گردشگری فرصتی است که اتباع سایر کشور‌ها بافرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های جامعه ما آشنا می‌شوند و این فرهنگ‌ها شامل جشنواره‌های سفره‌های افطاری که انواع و اقسام مواد غذایی محلی در آن به نمایش گذاشته می‌شود را دربر می‌گیرد.

در این گزارش سعی کردیم این نوع از گردشگری را معرفی کرده و به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های آن در کشورمان ایران بپردازیم.
پرداختن به موضوع گردشگری در زمان و برهه‌های تاریخی و زمانی مانند ماه مبارک رمضان، ماه محرم، ایام نوروز  نیز می‌تواند ظرفیت‌های نابی را برای توسعه این صنعت پیش روی متولیان آن قرار دهد.

 کشور ما به لحاظ استعداد و ظرفیت‌های بالقوه در این حوزه یعنی گردشگری مناسبتی در شرایط خوبی قرار دارد، ولی به دلیل فقدان برنامه ­ریزی جامع و هدفمند و همچنین نداشتن عزم جدی از ناحیه مدیران متأسفانه نتوانسته است از آن به نحوه احسن استفاده نماید و تقریباً هیچ فعالیت منسجم و هدفمندی در این بخش از سوی مدیریت بخش گردشگری کشور مشاهده نمی‌شود.

این در حالی است که کشور‌هایی مثل مالزی، ترکیه، مصر، تونس، اندونزی و امارات متحده عربی فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینهٔ گردشگری رمضان دارند و در ماه رمضان گردشگران زیادی جذب کرده و مزایای زیادی نیز از این طریق نصیب جامعه خود می‌کند.

در ایران نیز جاذبه‌های گردشگری رمضان عبارتند از مراسم‌های افطاری و احیا، مناجات خوانی‌ها، زیارتگاه‌ها، مساجد، امامزادگان، نقاره زنی، نواختن ساز‌های کوبه‌ای، شب‌زنده‌داری در شب‌های قدر و سفره‌های نذری، آیین‌های سحر و افطر که به عنوان نقطه عطف در سفرنامه‌های ماه مبارک رمضان حتی در دوران صفوی مورد اشاره واقع شده است.

صرف­نظر از این آیین‌ها، انواع خوردنی‌ها، نوشیدنی‌ها، نان‌ها، شیرینی‌ها که در ایام ماه رمضان در شهر‌ها و روستا‌های کشور تهیه و در اختیار روزه‌داران قرار می‌گیرد برای بسیاری از گردشگران دیدنی و جذاب است.

عراقی‌های زیادی به ایران در این ماه سفر می‌کنند و در برخی هتل‌ها، برنامه افطاری و سحر ارائه می‌شود.

کشور عزیزمان ایران به سبب تنوع قومیتی، دارای رسومات خاص اقوام در ماه مبارک رمضان است، غذا‌های محلی در افطاری‌ها نمونه بارز آن است و دمامه زنی در بوشهر برای بیدار شدن مردم جهت سحری، جاذبه‌ای است که علاوه بر گردشگران داخلی برای گردشگران خارجی نیز جذاب است.

ماه رمضان ماهی مبارک و خوش یمن در میان تمام مسلمانان جهان است که افراد یک ماه را به روزه داری برای درک حال مستضعفین و فقرا می‌پردازند.

رسومات شهر‌های مختلف در ماه رمضان بستری مناسب برای سفر در این ماه را فراهم کرده است. همانطور که می‌دانید روزه در مسافت بیش از ۴۵ کیلومتر باطل است و برای سفر به مسافت‌های دورتر نیاز به قصد ده روزه دارید (ده روز در مقصد بمانید) در این صورت روزه شما صحیح است بنابراین اگر وقت کافی برای سفر در این ماه را دارید لذت ماه مبارک رمضان را با سفر به مشهد دوچندان کنید:

شهر مقدس مشهد، پایتخت معنوی ایران است که به دلیل وجود پر برکت امام هشتم همیشه مملو از مسافر است. حال‌وهوای خاص این شهر در ماه مبارک رمضان گفتنی نیست. صحن حرم امام رضا (ع) هنگام افطار و سحر، مشهد را به یکی از بزرگ‌ترین جاذبه‌های گردشگری رمضان در سراسر جهان تبدیل کرد است.

