آیین گرامیداشت استاد اذکایی مورخ، مصحح، پژوهشگر و همدان شناس با حضور پژوهشگران و دوستداران استاد اذکایی و مسئولان فرهنگی کشور در تالار قلم مرکز همایش اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.

 در ابتدای این مراسم علیرضا مختارپور، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران ضمن خوش آمدگویی به مهمانان حاضر در این مراسم و تقدیر از تلاش‌ها و خدمات شایسته اذکایی در ترویج و تبیین فرهنگ ملّی و اسلامی کشورمان و احترام به شخصیت علمی ایشان گفت: اگر آثار باقی مانده از محققان و متفکران و اهالی فرهنگ و ادب و هنر را آثار حقیقی و فرزندان جاودان آنان بدانیم، باید خدا را شاکر باشیم که صد‌ها فرزند ماندگار و مفید مرحوم اذکاری در عالم تحقیق و علم ساله و دهه‌ها و سده‌ها راهنما و دستگیر علم پژوهان و دانشجویان و تمام محققان تاریخ کشف حقایق خواهند بود.

وی با اشاره به آخرین اثر استاد اذکایی گفت: چند ماه پیش میزبان مرحوم اذکایی بودم که همراه مدیر کل محترم کتابخانه عمومی همدان به کتابخانه ملّی آمده بودند، بر ما منت گذاشتند و خواستند تا آخرین اثر استاد را که سال‌ها قبل شروع کرده بودند و منتشر نشده بود کتابخانه ملّی منتشر نماید. بنده هم با افتخار قبول کردم و قرار شد که به سرعت کار آماده سازی این کتاب آغاز شود که اصرار ایشان بر این بود که تمامی مراحل آماده سازی کتاب زیر نظر شخص ایشان در همدان انجام شود. کار شروع شد، اما متاسفانه بیماری ایشان شدت گرفت و نهایتا بدون اینکه توفیق نوشتن مقدمه که آخرین بخش کتاب بود را پیدا کنند ما را ترک کردند و به دیار باقی شتافتند. امیدوارم این اثر بزودی منتشر شود و در اختیار جامعه فرهنگی و ادبی کشور قرار بگیرد. انتهای کلام را با بیتی از علامه همایی در سوگ مرحوم ملک الشعرای بهار سروده بود به پایان می‌برم: در دو گز چلوار پیچیدند فضلی بی‌کران​/ در بَدستی خاک جا دادند بحری بی کنار...

امروز شاهد پژوهش‌های علمی، دقیق، ژرف نگر و مستدل استاد اذکایی هستیم

در ادامه این مراسم عاطفه زارعی، مدیر کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان طی سخنانی ضمن بر شمردن ویژگی‌های حرفه‌ای و اخلاقی استاد اذکاری خاطرنشان کرد: همدان مأمن و زادگاه بزرگانی از گروه عارفان همانند بابا طاهر همدانی، عین القضات همدانی، خواجه یوسف همدانی، میر سید علی همدانی و از تبار دانشمندان و گرانمایگانی نظیر ابن سینا، خواجه رشید الدین فضل الله همدانی ... بوده و در ادامه مسیر درخشان این بزرگان در عصر معاصر به پرویز اذکایی می‌رسیم. مردی از دیار همه دانا، صاحب اندیشه و آثاری بی بدیل در تاریخ، فلسفه، رجال شناسی، کتابشناسی و... که نشان دهنده دیدگاه سترگ و علمی و فلسفی استاد در برابر موضوعات و حقایق‌های علمی و تاریخی است.

وی با بیان اینکه یکی از خصوصیت‌های بارز منش استاد اذکایی، گردن نهادن به حکم علم است؛ تصریح کرد: استاد اذکایی با پرده برداشتن از حقیقت‌های پنهان دیگر و مورد پرسش قراردادن مجدد مفروضات پژوهشگران و محققان، طرحی نو درانداخت و ما امروز شاهد پژوهش‌های علمی، دقیق، ژرف نگر و مستدل ایشان هستیم که در قالب بیش از ۵۰۰ اثر تالیفی جلوه گر شده است. آثاری که اغلب در جمع برترین تألیفات علمی به حساب می‌آیند و جامعه علمی را وادار کردند که در برابر دانش عمیق اذکایی به ستایش قلم و اندیشه او بپردازند.

استاد اذکایی از کتابداری به نویسندگی رسید

زارعی با اشاره به این موضوع که وقتی به زیست کتابنامه استاد اذکایی نگاهی می‌اندازیم‌ می‌بینیم فرآیند زیست علمی ایشان از سال ۱۳۳۹ تا پایان حیاتش پویا و مستمر بوده است؛ بیان کرد: از منظر ایشان هر تحقیق و پژوهشی شروعی دیگر برای پژوهشی دیگر بود و این تفکر موشکافانه به مسائل علمی بازتاب رسالت حرفه‌ای و علمی و شخصیتی شان را نشان می‌دهد. 

