سکینه قاسم‌پور در معرفی رشته و حرفه کتابداری گفت: کتابداری سابقه دیرینه‌ای در ایران داشته، اما آموزش آن از سال ۱۳۱۷ به صورت آموزش‌های کوتاه‌مدت توسط دانشسرای عالی تهران و بعد‌ها توسط دانشگاه تهران برگزار شد؛ تا اینکه در حدود سال ۱۳۴۴ به صورت رسمی آموزش کتابداری در ایران آغاز شد و امروز این رشته در مقاطع لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود. البته رشته کتابداری از سال ۱۳۹۱ به رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی تغییر نام داد.

وی با اشاره به شاخه‌های مختلف رشته کتابداری افزود: متأسفانه علی رغم اینکه رشته و حرفه کتابداری سابقه دیرینه‌ای در کشور ما دارد، شناخت عمومی نسبت به این رشته آنچنان که باید و شاید کامل نیست. این رشته، شاخه‌های گوناگونی دارد؛ به عنوان مثال افرادی که رشته آن‌ها کتابداری در شاخه پزشکی است، عموماً در دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیمارستان‌ها و مراکز تحقیقاتی درمانی در حال فعالیت هستند. اما یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های فعالیت در این رشته مربوط به کتابدارانی می‌شود که قصد دارند در کتابخانه‌های عمومی فعالیت کنند، چراکه علیرغم تصوری که وجود دارد، فعالیت در این حوزه نیازمند طیف وسیعی از تخصص‌ها است.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد ادامه داد: کتابدارانی که به صورت تخصصی در حوزه پزشکی کار می‌کنند مخاطبان مشخص و محدودی دارند، اما در کتابخانه‌های عمومی به دلیل اینکه ما طیف وسیعی از مخاطبان یعنی عمومی مردم را داریم، شرایط بسیار متفاوت است. کتابخانه‌های عمومی میزبان همه مردم از هر جنس، سن و قشری هستند. ما باید در کتابخانه‌های عمومی به همه این اقشار از دانش‌آموزان تا دانشجویان و پژوهشگران خدمات مورد نیاز آن‌ها را ارائه دهیم و همین موضوع خدمات کتابداری در کتابخانه‌های عمومی را از دیگر کتابخانه‌ها متمایز می‌کند.

قاسم‌پور درباره وظایف کتابداران کتابخانه‌های عمومی گفت: بر خلاف ظاهر شغل کتابداری که نشستن پشت میز امانت و امانت دادن کتاب به مراجعان و اعضای کتابخانه است، این حرفه یک حرفه کاملاً تخصصی و دارای مسائل و دشواری‌های خاص خود است. همچنین کتابخانه تنها محلی برای امانت گرفتن و خواندن کتاب نیست؛ با اینکه در گذشته در کشور‌های مختلف دنیا کتابخانه صرفاً یک قرائتخانه بود و به عنوان مثال در قرون وسطی کتاب‌ها را به قفسه‌های کتابخانه زنجیر می‌کردند تا افراد صرفاً در محل کتابخانه از آن استفاده کنند، امروز در دنیا و به خصوص در ایران چنین نگاهی به کتابخانه وجود ندارد.

وی افزود: برای کتابخانه‌ها مأموریت‌هایی در حوزه آموزش، آفرینش و آگاهانش درنظر گرفته شده و ما در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در حال انجام این مأموریت‌ها با توجه ویژه به موضوع کاربرمحوری هستیم. در واقع کتابخانه‌های عمومی پشتیبان آموزش رسمی در کشور هستند که بر این اساس امروز طیف وسیعی از برنامه‌ها و فعالیت‌ها در کتابخانه‌های عمومی در حال اجرا است. تا جایی که گاهی این گلایه مطرح می‌شود که فعالیت‌های نهاد با فعالیت برخی دستگاه‌ها مانند آموزش و پرورش تداخل پیدا می‌کند. اما در واقع این فعالیت‌های تعریف شده و جزئی از وظایف کتابخانه‌های عمومی است.