رسم و رسوم ماه مبارک رمضان در مشهد

مراسم ختم کامل قرآن کریم که از ابتدای ماه شروع و سی جزء قرآن تا انتهای ماه رمضان تمام میشود، پیشخوانی ماه رمضان که از گذشته که هنوز رادیو و تلویزیون نبود در بین جوانان وجود داشت و هنوز هم در مشهد پابرجاست، شب نشینی در صحن‌های حرم و راز و نیاز و خواندن دعا‌های مخصوص هرروز در ماه مبارک رمضان، همچنین مراسم‌های نیمه دوم ماه مبارک وبرپایی مراسم احیا در شب‌های قدر، سفره‌های افطار حضرت در صحن حرم که هرروزه قبل از افطار برای زائران و روزه داران پهن است، نمایشگاه‌های ماه رمضان همه از جمله رسومی است که سالها در این ماه مبارک در شهر مشهد برگزار می‌شود.

افطار در حرم مطهر رضوی

در ایام ماه رمضان هر شب حدود ۱۳ هزار زائر و مسافر در حرم و نقاط مختلف شهر پذیرایی میشوند، این پذیرایی به این صورت است که کارت‌های دعوت و توزیع غذا در میان هتل‌ها و زائران بارگاه امام رضا از قبل پخش شده و زائران و میهمانان حضرت در آن روز افطار میهمان حضرت هستند و با چای و خرما و نان و پنیر روزه شان را باز میکنند. پس از آن نیز با یک وعده غذای گرم شامل سوپ و برنج و خورشت  پذیرایی میشوند.

دسر‌های خاص مشهد در ماه رمضان

اگر در این ماه مهمان مشهدی‌ها شوید یا به رستوران‌هایی بروید که منوی افطار کاملی دارند می‌توانید طعم دسر‌های مشهدی مثل ماقوت، دیگچه و کوکو شیرین را بچشید.

آش شله قلمکار، دیگچه مشهدی، رشته پلو و آش لخشک از جمله غذا‌های سنتی شهر مشهد در این ماه است.

پخت نان جو برای نیازمندان

نان‌های جو توسط کدبانو‌ها پخته می‌شدند و بین نیازمندان یا در بین خانواده پخش می‌شدند تا در وعده غذایی افطار یا سحر استفاده شود، این رسم از رسوماتی است که علاوه بر مشهد در تمام خراسان  بوده و همچنان رایج است.

شب نشینی مشهدی‌ها در حرم مطهر رضوی

یکی از رسومات منحصر به فرد مشهدی‌ها در رمضان، رسم شب‌نشینی و به قول قدیمی‌ها بیتوته کردن در صحن و سرای علی بن موسی الرضا (ع) است، در این شب‌نشینی‌ها مؤمنان در جوار امام رضا (ع) تا پاسی از شب و تا هنگام اذان صبح به عبادت، خواندن قرآن، ادعیه و مناجات می‌پرداختند، این رسم همچنان در بین همسایگان علی بن موسی الرضا (ع) رنگ و لعاب خودش را دارد.

پذیرایی هتل‌های مشهد در ماه مبارک رمضان

همانطور که همه ما میدانیم تایم سرو غذا در ماه مبارک رمضان متفاوت است. در این ایام منو ها‌ی افطار بسیار جذاب و متفاوت در هتل‌ها برای مسافران فراهم میشود تا بتوانند مطابق میل و سلیقه خود افطار کنند. این پذیرایی فقط شامل حال میهمانان و مسافرانی میشود که در هتل اقامت دارند و مدیران و پرسنل هتل‌ها سعی بر این مهم دارند تا علاوه بر خدمات خوب و شایسته به میهمانان هتل احترام ماه مبارک رمضان حفظ شود. برای آن دسته افراد نیز که در سفر روزه نمیگیرند و یا روزه داری برای سلامتی آن‌ها ضرر دارد نیز مطابق باقی ایام سال سرویس دهی انجام میشود. به این صورت که در ایام ماه رمضان وعده‌های هتل شامل صبحانه، نهار، شام، افطار و سحری میشود.

گردشگری رمضان در کشور های اسلامی

گردشگری رمضان در کشور‌های اسلامی به یک فرصتی بی بدیل برای معرفی ماه مبارک رمضان به دنیا و جذب گردشگران از سراسر جهان تبدیل شده است، البته قطع به یقین، کشور‌های اسلامی از این ظرفیت به خوبی بهره برداری کردند.

از جمله کشور‌های موفق در گردشگری رمضان؛ ترکیه، امارات متحده عربی، مالزی، مصر، مراکش و … هستند. به عنوان نمونه در استانبول (پایتخت فرهنگ غنی اسلامی دوران عثمانی) با نصب چادر، گردشگران در کنار روزه داران افطار می‌کنند و با باز نگه داشتن مغازه‌ها تا سحر، امکان خرید خوراکی‌های سنتی، زیور آلات و کتب را برای گردشگران فراهم می‌کنند.

