نشست هم‌اندیشی بررسی و تحلیل برنامه «محفل» عصر روز گذشته دوشنبه ۱۱ اردیبهشت‌ماه با حضور جمعی از استادان دانشگاه در دانشگاه صداوسیما برگزار شد.

احمد زرنگار استاد دانشگاه صداوسیما در ابتدای این برنامه،عنوان کرد: ما هم مخاطب عام داریم و هم مخاطب خاص و برنامه‌ای مانند «محفل» برای مخاطب عام بسیار جذاب است. کنش‌ها و واکنش‌هایی که بین افراد کارشناس و شرکت‌کنندگان در برنامه وجود داشت، جذاب بود.

وی ادامه داد: البته این‌ها آسیب‌هایی هم به همراه داشت که متخصصان به‌خوبی متوجهش می‌شدند، اما در کلیت این برنامه جذاب بود. تنوعی در تلاوت‌ها و ارائه مفاهیم وجود داشت که برخی قالب‌های رسمی و کلیشه‌ای شکسته شد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: اینکه این برنامه از شبکه سه پخش می‌شد باعث شد بیننده زیادی جذب کند و شاید اگر از یک شبکه دیگر پخش می‌شد، این میزان بیننده نداشت. حضور چهره‌ها در ترکیب مهمانان برنامه به موفقیت آن کمک کرد. همان افرادی که به صحنه می‌آمدند و مرکز نهضت این‌ها را شناسایی کرده بود. مانند برنامه ماه عسل که یک گروه سوژه‌ها را در آن شناسایی می‌کرد.

زرنگار ادامه داد: مثلاً شرکت‌کننده‌ای تلاوت می‌کرد و بعد از آن یک صحنه عاطفی ایجاد می‌شد. همزمان آقای ابوالقاسمی می‌آمد و دست شرکت‌کننده را می‌بوسید. همه این‌ها با هم جذابیتی را ایجاد می‌کرد که با تکیه بر همان، برنامه توانست از همه آیتم‌های جذاب به نوعی بهره بگیرد. 

وی اضافه کرد: باید رویکردی در صداوسیما وجود داشته باشد که چنین برنامه‌هایی را فقط در ماه مبارک رمضان نسازیم و تولید آن‌ها در طول سال ادامه دار باشد. به‌خصوص که از دیگر موفقیت‌های برنامه این بود که مردم متوجه فعالیت‌های قرآنی شدند. البته اینکه ۳۰ برنامه با پنج کارشناس ثابت پخش شد ممکن است طولانی باشد و می‌شد هر ۱۰ شب کارشناسان تغییر کنند تا به نوعی تنوع بیشتری ایجاد شود.

زرنگار در پایان تصریح کرد: فرم و محتوای برنامه «محفل» در جا‌هایی هم پراکنده بود. برخی اظهارنظر‌ها خیلی کارشناسانه نبود و می‌طلبد یک هیأت علمی قرآنی برای ادامه تولید این برنامه تشکیل شود. در سازمان صداوسیما هم پیشنهاد می‌کنم از پیشکسوتان قرآنی بیشتر استفاده شود.

همه برنامه‌ها به سمت محفل سازی نرود

در ادامه سیدعلی موسوی مدیرکل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات صداوسیما در سخنانی عنوان کرد: در برنامه‌سازی تلویزیونی کار‌ها و قالب‌هایی که در فضای تئوریک و مستند هستند، معمولاً الگو‌هایی دارند که همین الگو‌ها ورود به آن‌ها را با سختی کمتری مواجه می‌کند، اما برنامه‌های موضوعی معارفی، سختی‌های زیادتری دارد. اینکه برنامه‌ای باشد که قرآن را به زندگی مردم بیاورد، کارشناس آن با سوژه‌ها همراه شود و پا به پای آن‌ها جلو بیاید، این‌ها را کمتر در برنامه‌های تلویزیون داشتیم. قالب‌شکنی‌هایی که در حوزه اجرا و تولید پیش می‌آید، مثل همراهی کارشناسان، از مواردی بود که در این برنامه دیده شد.

وی تصریح کرد: البته باید مراقبت کنیم همه برنامه‌های ما به سمت محفل سازی نرود. اگر مخاطب منتظر «زندگی پس از زندگی» است، چون یک سال طول می‌کشد بیننده دوباره بتواند این برنامه را ببیند و مشابهی ندارد. 

در بخش دیگر این میزگرد سیدمرتضی احمدزاده مدیر گروه معارف شبکه سه سیما در سخنانی بیان کرد: قبل از اینکه وارد برنامه‌سازی برای ماه رمضان شویم پیشنهاد‌های مختلفی می‌رسید. مثلاً یکی از پیشنهاد‌ها این بود که درباره ترس از اجنه برنامه بسازیم!

وی ادامه داد: موضوعات مختلفی داشتیم و ورود به برنامه قرآنی برای‌مان ریسک بزرگی بود. نگران بودیم که خروجی به گونه‌ای باشد که برنامه‌سازی برای قرآن تحت تأثیر قرار بگیرد. دستگاه‌های مسئول از علمای قرآن در قم و دیگر نقاط تا استادان، هر یک ملاحظاتی داشتند و این‌ها برنامه سازی در این حوزه را سخت می‌کرد.