وی ادامه داد: استاد اذکایی همواره به این نکته مهم اشاره می‌کرد که از کتابداری به نویسندگی رسیدم و همین امر باعث شد بعد از سال‌ها که به گردآوری «گمگشده خود یعنی کتاب»‌ می‌پرداخت، به دنبال این باشد چطور این منابع اطلاعاتی را برای آیندگان به یادگار بگذارد از این رو به سنت حسنه وقف روی آورد. موقوفات روان شاد اذکایی که به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور واگذار شد.

مدیر کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان موقوفات استاد اذکایی را کتابخانه، خانه و سپرده بانکی که حاصل سال‌ها کار علمی ایشان بود برشمرد و تاکید کرد: یکی از موارد بسیار مهم که اعتماد ایشان را برای وقف جلب کرد، اعتماد ایشان به کتابخانه‌ها و کتابداران و در راس آن‌ها دبیر کل سابق نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بود تا در کنار آثار ارزشمندشان درباب فرهنگ و علم و ادب و تمدن پایتخت تاریخ و تمدن ایران، یادگاری بگذارد که در این گنبد دوار در ذهن همگان مانا شود.
 
خودساختگی از بارزترین ویژگی‌های استاد اذکایی بود
استاد حسین معصومی همدانی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دیگر سخنران مراسم بزرگداشت استاد اذکایی بود که در سخنان خود ضمن بر شمردن فضایل اخلاقی و علمی ایشان گفت: شاید یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های استاد اذکایی را بتوان خودساختگی و تعهد اجتماعی ایشان دانست که باعث شد، شاهد آثاری فاخر و ارزشمند از ایشان باشیم.

استاد معصومی همدانی با بیان این موضوع که تاسف از فقدان افرادی نظیر استاد اذکایی در این است که وارث فرهنگ خاصی در تحقیق و پژوهش هستند اظهار داشت: ایشان در خانواده‌ای فرهنگی متولد شدند و از سنین پایین به تلاش و فعالیت در حوزه آموزش مشغول بود و در طول سال‌های زندگی خود به جرات می‌توان گفت بیش از ۵۰ سال از حیات خود را به حوزه دانش اختصاص دهد و این بخاطر تعهدی بود که ایشان در خود احساس می‌کرد و در حوزه علمی آن را به نمایش گذاشت.

وی با اشاره به نمایش بخشی از آثار استاد اذکایی در مراسم بزرگداشت ایشان یادآور شد: این کتب و آثاری که در اینجا ملاحظه می‌کنید بخشی کوچک از تلاش‌ها و فعالیت‌های علمی این استاد برجسته است و بخشی از آثار وی در رسانه‌های مکتوب استان همدان در طول سال‌های حیات ایشان قابل مراجعه و استفاده اهالی فرهنگ و ادب خواهد بود.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی خدمت بزرگ استاد اذکایی را آثاری که در تاریخ به ویژه تاریخ غرب کشور و همدان به نگارش درآمده عنوان کرد و گفت: به عقیده من کتاب «فرمانروایان گمنام» ایشان بعد از کتاب «شهریاران گمنام» کسروی یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی است که ۸۰ سال اخیر نوشته شده است، زیرا به موضوعی ورود شده که هیچ منبع مستقیمی نداشته و در مواردی برمنابع شفاهی تاکید کرده است.

معصومی همدانی به عشق وافر استاد اذکایی به همدان اشاره کرد و بیان داشت که این عشق در بیان تاریخ همدان و احیای فرهنگ و تاریخ آن کمک بسیار زیادی کرده است.
 
نحوه نگارش استاد اذکایی کم‌ترین دلزدگی را برای خواننده ایجاد نمی‌کند
علی محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان از استاد اذکایی به عنوان «دانشمند بی جایگزین» یاد کرد و با بیان این موضوع که اطلاعات استاد اذکایی در حوزه کتابشناسی بسیار متفاوت بود گفت: نگارش متفاوت و ساخت واژه‌هایی که برخی از آن کاربرد‌ها مخصوص خود ایشان است کم‌ترین دلزدگی را برای خواننده ایجاد نمی‌کند.

محمدی خاطرنشان کرد: زندگی فرهنگی و علمی استاد اذکایی یک الگوی تمام عیار برای کسانی است که می‌خواند در دریای علم و معرفت فعالیت کنند.

وی با اشاره به کتاب آثار الباقیه بیرونی و نوشتن حاشیه بر آن توسط استاد اذکانی گفت: این اثر نشان می‌دهد او تا چه اندازه با دقت و حوصله عمر ارزشمند خود را پای احیای متن و روشنگری و تفسیر آن قرار داده بود.

عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان به کتاب «کارنامک» استاد اذکاری اشاره کرد و بیان داشت: این کتاب، کتاب شناسی همدان است که هم به گفته نویسنده به شهر و استان همدان منحصر نشده و شامل عراق و ایالات جبال در سده‌های میانه و ولایات پهله و سرزمینی ماد بزرگ باستان است.

وی ادامه داد: استاد اذکایی در طول عمر ۸۴ ساله خود، بیش از ۵۰ سال آن را به پژوهش و تحقیق و مطالعه و نوشتن گذراند وکتابخانه و اندک دارایی اش، محصول همین پژوهش‌ها و قلم زدن‌ها بود.

