مردم سیستان در ۱۹ بهمن ماه سال ۱۳۳۰ در حرکتی اعتراضی نسبت به تبعیض و بی عدالتی حکام نظام شاهنشاهی قیام کردند و این قیام یکی از اولین قیام‌های مردمی در کشور به حساب می‌آید.

قیام ۱۹ بهمن سال ۱۳۳۰ خورشیدی در سیستان یکی از مهمترین قیام‌های مردمی تاریخ سیاسی معاصر منطقه و نشان دهنده آزادی و آزادخواهی مردمان این خطه از ایران است.

مردمی که از گذشته تاکنون به رقم تمامی مشکلات فراوان پای نظام و رهبری مانده و به درستی مرزداران، تنگه احد بوده‌اند. تنگه احدی که رهبر معظم انقلاب به زیبایی نشان آن را به این سرزمین داده و این مردم نیز با تعهد پشتیبان این مرز و بوم و ولایت فقیه بوده و همچنان هستند.

مردم سیستان هیچ‌گاه ظلم و ستم را تاب نداشته و قیام ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ در جواب نارضایتی‌های مردم این منطقه علیه حکومت پهلوی و خاندان خزیمه علم بود.

مردم سیستان انتخاب امیرحسین خزیمه علم برای نمایندگی مجلس از حوزه سیستان را که با تقلب آراء و بدون در نظر گرفتن خواست مردم انتخاب شده بود را قبول نداشتند و آیت الله میرزا ابراهیم شریفی را نماینده خود می‌دانستند.

فرماندار، بازرس قضایی و شورای شهر آن زمان اعتراض مردم را در خصوص تشکیل شورای شهرستان و مشورت در مسائل انتخابات وارد نمی‌دانستند و نه تنها بی‌طرف نبوده بلکه تصمیم گرفتند انتخابات را به سود امیرحسین خزیمه علم به پایان برسانند.

مردم که از مسوولان استانی و شهری ناامید شده بودند با ارسال تلگراف به مرکز کشور سعی در تجدید نظر و توجه به درخواست خود داشتند، اما هیچ گونه توجهی در این باره نشد.

تا اینکه مردم خود دست به کار شدند و صبح روز ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ با تجمع در خیابان‌های شهر زابل دست به اعتراض زدند. ماموران حکومتی که تاب اعتراض مردم را نداشتند به سمت مردم شلیک کردند و افراد بسیاری در این روز شهید و مجروح شدند.

قیام ۱۹ بهمن سیستان یکی از فراز‌های مهم تاریخی زندگی مردم ایران و سیستان است که کمتر به آن پرداخته و در مورد آن گفتگو شده است. در دهه ۳۰ شمسی جریانی به دادخواهی از یک اقدام ضد حکومتی در سیستان انجام به راه افتاد و مردمان این منطقه تا پای جان برای آن دفاع کردند.

در این دوران تکاپو‌ها و کشمکش‌های پیدا و پنهان فراوانی برای کنترل مراکز قدرت انجام می‌شد؛ روحانیون تا حدودی همسو دغدغه‌های ملی و دینی مردم را نمایندگی می‌کردند و از سوی دیگر حاکمیت پهلوی در اندیشه ایجاد اقتدار با کنترل همه مراکز قدرت و تصمیم‌گیری بود.

سیستان آن زمان دردمند از جداسازی‌ها، مرزبندی‌ها و هویت سازی‌های استعماری بود؛ تا تاریخ ۱۹ بهمن ماه ۱۳۳۰، ۱۶ دوره انتخابات فرمایشی بدون نگاه به رأی و نظر مردم در سیستان انجام شده و در خلال این دوره‌ها شخصی به نام «محمدعلی منصف» دایی اسدالله علم، ۹ دوره نماینده مردم سیستان و «امیرحسین خزیمه علم» سه دوره و «اسماعیل خزیمه» همه از بازماندگان و نقش‌آفرینان طرح‌های استعماری انگلیس در منطقه بودند و تا دربار حکومت پهلوی نیز رخنه کرده بوند.

حضور این افراد رنجی بر زخم کهنه مردم سیستان بود، مردمی که از رنج این افراد درمانده بودند. انتخابات دوره هفدهم مجلس پیش رو بود و امیرحسین خزیمه کاندیدای این دوره بود.

تقلب در انتخابات سیستان جرقه اعتراضات مردمی

فرماندار وقت در یک جلسه، مردم این منطقه را مشتی پابرهنه می‌خواند که باعث اعتراض بزرگان مجلس می‌شود؛ باز شدن اندک فضای سیاسی کشور باعث شد تا مردم با حضور در خانه سردار محمدرضا خان پردلی که از افراد خوشنام و دارای نفوذ اجتماعی بود، خواستار کاندیداتوری وی شوند، اما او از مردم می‌خواهد به آیت الله شریفی از علمای نیک منش آن زمان مراجعه شود.