مدیر گروه معارف شبکه سه عنوان کرد: مهمترین عاملی که محفل را محفل کرد، جسارتی بود که وجود داشت. دوستانی که در شورا‌های مختلف ما را همراهی کردند و حتی ما خیلی از مجوز‌ها را مخصوص برنامه محفل گرفتیم که به طور مثال اتفاقی برای این برنامه روی آنتن رخ بدهد و دیگر اتفاق نیفتد. تیم تولید برنامه اکثرشان دهه هفتادی هستند. اعتماد به این جوان‌ها بود که خودش اتفاق افتاد.

وی اضافه کرد: ترتیل خوانی قرآن در این برنامه یکی از ملاحظات مهم ما بود. ترتیل خوانی قرآن در شبکه سه در ماه رمضان حدود ۱۷ درصد مخاطب دارد که رقم بالایی است و از برخی برنامه‌های پربیننده تلویزیون هم بالاتر است. تیم تولید کاملاً با تیم سیاستگذار از لحاظ فکر و اندیشه منطبق بودند و خیلی کمک کرد آنچه مد نظر طراحان بود اجرایی شود و این یکی از دلایل موفقیت بود.

احمدزاده تصریح کرد: ما سعی کردیم علاوه بر جذابیت، پیام انقلابی و اسلامی خود را هم منتقل کنیم که اتفاق افتاد. آنچه باعث شد برنامه توفیق یابد در دلیل اول و دوم و سوم خود قرآن بود و دلیل بعدی اخلاص تیم تولیدی و سازنده برنامه بود.

محفل نوعی طغیان علیه انحصارطلبی برنامه‌های معارفی بود

محمدرضا فهیمی مدیر مرکز رسانه‌ای نهضت هم در این نشست با تاکید بر اینکه این جلسه بیشتر باید بیان نقد‌ها نسبت به برنامه باشد، عنوان کرد: به نظرم محفل نوعی طغیان علیه انحصارطلبی برنامه‌های معارفی بود. با این برنامه نوعی شکست انحصار در جامعه قرآنی کشور را داشتیم. پیش از این اگر قرآن آموزش داده می‌شد یا قرائت و… بود همه تخصصی و انحصاری بود و این‌ها باعث شد جامعه و قشر جوان ما از قرآن دور شود.

وی اضافه کرد: اگر برای برنامه‌سازی بخواهیم دو مؤلفه مهم را در نظر بگیریم مخاطب و هدف است و محفل این دو نکته را مد نظر داشت. مخاطب تجربه ذهنی قبلی‌ای از برنامه‌های قرآن و تصویری که از قرآن ساخته شده است، داشت که خیلی نمی‌توانست با آن ارتباط بگیرد. تصویری که بیشتر فضای غم را در برداشت و حالا با رمضانی مواجه شدیم که هم خودش جشن است و همزمان با نوروز هم شده است و برنامه‌ای تولید شد که توانست سرگرمی هم ایجاد کند. این برنامه مخاطبش را عامه مردم در نظر گرفته بود که افراد مختلفی را حتی از غیرمذهبی تا مذهبی در برمی‌گرفت. میزبان‌های برنامه هم دو نسل بودند و سعی کردیم در همه موارد همه جانبه گرایی رعایت شود.

فهیمی یادآور شد: یک نکته لازم است گفته شود و آن، هم‌افزایی دستگاه‌هاست اگر این همیاری نبود موفقیت حاصل نمی‌شد. این گستردگی در سوژه یابی به همین دلیل بود که همه دستگاه‌ها پای کار آمدند.

تصور می‌کردند قرآن موزیک متنی برای قبرستان است

علیرضا پویا عضو هیأت علمی دانشگاه صداوسیما هم در ادامه با انتقاد به استفاده از قرآن برای صرف عزاداری عنوان کرد: این تصور پیش آمده بود قرآن موزیک متنی برای قبرستان است. حتی گاهی در برنامه‌های طنز صحنه‌های طنز را با وسط کشیدن قرآن به قبرستان تداعی می‌کند بار‌ها هم گفته‌ایم که این را برطرف کنند. خواهشم این است که در فیلم و سریال‌ها که تأثیرگذارتر هم می‌توانند باشند مراقب باشیم که فرهنگ قرآنی را جاری کنیم.

علیرضا معاف معاون قرآن و عترت وزارت ارشاد نیز در سخنانی تصریح کرد: وقتی کار متفاوتی انجام می‌دهید مردم این‌طور استقبال می‌کنند. این نشان می‌دهد باید نگاهی فرامتنی داشت. انس با قرآن برای هرکسی به نوعی رخ می‌دهد و این برنامه توانست این فضا را برای اقشار مختلف ایجاد کند. این برنامه نگاه مردم را به کار قرآنی تغییر داد اینکه قرآن فضای غم ندارد و می‌توان فضای شادی هم ایجاد کرد.

وی اضافه کرد: استادان باید در این برنامه حرف زندگی بزنند قرار نیست طوطی‌وار جملات قرآن تکرار شوند. گرایشی به این برنامه ایجاد شده و حالا باید این گرایش را هدایت کنیم. اینکه این برنامه ۲۰ درصد مخاطب دارد واقعاً رقم بالایی است خیلی از ما آمار و ارقام مخاطبان را داریم و می‌دانیم وضعیت چگونه است.

معاف در پایان بیان کرد: این را باید حواسمان باشد که از مهمانان حاضر در این برنامه کلیشه‌ای ایجاد نشود که همه فکر کنند باید شبیه این آدم‌ها شوند. باید به آسیب‌های این چنینی هم توجه داشته باشیم.