نابودی مراتع کردستان با طعم همه‌گیاه

با شروع بهار، بازارشان گرم گرم می‌شود؛ "گیلاخه"، "قازیاخه"، "لوشه" "بنه"، "شنگ"، "کنگر"، "پیچک" " پونه" "خوژه"، "کنیوال" و بسیاری دیگر از گیاهانی که با اولین نم باران بهاری سر از خاک بیرون می‌آورند، ولی عمر این سر برآوردن زیاد طولانی نیست؛ چرا که بوته‌کنان از راه می‌رسند و گیاهان بهاری را به بازار و بعد هم به سر سفره مردم می‌برند.

زنان کدبانوی کردستانی هم که از سرپنجه‌هایشان می‌شود اصالت را در سفره‌های رنگینشان دید، با این گیاهان، خوراکی‌های خوش عطر و طعمی درست می‌کنند که یکی دلچسب‌تر از دیگری است.

عصر یک روز بهاری روانه بازار شدم تا هم از این "همه گیاه" بخرم و هم گزارشی از بازار داغ آن تهیه کنم. خیابان ۱۷ شهریور سنندج، درست بعد از چهارراه شهدا، کار و کاسبی چند مغازه در این فصل پررونق است؛ انواع گیاهان را روی چارپایه‌هایی دم مغازه گذاشته‌اند و هر عابری که رد می‌شود، قیمت می‌پرسد، کمی گپ می‌زند و بعدش یا می‌خرد و یا دست خالی می‌رود.

امسال قیمت گیاهان بالا رفته، با اینکه بارندگی در کردستان بسیار خوب بود و نعمت الهی به وفور در مناطق مختلف سبز شده، ولی چون تهیه و کندن و پاک کردن گیاهان دشوار است، نرخ آن هم مثل تورم این روز‌ها بالا رفته است.

حاجی سیدطالب شکری۷۰ سال سن دارد و ۴۰ سال است که کارش با گیاهان بهاری گره خورده و حرفهایش را مثل همه حاجی‌های بی‌ریای کردستانی با صلوات بر پیامبر (ص) آغاز می‌کند.

می‌گوید: در این ۴۰ سال همه گیاه را از همه گیاهان که شاید ۱۰۰ نوع را شامل می‌شود تهیه می‌کنم و به مردم می‌فروشم.

طبیعی بودن ویژگی این گیاهان است که حاجی بر آن تاکید دارد و آن را رمز و راز طول عمر می‌داند.

او از کاهش سبز شدن گیاهان ناراحت است و ادامه می‌دهد:، چون در این سال‌ها گیاه را از ریشه کنده‌اند، پوشش گیاهی ضعیف شده و من به همه آن‌هایی که برایم همه گیاه می‌آورند همیشه توصیه می‌کنم که به طبیعت ضرر نزنند.

حاجی شکری، با ابراز ناراحتی از اینکه ریشه‌کنی و بوته‌کنی به نسل آینده ضرر زیادی می‌زند، اضافه کرد: در سقز و مریوان به ریشه آسیب نمی‌زنند، ولی در سارال و کلاترزان و سرشیو به ریشه گیاه صدمه می‌زنند.

از او درباره مشتری‌هایش پرسیدم که جواب داد: مشتری داریم و بازار فروش خوب است، ولی ما، چون گران می‌خریم، برای مصرف کننده هم گران تمام می‌شود.

او ادامه داد: این گیاهان بعد از برداشت، زود پژمرده می‌شود و باید قبل از پلاسیده شدن آن را به فروش برسانیم.

همین دیروز ۶ میلیون تومان ضرر کردیم، این راخواهرزاده حاجی گفت که کنج مغازه کوچک داییش نشسته بود، او همه ساله در این فصل کمک حال دایی خود است.

حاجی طالب در ادامه از انصاف حرف زد و گفت که عقیده دارد که نباید گرانفروشی کرد و حتی به همسایه هایش هم این توصیه را دارد.

