اینجا شمیم عطر گل‌های بهاری، نغمه دلکش پرندگان و صدای دلنشین چشمه ساران آنچنان در هم آمیخته که هیچ قلمی را یارای توصیف آن نیست.

هوای بهاری و بوی خوش گیاهان دارویی که با نسیم دلچسب همراه می‌شود و شامه نوازی می‌کند، مانند داروی شفا بخشی است که به انسان انرژی می‌دهد.

وقتی نسیم برخاسته از دشت‌های سرسبز بهار شهرستان‌های خراسان شمالی شانه‌های درختان بلوط و بادام را نوازش می‌دهد در این سرزمین رویایی انسان را سرمست می‌کند و این شاهکار هنری آمیخته با رنگ و عطر گیاهان بویژه گیاهان دارویی به سوی خود فرامی خواند.

در این روز‌های بهاری به هر کجای طبیعت بکر خراسان شمالی که سر بزنیم گیاهانی مانند سلمه، چریش، پونه، زرشک، شنک، کنگر، کاکوتی، آویشن و آنخ را می‌بینیم که کوه و دشت را سبز کرده و، چون مخملی سبز طبیعت استان را پوشانده است.

در خراسان شمالی ۳۵۰ گونه گیاه دارویی، معطر و ادویه‌ای شناسایی شده است که بیشتر این گونه‌ها قابلیت صنعتی شدن دارند، اما برداشت‌های غیراصولی از اصلی‌ترین مخاطراتی است که رویشگاه گیاهان دارویی را تهدید می‌کند.

ظرفیت بسیاری برای توسعه سطح کشت گیاهان دارویی در این خطه وجود دارد و زمین‌های دیم پرشیب کم‌بازده باید به کشت این گیاهان که توقع و نیاز آبی کمی دارند، سوق یابد.

گیاهان دارویی که از ارزش اقتصادی، درمانی و خوراکی ویژه‌ای برخوردار و شفا بخشی این اکسیر‌های نایاب خدادادی در درمان درد‌ها برای علم پزشکی از گذشته‌های دور تا به امروز به اثبات رسیده و از جایگاه پر اهمیتی برخوردار است.

اما فراخوان این طبیعت بکر به معنای نابودی و ازبین برنده آن نیست؛ عواملی همچون خشکسالی و برداشت‌های بی رویه مردم از منابع طبیعی در چند سال اخیر موجب کاهش تراکم این گیاهان شده و حتی به همین دلیل ممنوعیت برداشت گیاهان دارویی در استان امسال هم دوباره تمدید شد، اما با این وجود برخی از این گیاهان مانند چریش و آویشن و کاکوتی و کنگر در همه جای استان دیده می‌شود و برداشت آن ادامه دارد و درجای جای بازار‌های میوه و سبزی می‌توانیم انواع گیاهان خوراکی و دارویی را ببینیم که عرضه می‌شود.

گونه خوراکی و دارویی چریش، در میان گیاهان خودروی خراسان شمالی، سری میان سر‌ها دارد و سال‌ها است که در سفره‌های بهاری مردم این خطه جا باز کرده و مردم در فصل بهار از این گیاه آشی می‌پزند که مخلوطی از حبوبات، بلغور گندم و گیاه چریش است و با دوغ تازه خورده می‌شود.

نان چریشی نیز با استفاده از خمیر، زردچوبه، پیاز، ادویه‌ای مانند رازیانه و همچنین دنبه گوسفندی که روغن آن گرفته و سرخ شده باشد و یا روغن حیوانی در تنور پخته می‌شود.

کنگر از دیگر گیاهان بهاری این خطه است که دستمایه تهیه خوراکی ساکنان این مرزو بوم می‌شود و این روز‌ها در بازار‌های منطقه نیز به وفور دیده می‌شود، بنابر نظر کارشناسان، این گیاه برای بهبود عملکرد کلیه، کیسه صفرا و کبد توصیه می‌شود و برای درمان کم خونی نیز مناسب به نظر می‌رسد.

اما باریجه یکی دیگر از گیاهان دارویی در خراسان شمالی است که مصارف صنعتی و دارویی بسیار بالایی دارد، رویشگاه‌های این گونه گیاهی در استان عمدتا در مراتع و عرصه‌های طبیعی شهرستان‌های جاجرم، گرمه، فاروج، شیروان و بجنورد است و این گیاه با داشتن ارزش‌های دارویی و صنعتی فراوان در بسیاری از نقاط ایران اسلامی خاصه استان خراسان یافت می‌شود.

