«هر کس یک بار مسحور افسون کویر شود، تا پایان عمر رهایش نخواهدکرد.» این جمله معروف را دکتر «آلفونس گابریل» - جغرافیدان و جهانگرد فقید اتریشی- گفته است. او سفر‌هایی به کویر‌های ایران داشته و معروف‌ترین سفرنامه اش، با عنوان «عبور از صحاری ایران» به چاپ رسیده است.

صحرا، کویر، بیابان، بادیه و این دست اسامی، گرچه از لحاظ علمی تفاوت‌هایی با هم دارند و وجوه تمایزشان وابسته به ارتفاع از سطح دریا و مقدار بارش سالانه و نوع پوشش گیاهی و میزان نمک موجود در خاک است، اما برای گردشگران و کویرنوردان تفاوت چندانی ندارند و معمولا وجود تپه ماسه ای‌های نرم و بلند (یا همان رمل ها)، رود‌های شور، دریاچه‌های نمک، گیاهان کویری و پرندگان و جانوران بیابان زی، باعث جذب مسافران به نقاط کویری می‌شود.

حدود یک چهارم مساحت ایران را کویر و بیابان تشکیل می‌دهد و گردشگران کویردوست، معمولا در فصل‌های پاییز و زمستان عازم این مناطق می‌شوند. در ماه‌های سرد سال، گرچه از گرمای سوزان تابستانی کویر‌ها خبری نیست، اما باید مراقب شب‌های سرد کویر بود.

در این مطلب، ۱۰ منطقه کویری ایران را که امکان سفر نسبتا راحت به آن‌ها برقرار است، معرفی می‌کنیم. سفر به صحرا و بادیه، لذتی فراموش نشدنی دارد و باید حداقل یک بار تجربه اش کرد. بی جهت نیست که سعدی این چنین حکیمانه می‌گوید: «به راه بادیه رفتن، به از نشستن باطل».

۱- بادگیر‌های کویری
روستای خور

در استان خراسان جنوبی و بین شهر‌های بیرجند و طبس، روستایی به نام «خور» وجود دارد که نباید آن را با شهری به همین نام که معروف به خور و بیابانک است، اشتباه گرفت. این روستا که همچنان جمعیت و رونق خود را حفظ کرده و بسیاری از مراسم آیینی اش هنوز برقرار است، معماری و بافت هوشمندانه‌ای دارد. کوچه‌های پرپیچ و خم، خانه‌های متراکم و بادگیر‌هایی که همگی به خاطر شرایط اقلیمی منطقه است، از ویژگی‌های این روستا به شمار می‌رود.

در استان خراسان جنوبی و بین شهر‌های بیرجند و طبس، روستایی به نام «خور» وجود دارد

قلعه خشتی، آبگرم، دره «گوده» و آب انبار شگفت انگیز روستا که ورود به آن چندان هم ساده نیست، از جاذبه‌های گردشگری اش محسوب می‌شوند. آب انبار و قلعه خشتی، قدمت شان به دوره صفویه می‌رسد. هرچه از مرکز روستا دورتر شوید و به سمت جنوب روستا بروید، جلوه‌های کویری بیشتری را می‌بینید. کشاورزی هم در این روستا رونق خوبی دارد و می‌توانید از روستاییان، محصولات تازه و سالم خریداری کنید.

چطور برسیم: در مسیر بیرجند به طبس، ۸۵ کیلومتر بعد از بیرجند به روستای خور خواهیدرسید. اگر هم از طبس به سمت شرق می‌روید، باید سه راه «دیهوک» را به راست و سپس سه راه عرب آباد را به چپ بپیچید. ۷۵ کیلومتر بعد از عرب آباد، روستای خور را خواهید دید.

۲- در انتهای زاینده رود
کویر خارا

«خارا» به معنی بیابان است و البته نام یکی از کویر‌های استان اصفهان هم هست. استان اصفهان که دربرگیرنده اقلیم‌های کوهستانی و کویری متضاد است، یکی از معروف‌ترین رودخانه‌های ایران یعنی زاینده رود را در خود جای داده و این رود بعداز عبور از مناطق مرتفع غرب استان، به کویر خارا و تالاب گاوخونی در شرق استان می‌رسد. کویر خارا در نزدیکی «ورزنه» است که این شهر هم خودش مناطق کویری و تپه‌های ماسه‌ای بلند و معروفی در اطرافش دارد. قدم زدن در ریگزار‌های بلند این کویر، استراحت زیر درختچه‌های تاغ، تماشای انعکاس تصویر طبیعت روی سطح آب تالاب گاوخونی و همچنین تماشای پرندگان این تالاب (البته برای گردشگران سحرخیز)، تفریحات شما در این سفر خواهدبود.

