کلانشهر ۳.۵ میلیون نفری مشهد که در عین حال پذیرای حدود یک میلیون نفر از اتباع خارجی ساکن است، سالانه بیش از ۴۰ میلیون زائر داخلی و خارجی را میزبانی می‌کند.

زیارت، تجدید عهد و پیمان با ولایت است و همانگونه که اشاره شد سالانه میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی به مشهد مقدس می‌آیند که برای پذیرایی از این خیل عظیم، شهر مشهد و نیز دیگر شهر‌های زیارتی کشور، نیاز به فراهم کردن زیرساخت‌های بسیاری دارند و به همین دلیل ایجاد کارگروه ملی زیارت در دستور کار دولت قرار گرفت.

بر همین اساس و از زمان دولت نهم موضوع زیارت مورد توجه جدی تری قرار گرفت و حتی چند جلسه از کارگروه ملی زیارت با حضور رییس جمهور وقت برگزار شد و از همان زمان بودجه زیارت یکی از عوامل تاثیرگذار در ایجاد زیرساخت مناسب برای فراهم کردن شرایط مناسب نسبت به موضوع زیارت در شهر مشهد شد.

کارگروه یا شورای عالی؟

در سال ۱۳۹۸ و با حکم رییس دفتر رییس جمهور وقت؛ استاندار خراسان رضوی به عنوان «دبیر کارگروه ملی زیارت» منصوب شد تا این استان بتواند از تمام ظرفیت‌های خود برای حمایت هر چه بیشتر و خدمات رسانی درخور به زائران بارگاه علی بن موسی الرضا (ع) استفاه کند، ولی نکته مهم حذف شدن بودجه زیارت به عنوان ردیف مستقل و ادغام آن در بودجه استان خراسان رضوی بود.

شورای ملی زیارت با هدف توسعه، تعمیق و ترویج فرهنگ زیارت و اتخاذ تصمیمات هماهنگ در خصوص امور فرهنگی، عمرانی، زیربنایی و زیرساخت‌ها در امور زائران در مقیاس ملی و بین المللی تشکیل می‌شود.
در نامه رییس دفتر رئیس جمهور وقت خطاب به استاندار آن زمان خراسان رضوی آمده بود که "با موافقت هیأت وزیران به منظور توسعه، تعمیق زیارت و ترویج فرهنگ رضوی و اتخاذ تصمیمات هماهنگ در خصوص امور فرهنگی، عمرانی، زیربنایی و زیرساخت‌ها در امور زائران در مقیاس ملی و بین‌المللی به عنوان «دبیر کارگروه ملی زیارت» منصوب می‌شوید.

این نامه افزوده بود: نظر به اینکه مقرر است دبیرخانه دائمی کارگروه در آن استانداری مستقر شود، انتظار دارد با برگزاری مستمر و منظم جلسات به منظور اتخاذ تصمیمات هماهنگ، ساماندهی و تدوین سیاست‌های راهبردی حوزه‌های فرهنگی، رفاهی، زیربنایی و تسهیل امور زائران در مقیاس ملی و بین‌المللی گام‌های مثبت و مؤثری بردارید".

رسیدن به خواست‌هایی که دبیرخانه این کارگروه برای آن شکل گرفت، نیازمند آن بود تا اختیاراتی در سطح ملی وجود داشته باشد تا با پای کارآوردن همه ظرفیت‌های کشوری، امکان ایجاد شرایط مناسب زیارت به خوبی فراهم شود و این در حالی بود که از همان ابتدا، خدمت به زائران از مبداء تا مبداء مد نظر بوده است.

این در حالی است که گویا ایجاد این کارگروه از همان ابتدا، با بی مهری‌هایی همراه بوده است و فقط چند جلسه آن در استان خراسان رضوی برگزار شد و با پیدایش بحران کرونا، تشکیل جلسات تنها فرمایشی و بدون دست یافتن به هیچ نتیجه عملی قابل مشاهده‌ای دنبال می‌شد.

با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت سیزدهم، با پیشنهاد استانداری خراسان رضوی، مصوبه‌ای در خصوص ارتقای کارگروه ملی زیارت به شورای ملی زیارت، با هدف توسعه، تعمیق و ترویج فرهنگ زیارت و اتخاذ تصمیمات هماهنگ در خصوص امور فرهنگی، عمرانی، زیربنایی و زیرساخت‌های این بخش در مقیاس ملی و بین المللی به تصویب رسید.