پونه نیز معرف تمامی خانواده‌های ایرانی است و علاوه بر اینکه در پخت انواع آش‌ها استفاده می‌شود و نوبرانه آن را در بهار بر هر سفره‌ای در خراسان شمالی می‌توان دید و از گیاه پونه در طب سنتی ایران برای درمان نفخ، قولنج روده‌ای، خلط‌آور، اشتهاآور، ضدسرفه، ضد اسپاسم، ضد تهوع، اسهال و استفراغ استفاده می‌شود.

اما گیاه کاکوتی (آنخ) بیش از هر گیاه دارویی دیگر مورد استقبال خانواده‌های خراسان شمالی است این سرسبز جادویی از معروفترین دمنوش‌های گیاهی در این خطه از شمالشرق کشور است و از مصارف کاکوتی که کارشناسان از آن نام برده اند می‌توان به مواردی مانند پیشگیری و درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا، جلوگیری از خون‌ریزی بینی، پیشگیری و درمان اسهال، رفع مشکلات گوارشی اشاره کرد.

اما یک گیاه جادویی دیگر نیز در این دشت‌های مخملی خودنمایی می‌کند و آن آویشن خوشبو و مست کننده است که طعم و عطر خوش دمنوش کاکوتی طرفداران زیادی در بین مردم به ویژ کرمانج زبان استان ما دارد.

طبع آویشن گرم و خشک است و به‌عنوان مصلح برخی از مواد غذایی مانند پنیر، ماست، سیب زمینی، لوبیا سبز و نخود سبز به کار می‌رود، اما مصرف بیش از اندازه آویشن به افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، توصیه نمی‌شود.

گستره منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است و سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان شمالی هزار و ۲۸۵ هکتار با تولید هزار و ۹۲۰ تن است؛ معروفترین گیاهان دارویی استان زیره سبز، آویشن باغی، آنخ، باریجه، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی و کتان است.

اقتصاد خراسان شمالی بر پایه روستا نشینی استوار است و فرآوری محصولات کشاورزی از جمله یکی از نیاز‌های مهم استان جهت ارتقاء سطح درآمد و اشتغال ساکنان است.

این ظرفیت در خراسان شمالی که بین ۲ استان مرطوب و خشک قرار دارد و دارای آب‌وهوای مطلوب می‌باشد، بیش از پیش مهیا است؛ به خصوص در حوزه کشاورزی؛ حوزه‌ای که در سفر مقام معظم رهبری به این استان در سال ۹۱ مورد تأکید قرار گرفت و به عنوان یکی از محور‌هایی که می‌تواند خراسان شمالی را متحول کند، معرفی شد.

اما خشکسالی ها، وضعیت نامناسب اقتصاد روستایی، نبود کارخانه‌های فرآوری گیاهان دارویی در استان و سوء استفاده برخی از دلالان از این وضعیت موجب شد تا در ۱۰ سال اخیر برداشت بی رویه گیاهان دارویی صدمات جبران ناپذیری به رویشگاه‌ها وارد کند و به همین علت چندین سال است که ممنوعیت برداشت برخی گیاهان دارویی در استان اجرا می‌شود، اما گویا با این گام‌های آهسته نمی‌توان هم پای تخریب‌های گسترده گیاهان دارویی حرکت کرد و باید برای حفظ و احیای گیاهان دارویی چاره جویی کرد.

اگرچه این خطه از شمالشرق کشور بهشتی گمشده برای گیاهان دارویی تلقی می‌شود، ولی هیچ اراده‌ای برای برداشت و تصمیم گیری اقتصادی در این زمینه وجود ندارد و گیاه کاکوتی که در تمامی فصول سال بر سفره تمامی خانواده‌ها سبز می‌شود نتوانسته جایگاه خود را در سبد دارویی خانواده‌های خراسان شمالی باز کند و همچنان مهجور در فرآوری است.

بیش از ۳۰ هزار گونه گیاهی در دنیا وجود دارد که از این تعداد هشت هزار گونه در ایران شناسایی شده است و ۴۲۵ گونه گیاه دارویی در رویشگاه‌های طبیعی خراسان شمالی رشد می‌کند و تاکنون خواص ماده موثره ۷۵ گونه از آن‌ها کشف شده است و میزان برداشت گیاهان دارویی در استان به طور متوسط سالانه چهار تن است.

بیشتر گونه‌های گیاه دارویی، معطر و ادویه‌ای استان قابلیت صنعتی شدن دارند که معروف‌ترین آن‌ها کاکوتی، باریجه، کتیرا و شیرین بیان، زیره سبز، آویشن باغی، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی است.

خراسان شمالی با یک میلیون نفر جمعیت در شمالشرق کشور واقع شده است و ۴۴ درصد از جمعیت این استان در روستا‌ها ساکن هستند.