«خارا» به معنی بیابان است و البته نام یکی از کویر‌های استان اصفهان هم هست

چطور برسیم: اگر از اصفهان حرکت می‌کنید باید وارد جاده شیراز شوید و در هماناوایل مسیر، جاده شهر «بهراستان» را در سمت چپ تان انتخاب کنید و بهارستان و «نیک آباد» را هم رد کنید تا ۴۵ کیلومتر بعد از نیک آباد به «حسن آّاد» برسید.

اگر هم در نایین هستید، وارد جاده نایین به اصفهان شوید و حدود ۲۵ کیلومتر که از نایین دور شدید، وارد جاده ورزنه در سمت چپ تان شوید. در همان ابتدای شهر که وارد کمربندی شده، از سر دیگر شهر خارج شوید، خود به خود وارد جاده «دستگرد» خواهید شد و ابتدا به دستگرد و سپس بلافاصله به حسن آباد خواهید رسید. در هر حال وقتی به حسن آباد رسیدید، یک جاده خاکی در جنوب شرقی این شهر کوچک، شما را به کویر خارا و ساحل غربی تالاب گاوخونی خواهدرساند. البته برای رسیدن به ساحل شرقی این تالاب، باید از جاده‌ای خاکی که از میانه کمربندی ورزنه منشعب می‌شود، استفاده کنید.

۳- بلندترین تپه‌ها
ریگان

شهرت کویر ریگان در استان کرمان، به ارتفاع رمل هایش است. تپه ماسه ای‌های ریگان که ارتفاعشان به ۷۵ متر هم می‌رسد، هم جذابیت تفریحی دارند و هم خواص درمانی. این تپه‌های متعدد و انبوه، در منطقه‌ای به طول ۲۵ کیلومتر و عرض چهار کیلومتر قرار دارند و بسیاری از مسافران در آن‌ها «حمام شن» می‌گیرند.

کویر ریگان در نزدیکی شهر کوچک «محمدآباد ریگان» در حاشیه جاده بم به زاهدان واقع شده است

کویر ریگان در نزدیکی شهر کوچک «محمدآباد ریگان» در حاشیه جاده بم به زاهدان واقع شده است و برای دیدنش باید به روستای «علی آباد پشت ریگ» بروید. در مسیرتان از «محمدآباد ریگان» به «علی آباد پشت ریگ»، درختان «کهور» را در اطراف جاده خواهید دید. این درختان صحرایی و گرمسیری، هم منظره‌ای زیبا و هم سایه‌ای لذت بخش به مسافران هدیه می‌کنند. بومیان منطقه هم چوب ساقه‌های خشکیده اش را به عنوان زغال استفاده می‌کنند. جنگل «کهور ریگان»، یکی از بزرگ‌ترین رویشگاه‌های کهور در ایران بوده است و این درختان کهنسال، به تثبیت شن‌های روان هم کمک می‌کنند. درخت کهور در کم آب‌ترین فصول هم به حیات خود ادامه می‌دهد.

چطور برسیم: اگر از مسیر کرمان به بم برسید باید مسیرتان را مستقیم ادامه دهید تا به «بروات» و «ارگ جدید» و سپس «نرماشیر» برسید. در انتهای شهر نرماشیر یک سه راهی می‌بینید که مسیر مستقیمش به زاهدان و مسیر سمت راستش به «محمدآباد» و «ایرانشهر» می‌رود. جاده سمت راست را انتخاب کنید تا بعد از ۵۰ کیلومتر، به شهر محمدآباد ریگان برسید. از محمدآباد به سمت شرق (یعنی جاده ایرانشهر) رفته، از شهر خارج شوید. سه کیلومتر که از شهر دور شدید، یک جاده در سمت چپ تان می‌بینید که به طرف «علی آباد پشت ریگ» می‌رود. وارد این مسیر شوید و ۱۰ کیلومتر برانید تا به این روستا برسید. به علی آباد پشت ریگ که رسیدید، تپه‌های شنی در سمت چپ شماست و باید خودروی خود را قبل از تپه‌های شنی پارک کنید.

۴- در همسایگی مصر
عروسان

کویر مصر، یکی از معروف‌ترین کویر‌های ایران است و بسیاری از گردشگران تجربه سفر به روستای مصر را دارند، اما در نزدیکی مصر ایران، روستای دیگری هم به نام «عروسان» وجود دارد که خلوت‌تر و بکرتر از مصر است و نخلستان‌ها و رمل‌های اطرافش، مسافران را شیفته خود می‌کند.

