رمضان آمد و امسال متفاوت‌تر از گذشته جلوه‌گری می‌کند و ماه مهمانی خداوند عطر بهار و سرزندگی طبیعت را به همراه دارد و نشستن بر خوان الهی در این هوای بهاری و آواز بلبلان بر کُنج دیوار گِلی خانه‌ای کوچک، اما محقر در منطقه ترکمن نشین راز و جرگلان خراسان شمالی هر دل غبار گرفته‌ای را جلا می‌دهد.

اینجا سرزمین اسب، اُرس و دشت‌های مخملی جرگلان است و این دیار پر رمز و راز این‌بار با آیین‌ها و آداب مهمانی خداوند نمایان می‌شود و انسان‌ها را به اعماق سنت‌های دیرینه مذهبی در این خطه ترکمن نشین می‌برد.

جرگلان از مناطق بکر و زیبای شمالشرق کشور محسوب می‌شود که مناسک دینی و مذهبی را با سبک و سیاق خود گرامی می‌دارند و هر آیینی با نوعی از آداب در صندوقچه خاطرات مردم این خطه جای دارد.

رمضان برای مردم ترکمن نشین حال و هوای گذشته را دارد و آن‌ها با آیین‌هایی همچون دیدن هلال ماه رمضان، افطاری دادن با غذا‌های های سنتی، نماز تروایح، نوای یا رمضان، پرداخت فطریه، رویت هلال ماه شوال رمضان را گرامی می‌دارند.

ترکمنان سنی مذهب خراسان شمالی حدود ۱۰ درصد جمعیت این استان را تشکیل می‌دهند.

آی گورمک

«آی گورمک» دیدن هلال ماه رمضان یکی از آیین‌های آغازین ماه مبارک رمضان که در بین اهالی جرگلان اهمیت بسزایی دارد به گونه‌ای که آن‌ها در غروب بیست و نهم ماه شعبان در یک مکان مشخصی مثل مسجد جمع می‌شوند و رو به مغرب ایستاده و به آسمان نگاه می‌کنند، زیرا که بر این باورند؛ دیدن هلال ماه جدای از ثواب موجب بینایی بهتر چشم‌ها نیز می‌شود.

رسم بر این است که هر فرد ترکمن، چه آن‌ها که در همان شب ماه را می‌بینند و چه آن‌ها که در شب‌های دیگر آن را رویت می‌کنند، به محض دیدن ماه، دست خود را به سمت آن دراز می‌کنند و به پیشانی می‌سایند و این کار را سه بار تکرار می‌کنند و می‌گویند: «گلجک ئیال خدای یتیرسین» یعنی خداوند دیدن این ماه را در سال آینده نیز نصیب ما گرداند.

بعد از رویت هلال، بلافاصله در مسجد محله این خبر خوش را به هم کیشان خود می‌دهند که اول ماه رمضان رسیده و باید برای سحر بیدار شوند.

آغز آچماق

در زبان ترکمنی به افطار «آغز آچماق» می‌گویند، روزه داران در زمان افطار معمولا افطار خود را با خواندن دعا‌های مخصوص و با خرما یا کشمش آغاز می‌کنند و غذای افطار را نیز معمولا نوعی خوراک گوشت و یا آش رشته تشکیل می‌دهد.

هر روز یکی از خانواده‌های محل، خرما، آش رشته، چوربا (نوعی سوپ) به مسجد می‌فرستند تا نمازگزاران با آن افطار کنند.

در این ایام ترکمن‌ها بیشتر تلاش دارند تا افطاری را در کنار اعضای خانوده و یا فامیل میل کنند و چرا که اعتقاد دارند؛ همراه خود برکت می‌آورد.

نماز تروایح

یکی دیگر از سنت‌های دیگر مردم این دیار اقامه نماز تراویح است به گونه‌ای که آن‌ها در تمام شب‌های ماه مبارک رمضان ۲۰ رکعت نماز به همراه جماعت اقامه می‌کنند.

در شب‌های ماه رمضان جمعیت عظیمی که اکثر آن‌ها را جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند با کلاه‌های سفید برای برپایی نماز عشا و نماز تراویح به مساجد می‌آیند.