محمدی در پایان تاکید کرد کارنامه سنگین علمی و پژوهشی استاد اذکایی به ما نشان می‌دهد که در حوزه تاریخ و فرهنگ کشور، حضوری موثر و بی جایگزین دارد.

«ایجازخردمندانه»، درآثار استاد اذکایی به خوبی نمایان است
بهرام پروین گنابادی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این مراسم طی سخنانی ضمن اشاره به آثار فاخر استاد اذکایی گفت: ایشان دو ویژگی منحصر بفرد در ارایه آثار خود داشتند. ابتدا اینکه مقاله نویس حرفه‌ای و متبحری بودند و به خوبی «ایجازخردمندانه» را در کار‌های ایشان می‌توان دید.

وی با تاکید بر این نکته که عمده آثار استاد اذکایی بر شهر همدان تمرکز دارد و عشق و علاقه او به زادگاهش بی پایان بود گفت: ویژگی دیگر منحصر به فرد ایشان توجه به فرهنگ عامه همدان در آثار ایشان مشهود است و تعمدا برای خاطره جمعی مردم همدان و مردم ایران تلاش می‌کردند و این هویت سازی را برای جامعه به همراه داشت.

استاد اذکایی مرد کار‌های سنگین و بزرگ بود

اکبر ایرانی مدیرعامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب نیز دیگر سخنران این مراسم بود که در سخنان خود استاد پرویز اذکایی را یکی از خادمان سختکوش و دوستدار علم و فرهنگ و دانایی دانست.

وی با بیان اینکه ایران‌شناسی محور اصلی حیات علمی استاد پرویز اذکایی بود گفت: ایشان در اواخر دهۀ چهل و تا نیمۀ دهۀ پنجاه با اداره فرهنگ عامه وزارت فرهنگ و هنر همکاری داشت و در این مدت بیش از ۳۰ مقاله در مجله فرهنگ و هنر نوشت که بخشی از آن‌ها به گفته استاد علی بلوکباشی که همکار ایشان در ادارۀ فرهنگ عامه بود، حاصل پژوهش‌های میدانی وی در سفر به شهر‌های ایران بود. همین روحیۀ علمی و ایران‌دوستی او بود که پس از انقلاب، همزمان او را به چند زمینه پژوهشی سوق داد.

ایرانی در بیان فعالیت‌های استاد اذکایی عنوان داشت: وی نخست به یاری استاد ایرج افشار برای فهرست‌نویسی نسخ خطی کتابخانه ملی ملک و سپس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران شتافت. در واقع کلید مطالعات ایران‌شناسی را در اختیار محققان و مصححان متون فارسی قرار داد. همان‌طور که آقابزرگ تهرانی با تألیف بزرگترین کتابشناسی شیعه معروف به الذریعه کلید مطالعات شیعه‌شناسی را از خود به یادگار گذاشت. 
مدیرعامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب گفت: شانس استاد اذکایی دسترسی آسان او به گنجینه‌ای از منابع تاریخی و فلسفی جهان اسلام بود که دریچه‌ای جدید در تحقیقات او گشود.

وی استاد اذکایی را مرد کار‌های سنگین و بزرگ دانست که هرکسی شهامت و جرأت انجام آن را نداشت و خاطرنشان کرد: همین اعتماد به نفس و توانمندی باعث شد سراغ ابوریحان بیرونی برود و آثار الباقیه را تصحیح کند که میراث مکتوب توفیق نشر آن را داشت. همایون صنعتی زاده که به تاریخ علم ایران باستان سخت علاقه‌مند بود به توصیه ایرج افشار ترجمه قانون مسعودی ابوریحان بیرونی را به اذکایی سپرد و اذکایی ۴ فصل آن را ترجمه کرد. او رازی شناس تراز اول بود و کتاب حکیم رازی او مورد توجه رازی شناسان قرار گرفت.
 
توجه به حوزه فرهنگی، علمی و ادبی ایران از آغاز تا برآمدن اسلام در آثار استاد اذکایی دیده‌ می‌شود
محمود جعفری دهقی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران به عنوان آخرین سخنران این مراسم نیز در سخنانی به ویژگی‌های ماندگار استاد اذکایی اشاره کرد و گفت: یکی از ویژگی‌های کاری ایشان توجه به یک دوره فرهنگی و علمی و ادبی ایران است که از آغاز تا برآمدن اسلام را در بر می‌گیرد که متاسفانه به دلایلی مغفول واقع شده و استاد اذکایی به خوبی به آن پرداخته است.

وی ادامه داد: استاد اذکایی به خوبی توانستند چگونگی انتقال اندیشه‌های ایرانی را از آن دوره به دوره اسلامی معرفی نماید و یکی دیگر از کار‌های ارزشمند استاد اذکایی را طبقه بندی آثار دوره ساسانی و متون فارسی این دوره است.

جعفری خاطرنشان کرد: استاد اذکایی تنها به گردآوری اطلاعات از منابع بسنده نکرده و خود حرف برای گفتن دارد و به خوبی به تجزیه و تحلیل آثار می‌پردازد.