کتابخانه‌های عمومی پشتیبان آموزش رسمی در کشور هستند

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد در این باره توضیح داد: به عنوان مثال برخی از خدمات آموزشی که در مناطق کمتر برخوردار ارائه می‌شود از سوی کتابخانه‌های عمومی کشور برنامه‌ریزی و ارائه شده چراکه هیچ نهاد و مؤسسه آموزشی در آن منطقه برای ارائه این خدمات وجود ندارد. شبکه گسترده کتابخانه‌های عمومی در تمام استان‌ها و شهر‌ها و روستا‌ها و مناطق محروم و دورافتاده دارای پایگاه است، یعنی کتابخانه‌های عمومی در این مناطق که فاقد هرگونه مرکز یا نهاد برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی هستند، نقشی اساسی ایفا می‌کنند. به عنوان مثال در یکی از روستا‌ها مادران اعضا به کتابخانه عمومی مراجعه کرده بودند و می‌گفتند که فرزندانشان در آموزش انگلیسی ضعف دارند و درخواست داشتند که کتابخانه برای آن‌ها آموزش زبان انگلیسی بگذارد. در واقع آن‌ها کتابخانه را یک پایگاه فرهنگی و اجتماعی می‌دانند و برای رفع نیاز‌های خود به آنجا مراجعه می‌کنند.

وی درباره ارائه خدمات به اقشار مختلف به خصوص کودکان در کتابخانه‌های عمومی گفت: بیش از ۳۷۰۰ کتابخانه عمومی در سراسر کشور داریم که از این تعداد ۲۷۴۵ کتابخانه به صورت مستقیم زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اداره می‌شوند و سایر آن‌ها کتابخانه‌های مستقل و مشارکتی هستند که زیر نظر نهاد فعالیت می‌کنند. امروز در تمامی کتابخانه‌های عمومی کشور بخش کودک وجود دارد که در آن با حضور کتابدار بخش کودک، علاوه بر کتاب، اسباب‌بازی، نمایش عروسکی و سایر خدمات متناسب این گروه سنی ارائه می‌شود. از این تعداد نزدیک به ۲ هزار کتابخانه بخش مستقل کودک و در باقی کتابخانه‌ها بخش کودک به دلیل برخی محدودیت‌ها در کنار مجموعه اصلی قرار گرفته است.

قاسم‌پور در بخش دیگری از سخنان خود درباره تأمین منابع کتابخانه‌های عمومی گفت: در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بخش‌های مختلفی در حال فعالیت هستند که یکی از آن‌ها اداره‌کل تأمین منابع کتابخانه‌ها است که با ناشران در ارتباط هستند و از جدیدترین انتشارات کشور آگاهی دارند که فرآیند ارتباط گرفتن با ناشر، خریداری کتاب، ارسال برای کتابخانه‌ها و آماده‌سازی کتاب‌ها طی می‌شود.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد درباره فعالیت کتابداران کتابخانه‌های عمومی و نحوه راهنمایی مراجعه‌کنندگان گفت: نه تنها کتابدار بلکه هیچ فردی نمی‌تواند تمامی کتاب‌هایی که منتشر شده را بخواند و درباره همه آن‌ها آگاهی داشته باشد. ما در دانشگاه‌ها به کتابداران آموزش می‌دهیم که در مورد کتاب‌هایی که نخوانده‌ایم چگونه صحبت کنیم. به عنوان مثال ما فهرست منابع کتاب را می‌بینیم، کتاب را ورق می‌زنیم، فهرست مندرجات و خلاصه آن را می‌خوانیم، منابع آن را مرور می‌کنیم، مقدمه آن را مطالعه می‌کنیم و به این صورت کتاب را مرور می‌کنیم و بر آن اساس به مراجعان آگاهی‌رسانی می‌کنیم.

وی افزود: در مورد کتاب‌های داستانی قضیه کمی دشوارتر می‌شود. به دلیل اینکه موضوع آن مشخص نیست، یعنی فهرست مندرجات ندارد و طیف وسیعی از مراجعان ما را افرادی تشکیل می‌دهند که برای استفاده از کتاب‌های داستانی به کتابخانه مراجعه می‌کنند. به همین منظور برای کتاب‌های داستانی «خدمات مشاوره خوانندگان» را داریم که آن عضو می‌آید و از کتابدار می‌خواهد که به او یک کتاب یا یک رمان خوب معرفی کند. اینجا کتابدار هیچگاه نمی‌گوید «من این کتاب را خوانده‌ام و خوب بوده و شما هم این کتاب را بخوانید». یعنی با سلیقه خود کتابی را پیشنهاد نمی‌دهد و بر اساس سلیقه کاربر این کار را انجام می‌دهد؛ کتابدار بر اساس مصاحبه مشاوره خوانندگان درباره مطالعاتش با مراجعه‌کننده صحبت می‌کند و با چند سؤال درباره ذائقه مطالعاتی او کتاب متناسب را به او معرفی می‌کند.