تراویح؛ نمازی ۲۰ رکعتی است که در قالب ۱۰ ‬نماز ۲ رکعتی پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می‌شود و در فاصله چهار رکعت دعای مخصوص آن قرائت می‌شود به این شکل که امام جماعت پس از خواندن حمد در هر رکعت، یک ‬سوره از سوره‌های کوتاه قرآن مجید را می‌خواند.

در قالب همین نماز در بسیاری از مساجد اهل سنت، از اول ماه مبارک رمضان، ختم قرآن مجید نیز انجام می‌شود به گونه‌ای که قاریان، تلاوت قرآن را از اولین جزء شروع می‌کنند و در شب‌های بعد تا پایان ۳۰ جزء آن را ادامه می‌دهند.

در پایان آخرین شب از حاضران در مراسم، پول جمع‌آوری شده و آن را بین حافظان قرآن و همچنین امام جماعت مسجد و موذن تقسیم می‌کنند.

یا رمضان

وقتی نیمی از ماه رمضان می‌گذرد، ترکمنان این منطقه به شکرانه روزه داری نیمی از این ماه مبارک، مراسمی با نام «یارمضان» برگزار می‌کنند.

این مراسم در شب چهاردهم ماه رمضان اجرا می‌شود به این صورت که بعد از اقامه نماز عشاء و نماز تراویح گروهی از جوانان و نوجوانان به رهبری عموما پیش نماز مسجد بر در خانه‌ها می‌روند و رهبر گروه هم اشعاری در مدح ماه رمضان می‌خواند که دیگران با گفتن «الله هو» او را همراهی می‌کنند.

صاحب خانه نیز هرآنچه که نذر کرده به آن‌ها می‌دهد و این مراسم تا سحر ادامه دارد و نذری جمع شده نیز بین نیازمندان تقسیم می‌شود.

پرداخت فطریه نیز از اهمیت خاصی در بین این اهالی برخوردار است به گونه‌ای که علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده، مبلغی را تعیین می‌کنند و هر خانواده محاسبه نموده و آن مبلغ را به مسکینان و افراد نیازمند می‌رسانند.

در فقه اهل سنت، پرداخت فطریه واجب است و به گفته علما، مقدار معینی از قوت غالب مردم هر منطقه مبنای پرداخت آن است که بر همین اساس در بین ترکمن‌ها مبنای پرداخت فطریه غالبا گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود.

رویت هلال ماه شوال

در روز‌های پایانی ماه مبارک رمضان نیز درست همانند روز‌های آغازین، این اهالی تلاش می‌کنند تا زودتر از دیگران هلال ماه شوال را رویت کنند تا از ثواب و برکات آن بهره‌مند شوند.

بعد از رویت هلال ماه شوال، این اهالی بویژه جوانان و نوجوانان ترکمن در صبح اول وقت روز عید فطر با پوشیدن بهترین لباس، سواره و پیاده به سمت محل برگزاری نماز عید می‌روند تا ضمن گوش سپردن به سخنان علما و بهره مندی از ارشادات دینی، نماز عید را برجای آورند.

در این میان بانوان ترکمن نیز نان‌هایی روغنی تحت عنوان قتلمه و بیشمه می‌پزند و بین همسایه‌ها و خویشاندان پخش می‌کنند.

اهالی نیز بعد از اقامه نماز به دید و بازدید اقوام، خویشاوندان و دوستان رفته و عید را تبریک می‌گویند و هر یک از خانواده‌های ترکمن سفره‌ای رنگین پهن می‌کنند تا از مهمانان خود پذیرایی کنند و در پایان نیز برای اموات فاتحه و دعا می‌خوانند.

استان خراسان شمالی حدود یک میلیون نفر جمعیت دارد که در ۲۴ شهر و بیش از یک هزار روستا سکونت دارند که بخشی از این جمعیت را اهل سنت و قوم ترکمن تشکیل می‌دهند و در شهرستان راز و جرگلان، بجنورد و مانه و سملقان سکونت دارند.

منبع : ایرنا