مراجعه گسترده مردم به خانه آیت‌الله شریفی ایشان را در برابر تکلیفی دینی برای پذیریش قرار داد و پس از این مرحله رویارویی بزرگ مردم و حکومتگران در سیستان آغاز شد.

اسناد و مدارک بر جای مانده از تلگراف‌های فراوان مردم سیستان به دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی نشان دهنده خواست اجتماعی مردم از برگزاری یک انتخابات سالم است درخواستی که تنها به مکاتبه ختم نمی‌شود بلکه نمایندگانی را هم به تهران می‌فرستند تا با دولت و آیت‌الله کاشانی مذاکره کنند.

یکپارچگی و یک‌نوایی مردم و رهبرانشان برای خواست برحق خویش، روسای شهربانی زابل و زاهدان را وادار کرد که در تلگراف‌هایی به ناعادلانه بودن روند انتخابات سیستان اشاره و اعلام خطر کنند.

در نتیجه فرماندار وقت با شخص دیگری به نام کوثر جابه‌جا می‌شود، اما او نیز بدون توجه به تحصن مردم در تلگرافخانه، اعضای اجرایی و هیئت نظارت را یکجانبه بر می‌گزیند و حتی پا فراتر گذاشته و با دستور بازداشت حسین تاج‌محمدی یکی از نمایندگان اعزامی مردم به تهران در روز قبل از انتخابات، به آتش خشم مردم دامن می‌زند با این وجود مردم و رهبرانشان بر مطالبه برحق خویش همچنان ایستاده‌اند.

شهر زابل به یک شهر جنگ‌زده دگرگون می‌شود و در ساعت ۱۲ ظهر با حضور سردار محمدرضاخان پردلی در میدان شهربانی و با اشاره او مردم میدان را ترک می‌کنند.

نتیجه حکومت نظامی برای سیستان و دستگیری مردم از جمله رهبران مردمی و صدور حکم اعدام برای آنان و اعزام به تهران است.

حکم اعدام توسط دولت لغو می‌شود و آیت‌الله شریفی به زودی به سیستان برمی‌گردد، اما سردار محمدرضاخان پردلی تا سال ۱۳۴۶ خورشیدی در تهران تبعید است.

گزارش بازرسان قضایی اعزامی از تهران حق را به مردم می‌دهد و ریشه این قیام را بیداد سنگین علمیون و حکومتگران وابسته به آنان می‌داند.

هرچند قیام ۱۹ بهمن سیستان و نهضت دکتر مصدق درآن روزگار به ظاهر بدون نتیجه می‌ماند، اما در نگاه داورانه تاریخی، یکی از فراز‌های زندگی مردم ایران و سیستان است که کمتر به آن پرداخته شده و از سوی حکومتگران نیز دیده نشد، اما این جریان دادخواهانه هیچ‌گاه از جوشش نایستاد تا در یک فرآیند درازمدت در انقلاب اسلامی به نتیجه رسید.

۱۹ بهمن سالروز قیام مردم سیستان علیه ظلم و بی‌عدالتی حکومت پهلوی

امام جمعه زابل در گفتگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: قیام ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ مردم سیستان نشان از روح بزرگ و با عظمت این مردم و ظلم ناپذیریشان دارد.

حجت الاسلام والمسلمین مجتبی عزیزی ادامه داد: قیام مردم سیستان در این دوره تاریخی نشان از رشد و تکامل مردم منطقه و مسوول دانستن خود در قبال جامعه را نشان می‌دهد.

وی بیان کرد: سیستانی‌ها مردمانی ولایت‌مدار با ایمان ثابت هستند و بدرستی نشان دادند که برای رسیدن به مطالبات بر حق خود از هیچ قدرتی ترسی ندارند.

امام جمعه زابل گفت: دربار شاهنشاهی بدون در نظر گرفتن رای و نظر مردم حکام استعمارگر و ظالم دست نشانده خود را بر منطقه سیستان می‌گماشت که این امر موجب نارضایتی مردم شده بود.

وی با بیان اینکه در تمام قیام‌های مردمی نقش روحانیت بسیار پررنگ است افزود: در قیام ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ مردم سیستان نیز روحانیت و علما نقش مهم و هدایتگری را برعهده داشتند.

حجت الاسلام عزیزی بیان کرد: آیت الله شریفی در قیام ۱۹ بهمن مردم سیستان علیه دستگاه حاکم پهلوی نقش پررنگ و تاثیرگذاری بر عهده داشت.

وی اظهارداشت: نسل امروز باید با شخصیت‌های مهمی، چون آیت الله شریفی، آیت الله حسینی طباطبایی، آیت الله مطهری بیشتر آشنا شده و از راه و روش زندگی این عزیزان الگو برداری کنند.