کویر مصر، یکی از معروف‌ترین کویر‌های ایران است

وجود چشمه در آن منطقه، باعث رونق کشاوزی در عروسان شده البته در دهه‌های پیشین که جاده‌های آسفالته امروزی وجود نداشت و عروسان در مسیر ارتباطی «جندق» به «خلوان» و «طبس» بود، رونق بیشتری هم داشت.

در نزدیکی روستای عروسان، روستای دیگری هم به نام «محمدآباد کوره گز» هست که امروزه فاقد سکنه دائمی است و فقط یکی از خانه‌های قدیمی اش به صورت اقامتگاه گردشگران درآمده است. در مناطق نزدیک به عروسان مصر، دو روستای هم نام، یکی «عروسان گلستان» یا همان «عروسان گرمه» و دیگری «عروسان چوپانان» هست که باید در مسیریابی تان به این مسئله دقت کنید.

چطور برسیم: چه از مسیر نایین و انارک و چوپانان و چه از مسیر دامغان و معلمان و جندق که وارد جاده خور و بیابانک شوید. بین شهر‌های فرخی و خور، خروجی روستای مصر را خواهیددید. وارد این جاده فرعی و آسفالته شوید و ۱۵ کیلومتر برانید تا تابلوی جاده عروسان را در سمت راست تان ببینید. این جاده، خاکی است و البته خودرو‌های سواری هم از آن عبور می‌کنند. ۲۰ کیلومتر که در آن راندید، به یک دوراهی می‌رسید که مسیر سمت چپش به روستای عروسان که در همان نزدیکی است، می‌رود و جاده سمت راستش به روستای محمدآباد کوره گز منتهی می‌شود.

۵- جایی برای آرامش
دِه سَلم

کلوت‌های شهداد در یک سر جاده شهداد به نهبندان واقع شده اند و کویر «ده سلم» هم در سر دیگر این جاده است. این روستا از توابع شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود. وجود آب و قنات در روستا باعث شده که ده سلم با وجود دوری اش از شهرها، همچنان پابرجا بماند و البته همین دوربودن از هیاهوست که گردشگران را جذب خود می‌کند.

دِه سَلم از توابع شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود

دو قلعه قدیمی روستا هم مانند خانه هایش، گِلی هستند و منظره نخلستان‌های روستا هم برای مسافران جذاب است. به جز آب شیرین و قنات، یک رود شور هم در حاشیه روستا جاری است و در اطرافش بلور‌های نمکی تشکیل شده که برای دیدن آن و نیز برای پیاده روی در ریگزار‌های کویری ده سلم، باید به حاشیه روستا بروید. همچنین در ابتدای سفرتان و در مسیر رسیدن از نهبندان به ده سلم، از منطقه‌ای کوهستانی عبور خواهیدکرد که کوه‌های مینیاتوری (مریخی) را هم خواهیددید.

چطور برسیم: در استان خراسان جنوبی و در انتهای شرقی نهبندان وارد جاده شهداد و کرمان می‌شوید. حدود ۸۵ کیلومتر که از نهبندان دور شدید، بعد از ایست بازرسی، یک دوراهی می‌بینید که جاده سمت راستش به شهداد می‌رود و مسیر سمت چپش، بعد از دو کیلومتر شما را به ده سلم می‌رساند.

۶- یک دنیا شگفتی
کلوت‌های شهداد

کلوت‌ها معروف‌ترین نماد کویر لوت هستند. این عارضه‌های طبیعی شگفت انگیز و کم رقیب، کلوخ‌هایی سخت و توپُر و مرتفع هستند که طی سال‌های طولانی و بر اثر مقاومت در برابر فرسایش باد، شکل گرفته اند. وسعت این منطقه به حدی است که لقب «ابرشهر کلوخی» به آن اطلاق می‌شود.

جاده شهداد به نهبندان، که دو استان کرمان و خراسان جنوبی را به هم متصل می‌کند، از گوشه این شهر خیالی عبور کرده و شما می‌توانید به راحتی کلوت‌ها را از نزدیک ببینید و البته اگر ماجراجو باشید، با رعایت نکات فنی وارد قسمت‌های بکر کویر شوید.

کلوت‌ها معروف‌ترین نماد کویر لوت هستند

در حوالی کلوت‌ها پوشش گیاهی از نوع نِبکا (گلدان‌های وارونه) است و وقتی وارد بخش‌های مرکزی کویر لوت بشوید، دیگر خبری از هیچ نوع پوشش گیاهی نیست و اصولا هیچ حیاتی در چاله مرکزی کویر لوت وجود ندارد، حتی باکتری! یکی از عجایب کویر شهداد، نزدیکی اش به منطقه سردسیر و قله‌های «سیرچ» و «باغ بالا» است. اگر در ماه‌های سرد سال (و حتی نوروز) به منطقه سفر کنید، در میان گرمای کلوت‌ها می‌توانید از دوردست، برف را روی قله‌های این کوه‌ها ببینید.