فرق ماجرا، اما این بود که شورای ملی زیارت به ریاست رئیس جمهور و در غیاب وی، معاون اول رئیس جمهور و با عضویت وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی، کشور، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، امور خارجه، اطلاعات و آموزش و پرورش تشکیل می‌شد و معاون اجرایی رییس جمهور و رؤسای سازمان‌های برنامه و بودجه و صدا و سیما، استانداران تهران، خراسان رضوی، قم و فارس و تولیت آستان‌های قدس رضوی، حضرت معصومه (س)، حضرت احمدبن موسی الکاظم (ع) و حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) در آن حضور می‌یافتند.

همچنین قرار شد تا دبیرخانه شورای ملی زیارت در استانداری خراسان رضوی مستقر گردد و این دبیرخانه مکلف شد پیش از تصمیم گیری شورا در هر مورد، نظر معاونت حقوقی رییس جمهور و سازمان برنامه و بودجه را استعلام و نتیجه را به شورا ارائه کند.

سال گذشته نخستین نشست این شورا با ترکیب جدید با حضور رئیس جمهور و دومین نشست آن نیز در آستانه ایام دهه آخر ماه صفر با حضور معاون اول رئیس جمهور در مشهد برگزار شد و اکنون شرایط برای برگزاری سومین دور آن در حال فراهم شدن است.

اما و اگر‌های بودجه زیارت

سال گذشته و در قالب طرح بودجه سال ۱۴۰۱ که از سوی دولت به مجلس ارائه شد، ردیف مستقلی برای موضوع زیارت معرفی نشد به طوری که رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی در همان زمان  گفت: برای زیارت هم عدد مشخصی در بودجه به صورت مستقل لحاظ نشده است، ولی با توجه به ظرفیت‌های بسیار خوبی که در ردیف‌های متفرقه وجود دارد امیدواریم با مصوبات کارگروه ملی زیارت بتوانیم بودجه این بخش را نیز برای استان جذب کنیم.

رضا جمشیدی افزوده بود: ردیف بودجه‌ای برای حاشیه کلانشهر‌ها و شهر‌های مذهبی وجود دارد، ولی ما به دنبال آن هستیم که در فرایند تصویب بودجه اگر امکان داشت بتوانیم ردیف مستقلی برای حاشیه شهر مشهد در نظر گرفته شود.

وی در آبان ماه امسال نیز در نشست شورای اداری خراسان رضوی گفت: امسال با پیگیری استاندار و مساعدت رییس جمهور، ٢٠٠ میلیارد تومان به عنوان بودجه زیارت این استان اختصاص یافت که تاکنون ١٥ درصد از این مبلغ تخصیص یافته است.

شهر مشهد، در ایام مناسبتی همچون عید نوروز، تابستان و ایام میلاد و یا شهادت ائمه اطهار (ع) و به خصوص در دهه آخر صفر، مملو از جمعیت مشتاق زیارت می‌شود که در صورت نبود برنامه و بودجه، شرایط برای پذیرایی از این خیل عاشق مشکل خواهد شد.

اگر بخواهیم شرایط حضور در دهه آخر صفر را با ایام اربعین حسینی (ع) که بسیاری از مردم برای زیارت عتبات عالیات راهی کشور عراق می‌شوند مقایسه کنیم به تفاوت‌های معناداری دست پیدا خواهیم کرد؛ از جمله اینکه برای ایام اربعین ۲ کشور ایران و عراق سعی در ارائه خدمت دارند و این در حالی است که ظرفیت مردمی نیز در قالب ایجاد موکب‌های خدمت رسان شکل می‌گیرد.

بسیاری از مردم از روز‌های قبل از اربعین به عراق سفر کرده و حتی برخی از آن‌ها قبل از روز اربعین به کشور باز می‌گردند، از سوی دیگر مردم با توجه به زیرساخت‌های کشور عراق و نوع پذیرایی موکب ها، کمتر به مسائل و حواشی بهداشتی و یا اقامتی توجه دارند و در هر مکانی که شرایط استراحت فراهم شود حضور پیدا می‌کنند.

این در حالی است که در دهه آخر صفر زائران به صورت فردی، خانوادگی و یا کاروانی و به تدریج وارد شهر مشهد می‌شوند و همه این جمعیت انبوه به یک باره و در روز شهادت امام رضا (ع) و پایان عزاداری قصد خروج از مشهد را می‌کنند که این وضعیت زیرساخت حمل و نقل عمومی را به چالش می‌کشد.

این در شرایطی است که با توجه به اینکه در ایام مناسبتی شاهد ثبت آمار اقامت شبانه ۹۰۰ هزار نفر در مشهد هستیم، ولی مردم، اسکان در هر محلی را نمی‌پذیرند و عمدتا خواستار حضور در نزدیکی حرم مطهر رضوی هستند.