از دیگر ویژگی‌های گردشگری رمضان ترکیه برپایی مراسم‌های شبانه مثل خیمه شب بازی، جشن و شادی و بازدید از مساجد است.

در دبی با هدف آموزش و یادآوری معنا و اهمیت این ماه مبارک، زمان افطار را با صدای توپ اعلام می‌کنند و با پهن کردن چادر عربی با قراردادن پشتی و فرش‌های ایرانی با غذا‌های عربی از گردشگران به هنگام افطار پذیرایی می‌کنند.

در مالزی نیز در ماه مبارک رمضان، بازار‌های غذا، رونق خاصی دارند و با غذا‌های سنتی، گردشگران را دعوت به افطار می‌کنند. همچنین با برپایی جشن و پایکوبی به استقبال شب‌های رمضان می‌روند.

در مصر در ماه مبارک رمضان با روشن کردن فانوس‌های رمضان که در شهر آراسته شده به شب‌های ماه مبارک رمضان، روشنایی می‌دهند و با غذا‌های سنتی از گردشگران در موقع افطاری، پذیرایی می‌کنند و جاذبه‌های گردشگری آن کشور تا سحر برای استفاده گردشگران باز است.

در مراکش نیز فرهنگ غنی اسلامی ماه مبارک رمضان را به گردشگران معرفی می‌کنند و با اجازه بازدید به گردشگران از مساجد شهر‌های آن کشور و دعوت به افطاری جهانگردان با غذا‌های سنتی به پخش موسیقی و رقص نور در محله‌ها می‌پردازند.

با مثال‌های ذکر شده کاملاً مشخص است که هر کشور اسلامی، سنت خاص خود در گردشگری رمضان و جذب گردشگران این ماه مبارک را دارد.

در این رابطه به سراغ یک کارشناس گردشگری رفته تا درباره گردشگری رمضان در جهان بیشتر آشنا شویم.

سید علی نبوی کارشناس گردشگری گفت: ما چند نوع گردشگری داریم که می‌تواند در زمینه گردشگری رمضان کمک کند: گردشگری فرهنگی، مذهبی، خلاقانه، تجربه گرا، ماجراجویانه، ادبی و.. داریم.

او افزود: در ماه رمضان سفر‌ها کم شده و رونق گردشگری کم میشود.

کارشناس گردشگری ادامه داد: بر اساس تجربه‌ها کشور‌های دبی، ترکیه، مالزی، مصر در این نوع گردشگری پیشرو پیشتاز هستند، امسال جشنواره‌ای در دبی آغاز می‌شود و پنجاه روز ادامه دارد و در ماه رمضان است این جشنواره شامل فستیوال، نمایشگاه، فروش محصولات و... و این جشنواره فرصتی مناسب برای توریست‌ها و و آشنایی با فرهنگ رمضان و خرید را داشته باشند.

نبوی بیان کرد: یکی از مواردی که با گردشگری رمضان در ارتباط است گردشگری حلال می‌باشد که در این نوع گردشگری انواع غذا‌های که با اصول اسلامی تهیه می‌شود در رستوران‌ها موجود است و از لوگو اسلام استفاده می‌شود.

او تصریح کرد: گردشگری رمضان در مشهد با وجود حرم مطهر رضوی افراد قصد ده روزه کرده و در این شهر اقامت می‌کنند.

کارشناس فرهنگی تاکید کرد: داستان‌های افطار تا سحر، فستیوال ها، مسابقات، تور‌های ویژه که بعد از نماز ظهر تا سحر ادامه پیدا کند، تور‌های اصلاح سبک تغذیه با کارشناسان به صورت روتین برای آگاهی فرهنگ روزه داری آشنا شوند.

نبوی اظهار کرد: گردشگری روایت محور در ارتباط با گردشگران برای سفر به مشهد مرتبط است، سفر‌های پیاده و آداب رسوم توسط المان‌ها یا روایت‌های قدیمی که می‌تواند بازسازی شود می‌تواند برنامه‌های نیم روزی یا شبانه با کمک سازمان‌ها مثل شهرداری این خدمات فراهم شود.

سید علی نبوی کارشناس گردشگری گفت: یکی از بزرگترین مهمترین عوامل عدم رونق توسعه گردشگری در مشهد به معنای واقعی چند دستگی در سیستم مدیریت است و این باعث می‌شود انسجام وجود نداشته باشد.

گزارشی از ابراهیمی