سنگ روزتا که در روز ۲۸ تیر ماه سال ۱۱۷۸ توسط ارتش فرانسه در مصر کشف شد، به دلیل اینکه متن مشخصی را به دو زبان یونانی و مصری بر روی خود داشت زبان شناسان را در پرده‌برداری از معانی هیروگلیف‌های مصری یاری نمود؛ با این وجود، پنج زبان باستانی که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت هنوز رمزگشایی نشده‌اند و سال‌هاست که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده‌اند.

۱. متون مروئیتی

همانطور که در مقاله‌ای از رئیس تیم باستان شناسان فرانسوی در سودان، کلود ریلی (Claude Rilly)، در دانشنامه مصر شناسی دانشگاه کالیفرنیا (UCLA) ذکر شده است، پادشاهی کوش از سال ۳۰۰ قبل از میلاد تا سال ۳۵۰ بعد از میلاد به مرکزیت شهر مرواه (Meroe)، در آفریقا فرمانروایی می‌کرد؛ مردم ساکن این شهر در زمان فرمانروایی کوش هم از زبان مروئیتی (Meroitic) برای نگارش متون استفاده می‌کردند.

هم‌اکنون دو متن به زبان باستانی مروئیتی وجود دارد که یکی از آن‌ها به صورت هیروگلیف و دیگری به صورت پیوسته نوشته شده است و در عین حال که این نوشته‌ها بین سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۲۹۰ شمسی تا حدی توسط مصر شناس انگلیسی فرانسیس لووِلِن گریفیت (Francis Llewellyn Griffith) رمزگشایی شده‌اند، دانش کلی و اطلاعات کلیدی در مورد زبان باستانی استفاده‌شده در نگارش متون وجود ندارد؛ به همین دلیل ترجمه کامل و دقیق زبان مروئیتی امکان‌پذیر نیست.

ریلی در ادامه مقاله خود اشاره کرده است که وابستگی‌های زبان شناسی نوشته‌های مروئیتی به تازگی کشف شده‌اند؛ این نوشته‌های باستانی به یکی از شاخه‌های سودانی زبان‌های نیلی‌صحرایی (Nilo-Saharan) که گروهی از زبان‌های وابسته به هم هستند، تعلق دارد. در همین رابطه، می‌توان اطمینان داشت که رمزگشایی زبان باستانی مروئیتی به صورت کامل و دقیق، نیازمند تحقیقات گسترده و مقایسه‌ای خواهد بود که بر اساس کشفیات جدید دانشمند انجام شوند.

۲. زبان دره ایندوس

تمدن دره ایندوس (Indus Valley) که با نام تمدن هاراپان (Harappan) هم شناخته می‌شود، در حدود ۴ هزار سال پیش در مکان کنونی پاکستان، هند، افغانستان و ایران شکوفا شد و به دلیل وقوع تغییراتی عظیم در آب و هوا، از بین رفت. مردمانی که در بین‌النهرین زندگی می‌کردند هم با این تمدن تبادل تجاری داشتند و در برخی از نوشته‌های خود از مردمان آن با نام ملو‌هایی (Meluhhans) یاد کرده‌اند.

زبان باستانی مورداستفاده مردم دره ایندوس متشکل از علامت‌های مخصوصی است که هنوز رمزگشایی نشده‌اند؛ دانشمندان هم امیدوارند که با یافتن متنی نگارش شده به زبان تمدن‌های ایندوس و بین‌النهرین بتوانند از رمز و راز‌های زبان این مردم پرده‌برداری کنند. اگر چنین متنی وجود داشته باشد، احتمال یافتن آن در عراق کنونی و یا سواحل عربستان که محل تبادل‌های تجاری بین این دو تمدن بوده، بسیار است.

۳. نوشته‌های خطی A

خطی A یا همان “Linear A” یک سیستم نگارشی مرموز است که توسط مینوسی‌های باستان بین سال‌های ۲۵۰۰ تا ۱۴۵۰ قبل از میلاد در بزرگ‌ترین جزیره یونان، کرت (Crete)، مورداستفاده بوده است. باستان شناسی مشهور به نام آرتور ایوانز (Arthur Evans) اولین کسی بود که صد سال پیش در حین حفاری در شهر مینوسیِ کنوسوس (Knossos) این زبان باستانی را کشف کرد.

پس از نابودی تمدن مینوسی به دلیل فوران آتشفشانی ثِرا در حدود ۳۵۰۰ سال پیش، گروهی که دانشمندان آن‌ها را به نام میسنی‌ها (Mycenaeans) می‌شناسند، در کرت به قدرت رسیدند و از زبان باستانی رمزگشایی شده‌ای با نام خطی B برای نگارش استفاده کردند.

۴. زبان پیش ایلامی

سیستم نوشتاری که باستان شناسان آن را به نام پیش ایلامی (Proto Elamite) می‌شناسند در حدود ۵ هزار سال پیش در ایران کنونی رایج بوده است. این زبان باستانی که جزو اولین اصول نگارشی مورداستفاده توسط بشر بوده، هنوز رمزگشایی نشده است.

تمامی متون نگارش شده به زبان پیش ایلامی هم‌اکنون در موزه لوور (Louvre Museum) فرانسه نگهداری می‌شوند و بر اساس توافق‌های صورت گرفته در سال ۱۳۹۱ بین این موزه و کتابخانه دیجیتالی بین‌المللی CDLI، برنامه ریزی‌هایی برای تهیه نسخه‌ای دیجیتالی از تمامی نوشته‌های پیش ایلامی موجود در موزه انجام شده است. محققان امیدوارند که با تهیه چنین فایل‌هایی، دسترسی به متون تمدن آن زمان برای دانشمندان سراسر جهان راحت‌تر شود.

۵. زبان قبرس-مینوسی

در بین اواخر قرن ۱۶ تا اوایل قرن ۱۱ قبل از میلاد، در جزیره قبرس (Cyprus) سیستم نگارشی با نام قبرس-مینوسی (Cypro Minoan) به طور گسترده مورداستفاده بوده است. نیکول هیرشفیلد (Nicolle Hirschfeld)، از اساتید دانشگاه ترینیتی (Trinity University) در تگزاس آمریکا در مقاله‌ای اظهار کرده است که تنها ۲۰۰ متن به زبان باستانی قبرس-مینوسی وجود دارد و اکثر این متن‌ها هم بسیار کوتاه و مختصر هستند؛ به همین دلیل رمزگشایی زبان مردم جزیره قبرس بسیار سخت است. هیرشفیلد معتقد است که در صورت نبود منابع بیشتر برای بررسی و یا متنی دوزبانه مانند نوشته‌های سنگ روزتا، رمزگشایی زبان باستانی قبرس-مینوسی غیرممکن خواهد بود.

منبع : تاریخ ما