اگر بخواهیم شرایط حضور در دهه آخر صفر را با ایام اربعین حسینی (ع) که بسیاری از مردم برای زیارت عتبات عالیات راهی کشور عراق می‌شوند مقایسه کنیم به تفاوت‌های معناداری دست پیدا خواهیم کرد.
به نظر می‌رسد برای انجام پذیرایی درخور شان زائران، باید حرکت‌های جهشی در خراسان رضوی و شهر مشهد انجام شود و این در حالی است که نمی‌توان تا ایجاد زیرساخت‌های لازم برای این موضوع، زیارت را متوقف کرد؛ بلکه همزمان باید هم برای تهیه زیرساخت‌ها تلاش کرد و هم با روی گشاده به استقبال زائران بارگاه رضوی رفت.

زیارت از مبداء تا مبداء

با توجه به پیگیری و هدف گذاری موضوع "زیارت از مبداء تا مبداء" از سوی استانداران سراسر کشور، مشاورانی برای تسهیل خدمت به زائران امام رضا (ع) در هر استان انتخاب شدند تا امکان پیگیری و فراهم کردن خوراک فرهنگی لازم برای تعمیق موضوع زیارت، تهیه زیرساخت‌های عمرانی مورد نیاز هم پیگیری شود و بر همین اساس دبیر شورای ملی زیارت و استاندار خراسان رضوی در نشستی با این مشاوران گفت: زیارت باید گسترده، آسان و ارزان باشد و وظیفه ما نیز مهیا کردن این شرایط برای حضور تمام زائران داخلی و خارجی در شهر مقدس مشهد است.

یعقوبعلی نظری افزود: به همین دلیل بخش‌های حاکمیتی و غیرحاکمیتی در سراسر کشور باید شرایطی را فراهم کنند تا با یک مفاهمه مشترک، موضوع زیارت و تسهیل آن به خوبی قابلیت پیگیری داشته باشد.

وی ادامه داد: بر همین اساس، شورای ملی زیارت شکل گرفت و در همه استانداری‌ها، مشاورانی برای تسهیل در امر زیارت انتخاب شدند، زیرا زیارت، نباید یک سفر تفریحی و یا گردشگری تعریف شود و به عنوان یک امر عادی به آن نگریست، بلکه وقتی فردی تصمیم به حرکت برای زیارت می‌گیرد از همان ابتدا باید در فضای معنوی زیارت قرار گیرد تا اثرگذاری معنوی آن نیز رخ دهد.

زیارت و احکام دائمی کشور

توجه به موضوع زیارت این نکته را به ذهن متبادر می‌کند که جایگاه این امر در احکام کشور چگونه است و چگونه به آن نگاه شده است.

رییس امور فرهنگ، گردشگری و ورزش سازمان برنامه و بودجه در این خصوص گفت: موضوع زیارت، جزو احکام دائمی است و امیدوار هستیم در لایحه بودجه سنواتی نیز توجه ویژه‌ای برای برجسته‌تر دیده شدن آن رخ دهد.

حجت الاسلام مهدی رجایی نیا افزود: در ماده ۴۹ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، آمده است که به منظور ترویج سیره و سنت اهل بیت (ع) و استفاده بهینه از ظرفیت معنوی در شهر‌های مقدس مشهد، قم و شیراز، دولت مجاز است اعتبار لازم برای شناسایی نیاز‌ها و مشکلات زائران، برنامه ریزی و تدوین ساز و کار‌های لازم به منظور ساماندهی امور زائران و تأمین زیرساخت‌های لازم از طریق حمایت شهرداری‌ها و بخش‌های غیردولتی، توسعه فعالیت‌های فرهنگی، خدمات زیارتی و فراهم نمودن زمینه زیارت مطلوب و اجرای پروژه‌های زیربنایی را در قالب بودجه‌های سنواتی پیش بینی کند.

اکنون و با توجه به قول‌هایی که در خصوص در نظر گرفتن ردیف مستقل بودجه زیارت و افزایش رقم آن در طرح لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، خبر‌های خوبی به گوش نمی‌رسد و گویا برای کارگروه ملی زیارت در خصوص توسعه فرهنگ و خدمات زیارتی با محوریت شهر‌های مشهد، قم، شیراز و شهرری، هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.

این در حالی است که بر اساس ماده واحده لایحه بودجه سال آینده کل منابع و مصارف بودجه کشور به بیش از پنج میلیون و ۲۶۱ هزار و ۶۹۶ میلیارد تومان می‌رسد. همچنین منابع بودجه عمومی دولت از نظر درآمد‌ها و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای به بیش از ۲ میلیون و ۱۶۴ هزار میلیارد تومان و منابع عمومی بودجه به بیش از یک میلیون و ۹۸۴ هزار میلیارد تومان و بودجه شرکت‌های دولتی به بیش از سه میلیون و ۹۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

لازم است تا نمایندگان مجلس در خصوص بودجه زیارت اقدام موثرتری صورت دهند و بر همین اساس استاندار خراسان رضوی از انتقال نظرات خود به نمایندگان مجلس، در خصوص کیفی‌تر و دقیق‌تر شدن این بودجه برای استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود، سخن می‌گوید.