امام جمعه زابل گفت: برگزاری همایش و یادواره‌های مختلف در این موضوعات فرصتی برای مطالعه زندگی این شخصیت‌ها در ظلم ستیز بودن آنان است.

وی توجه به گام دوم انقلاب را در این برهه زمانی بسیار مهم دانست و افزود: ظلم ستیزی و دفاع از مظلوم نقطه عطفی در ارزش‌های انقلاب است که باید همواره مد نظر قرار گیرد.

قیام ۱۹ بهمن مردم سیستان اوج عدالت خواهی و حق طلبی

مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران سیستان و بلوچستان در خصوص قیام ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ مردم سیستان گفت: گرچه بسیاری ناگفته‌ها درباره تاریخ معاصر سیستان نیازمند بازخوانی و توجه است، ولی بی شک قیام نوزده بهمن مردم این منطقه از بزرگترین ناگفته‌های است که باید به صورت ویژه تری به آن پرداخت.

محمد ناظری بیان کرد: قیام مردم سیستان علیه حکومت پهلوی و خاندان خزیمه علم، ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ اتفاق افتاد و علت آن این بود که نسبت به انتخاب انتصابی امیرحسین خزیمه علم برای نمایندگی مجلس سیستان اعتراض داشتند، اکثریت قریب به اتفاق سیستانی‌ها خود نماینده‌ای منتخب به نام مرحوم آیت الله میرزا ابراهیم شریفی را قبول داشتند.

وی با اشاره به اینکه محوریت قیام ۱۹ بهمن‌ماه ۱۳۳۰، حق‌طلبی و عدالت‌خواهی مردم سیستان برای به دست آوردن حق رأی‌شان بود، خاطرنشان کرد: برخی می‌خواهند این حرکت و قیام را نوعی دعوای قومی و یا بحث ساده انتخاباتی جلوه دهند در حالیکه در این جریان بحث قومیت و قومیت گرایی بلکه مردم با جان و دل از آیت‌الله شریفی حمایت کردند.

مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران سیستان و بلوچستان گفت: ۱۹ بهمن در تاریخ سیستان و کشور برای این خطه به ثبت رسید و این برگ افتخار دیگری برای مردمان ولایتمدار و حق طلب این مرز و بوم است.

کتاب ناتمام

کتاب ناتمام به قلم یونس دهمرده و زینب محمد تقی نژاد به قیام ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ مردم سیستان در اعتراض به بی عدالتی‌های رژیم ستم شاهی در منطقه سیستان پرداخته است.

کتاب ناتمام به مدت ۲ سال با نگاه به مصادیق سیاسی رفتار مردم سیستان در سال ۱۳۳۰ و پیش از آن به دنبال یافتن ارتباط و تاثیر رویداد‌های آن زمان بر شماری از رفتار‌های امروز جامعه به نگارش در آمده است.

یونس دهمرده نویسنده این کتاب در گفتگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: این کتاب بر پایه آموزه و رخداد‌های تاریخی نوشته شده که در آن چگونگی استفاده از حرکت‌های بزرگ اجتماعی برای پیشرفت و توسعه جامعه بیان شده است.

وی ادامه داد: در قیام ۱۹ بهمن ۱۳۳۰ اقدامات بزرگی انجام شد که متاسفانه از آن به عنوان شکست یاد می‌شود در حالی که این قیام پیروزی‌های زیادی را در پی داشته است.

دهمرده بیان کرد: اقداماتی که ۶۸ سال قبل از سوی مردم سیستان انجام شد حرکت به سوی توسعه سیاسی بوده است.

سیستانیان نخستین خونخواهان امام حسین (ع) هستند

کارشناس تاریخ اسلام گفت:مردم سیستان نخستین خونخواهان امام حسین (ع) پس از واقعه عاشورا بودند در حالیکه توابین و مختار پس از آنان قیام کردند.

محمدحسین رجبی دوانی اظهارداشت: مردم این منطقه به محض شنیدن فاجعه کربلا به خروش آمدند و ندای خونخواهی از امام حسین (ع) را سردادند.

وی با بیان اینکه مردم سیستان در زمانی به خوانخواهی امام حسین (ع) قیام کردند که یزید در اوج قدرت بود، افزود: فرمانروای وقت منطقه نتوانست در مقابل حرکت مردم ایستادگی کند.

کارشناس تاریخ اسلام تاکید کرد: این حرکت ماه‌ها به طول انجامید که پس از دلجویی فرمانروا و سپردن تعهداتی به مردم، این حرکت فروکش کرد.

وی بیان کرد: بزرگترین و مهمترین افتخار مردم سیستان در دفاع از اهل بیت (ع) آن هم در موقعیتی که دشمن به گونه‌ای عمل کرد که به ساحت مقدس امیرمومنان علی (ع) اهانت شود، اما در شرقی‌ترین و دورترین نقطه اسلام مردم این منطقه به خاندان پیامبر (ص) توهین نکردند.

منبع: ایرنا