چطور برسیم: کرمان به ماهان دو جاده دارد. یکی «جاده دولتی» و دیگری «جاده هفت باغ». باید وارد جاده دولتی شوید و درمیانه مسیر (تقریبا ۲۰ کیلومتر بعد از کرمان) سه راهی را به چپ بپیچید تا بعد از عبور از جاده‌ای کوهستانی و یک تونل بلند، ابتدا به سیرچ و سپس به شهداد برسید. اندکی مانده به ورودی شهداد، جاده نهبندان در سمت چپ تان است که باید واردش شوید و حدود ۵۰ کیلومتر برانید تا کلوت‌های شگفت انگیز شهداد را ببینید.

۷- نوک شمالی کویر
زمان آباد

استان سمنان هم بخش‌های قابل توجهی از دشت کویر مرکزی ایران را در خود جای داده که «خار توران» معروف‌ترین آن هاست. این منطقه حفاظت شده که زیستگاه یوزپلنگ و گور ایرانی هم هست، یکی از بهترین مناطق برای رمل نوردی و بالا و پایین رفتن روی تپه‌های ماسه‌ای است. آب و هوای گرم و خشک و بیابانی، باعث رویش درختچه‌های زیبای تاغ در منطقه شده و رود‌های کوچک و شوری که به «کال شور» سبزوار می‌ریزند هم بر جذابیت‌های بصری منطقه افزوده است. روستای «زمان آباد» در کنار جاده آسفالته واقع شده است و مناطق کویری اش در شمال و شرق روستا واقع شده اند.

روستای «زمان آباد» در کنار جاده آسفالته واقع شده است

چطور برسیم: در مسیر شاهرود به سبزوار، ۱۲ کیلومتر بعد از «میامی»، وارد جاده «بیارجمند»، در سمت راست تان شوید. در میدان واقع در انتهای بیارجمند، جاده «خانخودی» و «کاشمر» را انتخاب کنید. ۱۱۰ کیلومتر بعد از خانخودی، به زمان آباد خواهید رسید. تقریبا ۳۵ کیلومتر قبل از زمان آباد هم، یک جاده فرعی و خاکی در سمت چپ تان است که شما را به رضاآباد می‌رساند.

۸- لب مرز کویر
نمکزار سیرجان

سیرجان یکی از نقاطی است که اتصال بین دو اقلیم کوهستانی و کویری را در استان کرمان برقرار کرده است. از یک سر، راه دارد به «بَلوَرد» و «بافت» و از سوی دیگر، به نمکزار و کویر. دریاچه نمک سیرجان که مهمترین نماد کویری منطقه است، در غرب شهر سیرجان قرار دارد.

سیرجان یکی از نقاطی است که اتصال بین دو اقلیم کوهستانی و کویری را در استان کرمان برقرار کرده است

این کفه نمک که یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نمکی در کشور به حساب می‌آید، پس از بارش باران تبدیل به دریاچه‌ای پر از آب شور می‌شود و البته به دلیل گرمای منطقه، آبش ظرف مدت کوتاهی تبخیر و مجددا به کفه‌ای از نمک تبدیل می‌شود. اگر در روز‌های میانی ماه قمری به آن جا بروید، درخشش مهتاب روی بلور‌های نمکی دریاچه بسیار زیباست. در خود شهر سیرجان هم می‌توانید نماد‌هایی از کویر را ببینید، از جمله «بادگیر»، که معروف‌ترین آن‌ها «بادگیر چپقی» است که شکل و شمایلی متفاوت با سایر بادگیر‌ها دارد.

چطور برسیم: در مسیر ارتباطی سیرجان به نیریز و شیراز، ۴۰ کیلومتر که از سیرجان دور شدید، دریاچه نمک سیرجان را در سمت راست جاده خواهیددید. مهم‌ترین نشانه آن منطقه، معدن «گل گهر» سیرجان در سمت مقابلش است. اگر حوصله رانندگی طولانی ندارید، می‌توانید از قطار‌های مسیر بندرعباس که در ایستگاه سیرجان توقف دارند، استفاده کنید.

