گنبد نمکی قم در فاصله ۲۰ کیلومتری غرب استان قم و در مجاورت جعفریه شکل گرفته است. برای رسیدن به این جاذبه شگفت‌انگیز طبیعی باید از سنگ‌های سخت گذر کنید تا از نزدیک زیبایی‌های گنبد نمکی، این شاهکار طبیعت را ببینید.

از دور که چشم می‌دوزید کوهی می‌بینید به مانند سایر کوه‌ها، اما نزدیک‌تر که می‌شوید و به دل کوه قدم می‌گذارید گویی قدم در سیاره مریخ گذاشته‌اید! سیاره‌ای با سنگ‌های رنگی بلورهای نمکی و چشمه‌ای سحرانگیز در میان کوه که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

زمین‌های اطراف گنبد نمکی شباهت زیادی به سطح مریخ دارند. گنبد نمکی قم را از تماشایی‌ترین و بزرگ‌ترین گنبدهای نمکی ایران می‌دانند و به گنبد نمکی طغرود معروف است.

ایران دارای گنبدهای نمکی فراوانی است، از نمونه‌های دیدنی و شگفت‌انگیز استان قم گنبد نمکی جعفریه که به عنوان بزرگترین و زیباترین گنبد نمکی ایران هرساله پذیرای گردشگران زیادی است.

چگونگی شکل‌گیری گنبد نمکی قم

اکرم صادقی، کارشناس و راهنمای گردشگری قم درباره شگل‌گیری این پدیده باشکوه می‌گوید: ساختار تقریباً تکتونیکی است، زمین‌ساخت یا تکتونیک یکی از شاخه‌های زمین‌شناسی بوده که به مطالعه‌ تغییر شکل پوسته زمین بر اثر تنش‌ها و کرنش‌های وارده در طول دوران‌های مختلف زمین‌شناسی می‌پردازد، گنبد نمکی قم در اثر اختلاف وزن نمک و رس به سمت بالا آمده و در اثر پدیده‌های کوه‌زایی و تکتونیک این گنبد به صورت متقارن پدیدار شده است.

عضو کارگروه گردشگری استان قم ادامه می‌دهد: به جز گرمای زیاد، بارش‌های فصلی و شدید عنصر موثر دیگر در شکل‌گیری این گنبد‌ها به‌حساب می‌آید. پس از قطع شدن باران و به‌علت بالا رفتن ناگهانی دوباره‌ درجه حرارت، آب سریع بخار شده و سطوح زیبای نمک بر روی زمین شکل می‌گیرد.

به گفته صادقی گنبد‌های نمکی اصولا در آب‌و‌هوایی با دمای بالا و تبخیر زیاد شکل می‌گیرند. به جز گنبد نمکی مشهور قم، در استان سمنان و هرمزگان هم همچین پدیده‌ای را می‌توان دید.

سن‌وسال گنبد نمکی قم به ۶۰ میلیون سال می‌رسد

این کارشناس و راهنمای گردشگری می‌گوید: گنبدهای نمکی نمونه‌ای از پدیده‌های ژئوتوریسمی در ایران هستند. در طی سال‌های طولانی لایه‌های نمکی در زیر زمین بر اثر فشار یا حرکت صفحه‌ها به یکدیگر نزدیک می‌شوند. این فشار آن‌قدر زیاد می‌شود که لایه‌ها به‌هم برخورد می‌کنند و به‌شکل گنبد درمی‌آیند. طبق نتایج زمین‌شناسی، سن‌وسال گنبد نمکی قم به ۶۰ میلیون سال می‌رسد.

صادقی در ادامه می‌افزاید: گنبدهای نمکی پدیده‌ای نایاب در طبیعت بوده و میلیون‌ها سال زمان برده است تا کوه به این شکل در بیاید و در واقع زنده هستند و سالی یک میلیمتر رشد می‌کند. این کوه نمک از سمت شمال تا حدود سه کیلومتر گسترش پیدا کرده است. صخره‌های کنگره‌ای آن در محیطی دایره‌ای محصور هستند. تقارنی در شکل‌گیری این پدیده وجود دارد که توجه زمین‌شناس‌ها و بازدیدکننده‌ها را به خودش جلب می‌کند. به همین دلیل به آن لقب متقارن‌ترین گنبد نمکی در جهان را داده‌اند.

دریاچه‌ای چشم‌نواز در دل گنبد نمکی قم

لایه‌های نمکی موجود در این گنبد یکپارچه هستند و ضخامتی به‌اندازه ۵ تا ۱۸ متر دارند. به‌دلیل باران‌های فصلی مقدار کمی آب در سطح این منطقه جاری می‌شود، اما گرمای زیاد هوا آب‌های سطحی را تبخیر می‌کند و از آن‌ها تیغه‌هایی نمکی به جا می‌ماند. در بخشی از این گنبد سنگ‌های آندزیتی و گچی هم به وجود آمده است.

