تیشه چاه‌های غیرمجاز بر ریشه آب مشهد

ویلاسازی در روستا‌های حاشیه شهر مشهد از معضلاتی است که باعث نابودی زمین‌های کشاورزی شده است، اما از آن گذشته حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق برای تأمین آب در این باغ ویلاهاست که به صورت غیرمجاز انجام می‌شود و پیدا کردن مقنی برای کندن این چاه‌های غیرمجاز هم البته کار دشواری نیست، آن هم در شرایطی که خراسان رضوی و شهر مشهد هر سال با آمار ترسناکی از خشکسالی مواجه است و حفر این چاه‌های غیرمجاز تیشه بر ریشه ذخایر آبی مشهد می‌زند.

نتیجه این مسئله وجود ۵ هزار حلقه چاه غیر مجاز در استان است؛ آماری که مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اعلام کرده است.  هر گاه واژه مقنی را می‌شنوم اولین چیزی که به ذهنم می‌رسد، قنات است. قنات‌هایی که از ۲۵۰۰ سال پیش بهترین و پیشرفته‌ترین راه برای تأمین آب شهر‌های خشک و نیمه خشک از جمله در خراسان رضوی بوده‌اند؛ فرو رفتن در دل زمین همچون دانه‌ای کوچک و روییدن، با دست یافتن به آب که حیات را به ارمغان می‌آورد، اما زمان به مرور همه چیز را تغییر داد و با رشد شبکه آب‌رسانی، قنات‌ها از رونق افتادند و موزه‌هایی شدند از هنر دستان مردمانی که جریان زندگی را با جریان آب نمودار می‌ساختند. از آن پس مقنی‌ها را با حفر چاه فاضلاب و لای‌روبی این چاه‌ها می‌شناسیم.

دسترسی راحت برای حفر غیرمجاز چاه آب

این زمین خاکش سست است، آن یکی سخت، این جا خطر بیشتر است و آن جا کم، همه این گزاره‌ها به تجربه برایشان ثابت شده است و با آگاهی از خطراتی که با آن مواجه‌اند، اهمیت کارشان بر کسی پوشیده نیست. با وجود این، تغییر سبک زندگی و گسترش امکانات و استفاده از طرح‌هایی مانند اگو برای جمع‌آوری فاضلاب شهری، چاه‌کن‌ها را کم کار کرده است و باید بسنده کنند به همان لای‌روبی چاه‌های فاضلاب گذشته، اما گزینه دیگری هم پیش روی آن‌هاست و آن حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق آب است.

چاه‌هایی که خیلی وقت است کندنشان مجاز نیست، اما صاحبان ویلا‌هایی که ساخت و سازشان هم مجاز نیست با به کار گرفتن مقنی‌ها برای تأمین آب باغ ویلا‌ها و استخر‌های خود در روستا‌های اطراف مشهد، شهرمان را بیش از پیش به تشنگی و خشکی می‌کشانند.

به عنوان فردی که برای خودش در یکی از روستا‌های حاشیه شهر مشهد باغ ویلا ساخته است و قصد دارد به صورت غیرمجاز برای تأمین آب ویلایش چاه حفر کند با جست و جویی ساده در «دیوار» با تعدادی از چاه‌کن‌ها یا به عبارتی مقنی‌ها ارتباط گرفتم. جالب این جا بود که در چند تبلیغاتی که ارائه شده بود به صراحت حفر چاه برای آب هم به چشم می‌خورد. در ابتدای گفت و گوی اول، از هزینه حفر چاه فاضلاب سؤال کردم که مقنی در وهله اول درباره محدوده‌ای که قرار است چاه در آن جا حفر شود، سؤال کرد و من آدرسی در شرق مشهد را دادم که گفت: قیمت حفر هر متر چاه فاضلاب در آن منطقه ۲۰۰ هزار تومان است. به او گفتم در همان نزدیکی باغ ویلایی هم دارم که می‌خواهم چاه آب در آن داشته باشم و برای هزینه آن سؤال کردم که این بار در پاسخ گفت: «در آن منطقه حداقل ۲۰ متر برای رسیدن به آب لازم است و هر متر آن یک میلیون تومان هزینه دارد، البته این هزینه تا ۱۰ متر است و بعد از آن مبلغ افزایش می‌یابد.» تعجب کردم، چقدر خوب می‌دانست آن جا در چندمتری می‌توان به آب رسید!

با فرد دیگری نیز صحبت کردم، او برای هر متر چاه آب ۳۵۰ هزار تومان را پیشنهاد داد، ولی در ادامه به روزمزد کار کردن هم اشاره کرد و دستمزد هر روز را معادل یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان اعلام کرد. از او درباره علت تفاوت قیمت حفر چاه فاضلاب با چاه آب سؤال کردم که در پاسخ بعد از چند لحظه سکوت گفت: به دلیل این که عرض چاه آب بیش از یک متر است و از طرفی خطراتش هم بیشتر است، از یک جایی دیوار‌ها ریزش دارد و باید بیشتر خطر کنیم، هر کسی این کار را انجام نمی‌دهد، حفر چاه فاضلاب با ۱۰، ۱۵ متر تمام است، اما چاه آب ممکن است خیلی بیشتر از آن چه فکر می‌کنید، نیاز به پایین رفتن داشته باشد.