۹- راحت و نزدیک
مرنجاب

برای آن‌ها که می‌خواهند سفری یک روز از تهران به کویر داشته باشند، یکی از ساده‌ترین انتخاب ها، کویر «مرنجاب» است. این کویر که در نزدیکی کاشان و در حاشیه دریاچه نمک واقع شد، اکثر نماد‌های کویری یعنی رمل و درختچه‌های بیابانی و چاه‌های دست کن و آب انبار و دریاچه نمک و کاروانسرا را دارد و به جز جاده اش که خاکی است، از لحاظ نزدیکی به پایتخت و امکانات بین راهی، گزینه‌ای مطلوب به شمار می‌رود.

کویر «مرنجاب» در نزدیکی کاشان و در حاشیه دریاچه نمک واقع شده است

کاروانسرای مرنجاب که در زمان شاه عباس صفوی بناشده، در مسیر گرمسار به کاشان و اصفهان قرار دارد و هم اکنون نیز برای اسکان گردشگرانی که قصد شب مانی در مرنجاب را دارند، مورد استفاده واقع می‌شود. کویر مرنجاب در حاشیه پارک ملی کویر است و در بسیاری از جاهایش رمل‌های نرم برای پیاده روی گردشگران یافت می‌شود. اگر به کویر مرنجاب می‌روید، می‌توانید در نزدیکی «آران و بیدگل» به دیدن «شهر زیرزمینی نوش آباد» هم بروید.

چطور برسیم: در «میدان شهید منتظری» کاشان (یا همان فلکه اکسپورت) وارد بلوار کارگر شوید و از روی پل راه آهن هم عبور کنید تا به آران و بیدگل برسید. در دومین میدان که کوچک‌تر از میدان اول است، دور بزنید و از اولین خروجی (نبش پمپ بنزین) را به راست بپیچید و در مسیرتان تابلو‌های مرنجاب و دریاچه نمک را دنبال کنید تا به اتدای جاده خاکی و چهار کیلومتری کاروانسرای مرنجاب برسید. در این جاده بعد از ۲۵ کیلومتر، اولین راه دسترسی به دریاچه نمک را در سمت چپ تان می‌بینید. پنج کیلومتر جلوتر، آب انبار و تپه ماسه ای‌های جذابی را در سمت راست تان می‌بینید. در انتهای جاده هم راهی دیگر به دریاچه نمک و سپس کاروانسرا در سمت چپ تان است و البته آن جا هم پر از رمل است برای تپه نوردی.

۱۰- آسان و مجهز
متین آباد

کویر «متین آباد» به سبب وجود کمپ کویری مجهز، یکی از گزینه‌های کویرگردی به ویژه برای مسافرانی از تهران و اصفهان است که می‌خواهند در یک سفر دو روزه کویری در آخر هفته، هم راه سفرشان کوتاه باشد و هم شبی را در کویر بخوابند. این کمپ که برخلاف کاروانسرا‌های قدیمی کویرها، نوساز و کاملا مجهز است، سه نوع امکانات اقامتی به شکل چادر، کومه کاهگلی و اتاق مردن دارد.

کویر «متین آباد»، یکی از گزینه‌های کویرگردی به ویژه برای مسافرانی از تهران و اصفهان است

تجهیزات سرمایشی و گرمایشی موجود در کمپ به شما این امکان را می‌دهد که در هر فصلی به آن جا سفر کنید. همچنین امکانات تفریحی مانند رصد، دوچرخه سواری، موتور چهارچرخ، شترسواری و نیز بازدید از مزارع ارگانیک و مرکز پرورش شترمرغ، از سرگرمی‌های جنبی شما در این سفر خواهدبود.

رمل‌های کویری متین آباد هم در نزدیکی کمپ و در مجاورت روستای متین آباد واقع شده اند. یکی از ویژگی‌های جالب این کمپ، بهره گیری از انرژی‌های پاک (مانند انرژی خورشیدی) و همچنین سیستم بازیافت صحیح زباله است.

چطور برسیم: در آزادراه قم- کاشان- اصفهان، تقریبا ۶۰ کیلومتر بعد از کاشان، خروجی ابیانه و «بادرود» را خواهیددید. آن جا از آزادراه خارج شوید و در همان ابتدا مسیر سمت راست را انتخاب کنید که از زیر آزادراه رد می‌شود و شما را به بادرود می‌رساند. در بادرود به چپ بپیچید و با توجه به تابلو‌های راهنمای کمپ متین آباد. از «خالدآباد» و «دهباد» و «فمی» عبور کنید تا به روستای متین آباد برسید. جاده دو کیلومتری دسترسی به کمپ، خاکی است و کمی قبل از روستا و در سمت راست تان قرار دارد.

منبع: برنا