از چند گونی تا چند کیلو

آقا فرج فلاحی هم ۲۰ سالی است در همین مکان از اوایل فروردین تا اوایل خرداد کار و بارش با گیاهان کوهی و بهاری سبز می‌شود و بیشترین گیاهان را از سارال برایش می‌آورند.

خانواده خودش هم اهل مصرف این گیاهان هستند و می‌گوید: خاصیت این گیاهان ۶ ماه است و نباید بیشتر از آن، آن را در فریزر نگهداری کرد، البته بعضی خانم‌ها از این گیاهان برای استفاده در آش و دیگر غذا‌ها خشک می‌کنند.

او هم به بوته کنان توصیه می‌کند که به پیاز و ریشه آسیب نزنند.

کاک فرج که زمانی در روستا زندگی می‌کرده از خاطرات آن دوران می‌گوید که هر بوته‌کن حدود پنج گونی در روز برداشت گیاهان خوراکی داشته، ولی الان به زور می‌شود سه کیلو برداشت کرد، چون قدرت و توان گیاهان سست شده است.

آیندگان و نسل بعد محور حرف‌های این فروشنده است، نسلی که باید به فکرشان بود.

او عقیده دارد که باید در کنار برداشت، به سبز شدن دوباره این گیاهان کمک کرد و خودش هم از کسانی که گیاه را با پیازش برداشت کنند، خرید نمی‌کند.

در بین حرفهایمان مشتری‌ها قیمت می‌گیرند، ریواس ۱۰۰ هزار، لوشه ۲۰۰ هزار، همه گیاه ۵۰ هزار و ... می‌گوید: لوشه کمیاب است و برای همین قیمتش بالاست و از آن برای آش دوغ استفاده می‌کنند.

کشاورزی و برداشت گیاهان خوراکی

در بین حرف‌هایمان کسی می‌آید و می‌پرسد کنگر دارم، می‌خری؟ و حاجی شکری قیمت می‌گیرد، مرد که کاک جلال نام دارد پیشنهاد ۳۰ هزار تومان دارد که حاجی می‌گوید گران است و مردم نمی‌خرند، ولی فروشنده عقیده دارد کنگرهایش ناب هستند و بیشتر هم می‌ارزد.

تنه سفید کنگر‌ها درون کیسه خودنمایی می‌کند و می‌گوید: کنگر را از ریشه نمی‌کنم.

او، روزی ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم برداشت دارد و اگر بصورت مستقیم بفروشد آن را کیلویی ۵۰ هزار تومان هم می‌برند.

کشاورز است و در اوقات فراغت خود بوته کنی می‌کند، ولی از درآمدش راضی نیست.

او هم تاکید دارد که باید هوشمان (حواسمان) به طبیعت باشد و استاندارد‌های برداشت رعایت شود، چون همه از خاک نان می‌خوریم.

۱۵۰ گونه دارویی و ۲۰ گونه خوراکی

دامن دشت‌ها و کوه‌های سرسبز کردستان شفا و روزی را با خود به همراه دارد، ولی این دامن کم کم دارد از سبزی فاصله می‌گیرد.

مسوول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیرداری کردستان با اشاره به شرایط اقلیمی خوب و رژیم بارشی مناسب استان، گفت: این شرایط باعث شده تا فلور گیاهی بسیار خوبی داشته باشیم که ۲ هزار گونه برآورد می‌شود.

آزاد محبت افزود: بیش از ۱۵۰ گونه این گیاهان از نظر دارویی برای مردم شناخته شده است و در فرهنگ سنتی مصرف دارد و ۱۵ تا ۲۰ گونه خوراکی شناخته شده نیز مورد مصرف شهروندان است.