عضو کارگروه گردشگری استان قم می‌گوید: وجود دریاچه نمک در میان گنبد نکته منحصر به فرد دیگری است. در این منطقه گرمسیری بعد از بارندگی های فصلی به دلیل گرمای زیاد، آب‌های شور تبخیر و گنبدهای نمکی با اشکال بسیار متفاوت و زیبا شکل می‌گیرند که این امر موجب جذب گردشگران و توریست ها به این مناطق می شود. این گنبد نمکی بزرگترین گنبد نمکی ایران است و یکی از جاذبه‌های ژئوتوریسم (زمین گردشگری) کشور محسوب می‌شود و ارزش ژئوپارک شدن را داراست.

صادقی عنوان کرد: قدیم‌ها کنار این گنبد، معدنی از نمک بود. نمک این معدن غلظت کمی داشت و از آن برای مصارف صنعتی و غیرخوراکی استفاده می‌کردند؛ امروزه این معدن ارزشمند فقط یکی از جاذبه‌های توریستی در این منطقه است و کاربرد دیگری ندارد.

تنوع و جذابیت رنگ‌های نمک گنبد نمکی

این راهنمای گردشگری تاریخی، فرهنگی و طبیعت گردی قم می‌گوید: تنوع رنگ‌های نمک، زیبایی این گنبد را به اوج
خود می‌رساند. می‌توانید در هر بخش بلورهای سفید، کرم‌قهوه‌ای و بنفش را ببینید. دامنه بخشی از صخره‌ها هم قرمز است و شباهت این گنبد به سیاره مریخ را دوچندان می‌کند. بلورهای نمک زیر نور آفتاب مثل الماس می‌درخشند و تلالؤ زیبایی دارند. به همین دلیل گردشگرهای بسیاری از سراسر دنیا و ایران برای تماشای گنبد نمکی طغرود به این منطقه سفر می‌کنند.

او می‌افزاید: در دل کوه‌ها و صخره‌های این پدیده، دریاچه‌ای قرار دارد که جذابیت این منطقه را چند برابر می‌کند. کف این دریاچه لایه محکمی از نمک وجود دارد، پس به‌راحتی می‌توانید در آن قدم بزنید، البته حواستان باشد که بدون کفش این کار را نکنید. بلورها و تیغه‌های نمک تیز و برنده هستند و به پوست آسیب می‌رسانند. آب این دریاچه بسیار شفاف، شور و زلال است و خاصیت درمانی دارد. اگر دلتان خواست می‌توانید تنی به آب بزنید. در مرکز این دریاچه گودالی عمیق به وجود آمده است. حواستان باشد به آن نزدیک نشوید.

وجود دریاچه نمکی در میان گنبد نکته منحصر به فرد دیگری است که برای این تالاب نمکی از نظر موقعیتی در مناطق گرمسیری قرار داده است که بعد از بارندگی‌های فصلی به دلیل گرمای زیاد، آب‌های شور تبخیر و گنبدهای نمکی با اشکال بسیار متفاوت و زیبا را شکل می‌دهند که این امر موجب جذب گردشگران و توریست‌ها به این مناطق می‌شود.

بنا به گفته صادقی در این گنبد قطعات بزرگ سنگ‌های آندزیتی و بقایای از گچی هم دیده می‌شود. لایه نمک در معدن قم یکپارچه بوده و ضخامت آن‌ها به ۵ تا ۱۸ متر می‌رسد و لایه‌های مارن و گچ در داخل آن دیده نمی‌شود و در گنبد نمکی قم به نظر می‌رسد، فقط یک لایه نمک در داخل خودچین خورده و ضخامت زیادی پیدا کرده است.

مناظر و چشم اندازهای و همچنین پدیده‌های طبیعی منحصر به فرد در این گنبدها سبب ایجاد مناطقی با ظرفیت بالا در جذب توریست داخلی و خارجی شده است.

استان قم نزدیک کویر است و اقلیمی گرم و خشک دارد. از اواخر بهار هوا بسیار گرم می‌شود. این منطقه زمستان‌های سردی دارد. بهترین زمان برای سفر به این استان و دیدن جاذبه‌هایش بهار و پاییز است.

و کلام آخر اینکه هر جا رد پای انسان باشد زنگ خطر به صدا در می‌آید چرا که جان جاذبه‌های چشم‌نواز طبیعت در خطر است پس در سفر به پدیده طبیعی گنبد نمکی قم که از نادرترین گنبدهای نمکی جهان است در حفظ و نگهداری‌اش کوشا باشیم.