در ادامه با یکی از افرادی که در تبلیغات خود، به حفر چاه آب عمیق و نیمه عمیق اشاره کرده هم‌صحبت شدم و درباره حفر چاه آب در باغ ویلا به منظور تأمین آب توضیح دادم. او در اظهارنظری جالب گفت: «خیلی کار خوبی می‌کنید، بله در خدمت هستیم، تا ۱۰ متر ابتدایی، چون کندن راحت‌تر است، متری ۵۰۰ هزار تومان، اما بعد از آن قیمت افزایش می‌یابد، ولی بهتر است روزمزد کار کنیم و هزینه هر روز آن یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است.» البته در نهایت با تخفیف تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان هم راضی بود و مدت زمان حفر چاه را حدود ۲۰ روز اعلام کرد.

تجربه بالا در حفر چاه غیرمجاز

در مرحله بعد مکان باغ ویلای فرضی را جایی در منطقه شمال غرب مشهد معرفی کردم، یکی از روستا‌هایی که متأسفانه از مراکز هدف برای ساخت باغ ویلاست. در گفتگو‌ها متوجه شدم با توجه به تجربه‌ای که چاه‌کن‌ها از کار در آن منطقه دارند، برای رسیدن به آب در آن جا حداقل باید ۷۰ متر چاه را حفر کرد و هزینه آن نیز بسیار متفاوت بود به طوری که دستمزد برای حفر هر متر در ۵۰ متر اول یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و بعد از آن هر متر ۲ میلیون است و از زمانی که چاه به آب برسد که با توجه به متراژ باغ ویلا عمق آن را مشخص می‌کنند، هر متر حفر داخل آب ۵ میلیون تومان هزینه دارد و در نهایت حفر آن تقریبا ۳ ماه طول می‌کشد.

البته این مورد، برای این که کار زودتر به نتیجه برسد به صورت ۲ شیفت یعنی از ساعت ۷ صبح تا ۱۶ و بعد از آن تا ۲ صبح کار می‌کردند. در صحبت‌هایم به موضوع نداشتن مجوز نیز پرداختم و درباره اطمینان از رعایت همه شرایط ایمنی به خصوص برای حفاری داخل آب سؤال کردم که در جواب شنیدم: مشخص است، اصلا در مشهد و اطراف آن هیچ مجوزی برای حفر چاه آب داده نمی‌شود و همه بدون مجوز انجام می‌دهند. برای حفاری داخل آب هم متوجه شدم در این مرحله آب را با پمپ خارج می‌کنند تا کار ادامه یابد و تمام مراحل کندن چاه به همان شیوه قدیم و دستی انجام می‌شود. حتی یکی از چاه کن‌ها می‌گفت تا ۱۸۰ متر هم این کار را با همین شیوه انجام داده است!

در بیش از ۱۰ تماسی که با آن‌ها گرفتم تنها یک نفر با شنیدن درخواست حفر چاه آب پا پس کشید و از انجام کار سر باز زد.

جای خالی نظارت!

در ادامه، موضوع را از محمدعلی نعمت‌نژاد، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان پیگیری کردیم. وی در پاسخ به این سؤال که آیا نظارتی بر عملکرد مقنی‌ها و حفر چاه آب در باغ‌ویلا‌ها وجود دارد؟  گفت: مقنی‌ها به دلیل این که پروانه و صنف خاصی ندارند، در این زمینه کار خاصی انجام نشده است.

وی افزود: با توجه به این که حفر چاه در باغ ویلا در محیط بسته‌ای اتفاق می‌افتد، حتما باید گزارشی داشته باشیم و بعد از گرفتن دستور قضایی مراجعه کنیم که ببینیم حفاری انجام می‌شود یا نه. قبل از آن، چون مقنی‌ها صنف خاصی ندارند که مجوز داشته باشند و در هیچ جای کشور تحت نظارت جایی مثل امور آب یا جهاد کشاورزی کار نمی‌کنند و حتی بعد از گزارش باید دستور دادستانی را داشته باشیم، در این زمینه کار خاصی که این افراد تحت نظارت باشند، انجام نشده است.

نعمت‌نژاد اظهار کرد: در صورتی که بعد از گزارش و دستور قضایی مطمئن شویم که دست به حفر چاه آب زده شده است، چون برای حفر از پمپ استفاده می‌کنند تا آب را تخلیه کنند و حفر انجام شود، جلوی کار آن‌ها با کمک نیروی انتظامی گرفته خواهد شد.

از معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای سؤال کردم که برای سازمان‌دهی مقنی‌هایی که به صورت مشخص چاه آب حفر می‌کنند، اقدامی صورت نگرفته است؟ وی در پاسخ گفت: نه، این اتفاق در هیچ جای کشور نیفتاده است. افرادی که با دستگاه حفاری می‌کنند، در استان انجمن دارند و باید صلاحیت داشته باشند. در واقع شرکت‌های حفاری صلاحیت این کار را از وزارت نیرو می‌گیرند و دستگاه‌هایشان پلاک و کد دارد و در زمان حفاری تحت نظارت ما هستند و در واقع تا پایان کار، در آن جا پلمب می‌شود و بعد از اتمام کار پلمب برداشته می‌شود.

نعمت‌نژاد تصریح کرد: مقنی‌هایی که به صورت سنتی و آزاد، کار می‌کنند، نظارتی هم ندارند و بیشتر با عنوانی که چاه فاضلاب حفر می‌کنند، شناخته می‌شوند.

وی نیز تبلیغات این افراد را در جا‌های مختلف از جمله در مسیر جاده قوچان تأیید کرد و در عین حال گفت: مالک باید برای این کار از ما مجوز بگیرد. البته این چاه‌های غیرمجاز بنیادش غیرمجاز است و چاه هم غیرمجاز حفر می‌شود.

منبع: خراسان