وی با بیان اینکه در کنار بحث دارویی در اوایل بهار استفاده از گیاهان خوراکی نقش پررنگی در سفره مردم دارد و سبد غذایی مردم استان را مزین می‌کند، افزود: در سال‌های اخیر مراتع که مبدا و منشا اصلی تولید گیاهان خوراکی هستند تحت فشار قرار دارد و در کنار کاهش رطوبت و بارش، افزایش ریزگرد‌ها و آلودگی، اضافه برداشت مزید بر علت شده و توان تولید گیاهان در مراتع را رو به کاهش و زوال می‌برد.

مسوول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان توصیه کرد شهروندان در برداشت گیاهان خوراکی و دارویی با حداقل تخریب و از بین بردن عرصه طبیعی و برداشت اصولی از وسایل مناسب برداشت استفاده کنند که به پیاز و ریشه آسیب نزند و گیاهان را متناسب با توان تولید مراتع برداشت کنند.

برنامه‌ریزی برای احیای مراتع

محبت در ادامه به برنامه‌های استراتژیک برای توسعه گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: با توجه به ارزآوری این گیاهان، برنامه‌هایی در دست اجراست که بر گونه‌های کشت شده در اراضی زارعی مثل زعفران و موسیر تکیه است.

وی با بیان اینکه ذخیره اصلی ژنتیکی گیاهان از گونه‌های دارویی و گیاهان خوراکی در مراتع است، یادآور شد: سعی می‌شود با تنظیم قرارداد‌های بهره‌برداری فنی و علمی برداشت‌ها را ضابطه‌مند و ساماندهی کنیم؛ یعنی بهره‌برداران عرفی با اداره کل قرارداد ببندند که این روند در سال‌های اخیر رو به افزایش است.

محبت ادامه داد: در کنار آن برنامه‌ای برای بذرکاری گیاهان دارویی و خوراکی در نظر گرفته‌ایم که یکی از تعهدات طرفین قرارداد در برداشت این گیاهان این است که پاییز آینده اقدام به کشت بذر گونه‌های خوراکی کنند یعنی عمل به تعهد در قالب عملیات احیایی تدوین تا زایش مجدد مراتع انجام شود.

کنگر‌های صادراتی!

یکی از موارد افزایش برداشت به ویژه در گونه‌های کنگر طی سال‌های اخیر جاذبه صادراتی آن است که بازار‌های جدید منطقه‌ای مثل اقلیم کردستان عراق و بعضی از کشور‌های دیگر خواهان آن هستند.

این را هم مسوول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان گفت و ادامه داد: این بازار، سودجویان را وادار کرده تا بدون رعایت ملاحظات زیست – محیطی و طبیعی اقدام به اضافه برداشت برای صادرات کنند.

محبت اظهار کرد: با توجه به محدودیت توان طبیعی مراتع و ریزگرد‌ها و خشکسالی ۳۰ سال اخیر، ضربه جدی به توان تولید مراتع وارد آمده که سال‌ها در خدمت سفره عمومی مردم بوده است.

سود به قیمت نابودی

تخریب مراتع، جایگزین ندارد و سود ریالی حاصل از تخریب، دستاوردی جز نابودی مراتع نخواهد داشت.

مراتع یکی از مهمترین و با ارزشترین منابع ملی است که بهره برداری صحیح، همراه با عملیات اصلاح و احیا می‌تواند نقش اساسی در جهت حفظ آب و خاک و تامین نیازمندی در زمینه فرآورده‌های پروتئینی داشته باشد.

ارزش مراتع تنها از دیدگاه تغذیه دام و تولید فرآورده‌های دامی و لبنی نیست، بلکه اهمیت آن‌ها از لحاظ یک پوشش مفید است که در تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش عمل می‌کند.

تنظیم گردش آب در طبیعت، ایجاد فضای سبز و تلطیف هوا، تامین غذا و مامن برای حیات وحش بویژه پرندگان و تامین علوفه مورد نیاز دام تنها بخشی از کارکرد مراتعی است که سال به سال از وسعت سبز آن کاسته می‌شود.

منبع ایرنا