‌ترین علتی که این آدم‌ها انتخاب کرده‌اند که شب‌ها دیر نخوابند و صبح‌ها زود بیدار شوند، با «بی‌توجهی به کمیت و کیفیت خواب و بیداری، سلامت آدمی را به خطر می‌اندازد»، مرتبط باشد. مثلاً یکی از گزاره‌های علمی درباره دیرخوابیدن و دیر بیدار شدن، این است که مواد سمی از بدن به خوبی دفع نخواهد شد. یا اینکه معتقد هستند فعالیت اول روز و صبح زود، چیزی فراتر از بیشتر کار کردن است. با دو ساعت زودتر بیدارشدن می‌توانند فارغ از حواس‌پرتی‌های زندگی روزمره، برنامه‌های دقیق آن روز را بچینند و با فکر باز کار‌ها را پیش ببرند. شاید علت اینکه در دین ما هم به زود بیدارشدن توصیه شده و از آن به‌عنوان برکت در زمان و زندگی یاد شده همین باشد که آدمی در اول روز تمرکز و هوشیاری بیشتر و بهتری دارد و بهتر می‌تواند برای بقیه روز برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کند؛ بنابراین توصیه به شروع فعالیت‌های روزانه بعد از نماز صبح و زود بیدار شدن، برای ابعاد مختلف فردی از جمله سلامت جسم، پرانرژی بودن و سرعت بیشتر و کیفیت بهتر انجام کار‌ها در طول روز، یک انتخاب مطلوب است.

اگرچه خواب و استراحت یکی از بخش‌های اصلی و ضروری برای استمرار حیات طبیعی هر موجود زنده است، اما توجه به میزان آن مهم است. شاید به طنز، اما واقعی خیلی‌هایمان جزو آدم‌های خواب‌آلود باشیم یا دوستان و آشنایانی داشته باشیم که زیاد می‌خوابند. اما همانقدر که کم خوابیدن و بی‌خوابی برای فرد در بعد جسمی و روحی ضرر دارد، زیاد خوابیدن هم خوب نیست. حتی ممکن است علت این خواب زیاد با سلامت فرد در ارتباط مستقیم باشد که این‌ها باید بررسی شود. از علل احتمالی زیاد خوابیدن، می‌تواند افسردگی، استرس بالا، اختلالات خواب و ... باشد. مطالعات درباره خواب نشان داده‌اند که خواب زیاد با اختلال در قدرت ادراک و زوال عقلی، افزایش وزن، بیماری قلبی و ... ارتباط دارد. اغلب کارشناسان و متخصصان باور دارند که خواب بین ۷ تا ۹ ساعت در شب برای افراد بزرگسال، کافی و مطلوب است. اصولاً خواب اندک و پرهیز از پرخوابی در دین ما توصیه شده است.

مثلاً یکی از روایت‌های دینی درباره خواب این است که پیامبر صلی‌الله علیه و آله بر پهلوی راست خود می‌خوابیدند که میزان خواب‌شان زیاد نشود، چرا که خوابیدن بر پهلوی چپ، باعث آرامش قلب و اعضای باطنی می‌شود و در نتیجه سنگینی و طول خواب می‌آورد. اما خواب بر پهلوی راست باعث سبکی و کم شدن خواب می‌شود.

انتخاب آدم‌های موفق رسانه‌ای و نوشتن درباره میزان خواب و بیداری‌شان، یک انتخاب عمدی بود چرا که اغلب ما این روز‌ها و شب‌ها، فارغ از شرایط ویژه و خاص که از آن‌ها گفتم، «عادت کرده‌ایم» که «آخرین» چیزی که قبل از خواب می‌بینیم، صفحه روشن تلفن همراه‌مان باشد و «نخستین» چیزی که زمان بیداری با آن مواجه می‌شویم هم، همین تلفن همراه است؛ در حالی که سازندگان و تولیدکنندگان این رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خودشان سبک زندگی متفاوتی را نسبت به اغلب ما‌ها که «سرگرم» تولیدات آن‌ها شده‌ایم، انتخاب کرده‌اند.

دورشدن از صفحه روشن تلفن همراه در تاریکی شب و در زمان خواب و جایگزین کردن آن با «مطالعه» یکی از بهترین انتخاب‌های رفتاری پیش از خواب شبانه است. خواندن کتاب‌های ادبی، رمان و داستان در زمان پیش از خواب حتی به اندازه ۲۰ دقیقه، انتخاب خوبی برای داشتن یک خواب با کیفیت است. در دین ما هم عادت‌های رفتاری قبل از خواب، مسواک‌زدن، وضوگرفتن، چند صفحه یا چند خط قرآن‌خواندن، دعا و ذکر و عبادت شبانه است. ورزش، تفکر و برنامه‌ریزی زمان بیدارشدن از خواب در صبح، بیشترین عادت رفتاری است که افراد موفق در سبک-زندگی خود دارند. در روایات دینی هم سلام به ائمه در زمان بیداری روز یا دیدن و خواندن چند خط قرآن توصیه شده است. اتفاقاً نرم‌افزار‌های قرآنی زیادی هستند که در ابتدای روز نوتیف پیام یک آیه قرآن را روی صفحه تلفن همراه‌مان روشن می‌کنند.

در نهایت اینکه برای بهترین انتخاب شرایط خواب و بیداری، خودمان بهتر از هر کسی جسم و روح‌مان را می‌شناسیم و می‌دانیم در شرایطی که داریم، چه چیزی برایمان بهتر است. اما می‌توان پیشنهاداتی درباره رسیدن به بهترین انتخاب را بدانیم و بر اساس آن انتخاب کنیم.

مثلاً آخر هفته‌ها و روز‌های تعطیل، خیلی پرخوابی نکنیم، تا دیروقت بیدار نمانیم، وسایل خواب مناسب خودمان را انتخاب کنیم، در روز و بویژه در ساعات ابتدایی روز در معرض نور خورشید باشیم، در روز ورزش کنیم و تحرک داشته باشیم که در طول شب خواب بهتری را تجربه کنیم.

نزدیک به زمان خواب در معرض نور آبی (یا همان تلفن همراه، لپ‌تاپ و تبلت و غیره) نباشیم. نور وسایل ارتباطی باعث اختلال در خواب می‌شود.

یک عادت روتین آرامش‌بخش قبل از خواب و بعد بیداری داشته باشیم، دوش آب گرم، ورزش، مطالعه، نوشتن و غیره، انتخاب‌های خوبی هستند.»

منبع: ایسنا