انتظار دیگری داشتیم

رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی در خصوص اعتبار تخصیصی به امر زیارت در بودجه سال آتی کشور گفت: درست است که بودجه زیارت امسال دارای ردیف مستقلی شده است، ولی انتظار دیگری در رقم آن داشتیم.

برای کارگروه ملی زیارت در خصوص توسعه فرهنگ و خدمات زیارتی با محوریت شهر‌های مشهد، قم، شیراز و شهرری، هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.
حجت الاسلام نصرالله پژمانفر با اشاره به اینکه بودجه پیشنهادی زیارت برای سال آتی ۱۰۰ میلیارد تومان تعیین شده است، افزود: سال گذشته بودجه مستقلی برای این موضوع در نظر گرفته نشده بود، ولی در بودجه استانی، رقم اعتباری ۲۰۰ میلیارد تومان به خراسان رضوی اختصاص یافته بود.

نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: امیدوارم بودیم که همچون بودجه سال ۱۳۸۸ که ردیف مستقلی برای موضوع زیارت در نظر گرفته شده بود، این رقم هم دست‌کم ۲۰۰ میلیارد تومان لحاظ شود و اکنون ما وظیفه داریم برای افزایش این رقم تلاش کنیم.

بودجه زیارت و چگونگی بودن یا نبودن آن

ایجاد زیرساخت‌های لازم برای امر زیارت، نیاز به بودجه مناسبی دارد و حال آنکه موضوع زیارت و اهمیت آن در سخنان بسیاری از مقامات دولتی شنیده می‌شود؛ از سوی دیگر برنامه ریزی برای حضور سالانه ۵۰ میلیون زائر داخلی و خارجی نیاز به ایجاد زیرساخت‌هایی دارد. بر همین اساس مد نظر قرار دادن و توجه به آینده در خصوص بودجه زیارت باید مورد توجه قرار گیرد.

نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس هم در این مورد گفت: متاسفانه رقم در نظر گرفته شده برای زیارت کم است و این در حالی است که سایر شهر‌های زیارتی نیز در این رقم سهیم هستند.

محسن زنگنه با اشاره به اینکه در زمان تصویب بودجه برای موضوعاتی همچون آب، استان‌هایی مانند خوزستان و سیستان و بلوچستان متفاوت‌تر و با رقم بیشتری در نظر گرفته می‌شوند، افزود: باید در حوزه زیارت هم، مشهد دارای جایگاه ویژه‌ای در ردیف بوده و بودجه اختصاصی داشته باشد.

نماینده تربت حیدریه در مجلس بیان کرد: هم اکنون سالانه بیش از ۳۰ میلیون نفر زائر در شهر مشهد حضور می‌یابند که زیرساخت‌های استان در بخش هایی، چون تامین گاز، شبکه حمل و نقل، آبرسانی و فاضلاب را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این می‌طلبد که نسبت به مشهد نگاهی ملی داشته باشیم، از این رو باید بودجه مناسبی نیز برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در نظر گرفته شود و ما هم در مجلس تلاش می‌کنیم که این موضوع با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.

او ادامه داد: سال گذشته رقم بودجه زیارت را ۵۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته بودیم، ولی متاسفانه با تغییراتی که ایجاد شد این مبلغ کاهش چشمگیری پیدا کرد، ولی امیدواریم امسال این رقم برای سال ۱۴۰۲ افزایش پیدا کند.

نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس بیان کرد: کاهش بودجه زیارت موجب گلایه از دولت می‌شود و این در حالی است که روسای قوای مجریه و مقننه پرورش یافته این استان هستند و باید نگاه ویژه‌ای به موضوع زیارت داشته باشند.

زنگنه گفت: در بودجه امسال به جای تاکید بر ایجاد قطار برقی تهران - مشهد، که می‌تواند تعداد زیادی از زائران را به مشهد رسانده و شرایط حمل و نقل بهتری برای زائران پدید آورد، بودجه به سمت قطار تهران- اصفهان رفته است و این نشان می‌دهد که باید نگاه دولت و سازمان برنامه و بودجه نسبت به مشهد اصلاح و ویژه‌تر شود.

اکنون مردم و مسئولان استان خراسان رضوی منتظر هستند تا ببینند نمایندگان آن‌ها در مجلس شورای اسلامی چه سرنوشتی را برای بودجه زیارت در سال آتی برنامه ریزی می‌کنند.

منبع: ایرنا