با نگاهی به تاریخچه زندگی بشر می‌توان دریافت که انسان همواره با حیوانات عجین بوده و حتی زندگی انسان‌های اولیه به این گونه‌ها وابسته بوده است، غذا و لباس آن‌ها از محل شکار حیوانات تامین می‌شد، به مرور انسان اولیه انواع حیوانات را رام کرد و به خدمت خود درآورد، با گذشت زمان، مدرن شدن زندگی و گرایش انسان به شهرنشینی کم‌کم نقش حیوانات در زندگی انسان‌ها کمرنگ شد و بعد از گذار از این مرحله دوباره حیوانات وارد زندگی بشر شدند، اما این بار نقشی فانتزی پیدا کردند و اینطور شد که وارد خانه‌ها و فضای شخصی انسان‌ها شدند.

اما اگر از دوره ورود حیوانات به منازل، یک قدم عقب‌تر برویم به پدیده‌ای به نام باغ وحش بر می‌خوریم که شرایطی میان این دو بخش از زندگی انسان است، اولین باغ وحش در دنیا به حدود سه هزار سال قبل و به زمان مصر باستان برمی گردد، این مراکز به مرور در اروپا نیز گسترش یافت و امروزه یکی از قدیمی‌ترین باغ وحش‌ها در اروپا باغ‌وحش شون‌برون (Schönbrunn) در وین است که قدمت آن به سال ۱۷۵۲ برمی‌گردد.

در ایران نیز همواره یکی از تفریحات مورد علاقه شاهان شکار حیوانات بود، در کنار آن، اما نگهداری انواع حیوانات نزد شاهان امری بود که از دیرباز در ایران رواج داشته است، نقش برجسته‌های به جای مانده از دوران هخامنشیان و ساسانیان شاهدی بر این ادعا است، اما کم کم علاقه به حیوانات باعث شد تا باغ وحش در ایران نیز شکل بگیرد، تاریخ نشان می‌دهد تاسیس اولین باغ وحش در ایران به دوره قاجار و زمان سلطنت محمد شاه قاجار بر می‌گردد، در واقع آن زمان میرزاحسین خان آجودانباشی مقدم، ماموریت پیدا کرد برای پاره‌ای از مسائل به لندن برود در آنجا بود که با باغ وحش آشنا شد و آنرا در بخشی از سفرنامه خود آورد که مورد توجه محمد شاه قرار گرفت، اما زندگی به شاه فرصت نداد که باغ وحشی در ایران بنا کند، بعد از فوت محمد شاه، ناصرالدین شاه بعد از سفرش به پاریس و آشنایی با باغ وحش تصمیم گرفت نمونه‌ای از آنرا در کشور بنا کند از این رو اولین باغ وحش ایران در بخشی از قصر دوشان تپه تهران بنا شد و با گذشت زمان به تعداد این باغ وحش‌ها و حیواناتی که در آن‌ها نگهداری می‌شود اضافه شد و به مرور به سبک باغ وحش‌های امروزی درآمد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره گفت: رتبه بندی باغ وحش‌ها با هدف ارتقای کیفیت این مراکز انجام می‌شود.

حسن اکبری افزود: از سال گذشته یک سری شاخص‌ها را تعریف کردیم که در جلسات متعدد کارشناسی نهایی شدند تا با کمک آن‌ها بتوانیم باغ وحش‌ها را رتبه بندی یا همان درجه بندی کنیم که بر اساس آن می‌توان پایش‌ها را هم تقویت کرد.

وی با اشاره به اینکه این شاخص‌ها در ۱۵ محور با ۶۸ شاخص تعریف شده اند اظهارداشت: مجوز باغ وحش، نقش باغ وحش‌ها در آگاهی رسانی و آموزش، ایمن سازی و حفاظت از فضای باغ وحش، فضای سبز، زیبایی شناختی، تغذیه سالم حیوانات، بهداشت و مدیریت پسماند، بیماری‌های حیات وحش، واکسیناسیون، تلفات حیات وحش و پیگیری ها، مدیریت و پیشگیری، رعایت حقوق حیوانات، رفتارشناسی و فضا‌هایی که برای گونه‌ها در نظر می‌گیرند، کمکی که احیانا باغ وحش‌ها به حفاظت می‌کنند، مسائل مدیریت منابع انسانی و ثبت اطلاعات در سامانه جامع محیط زیست، مستندسازی مسائل باغ وحش و تنوع گونه‌ای باغ وحش‌ها از جمله محور‌هایی هستند که برای هر کدام چندین شاخص تعریف شده و هر شاخص یک امتیاز دارد.

وی تاکید کرد: باغ وحش‌ها می‌توانند در حفاظت از گونه‌های جانوری نقش مهمی را ایفا کنند و گونه‌هایی که در طبیعت منقرض شده اند دوباره در باغ وحش‌ها تکثیر و به طبیعت برگردند، به عنوان مثال غزال اوریکس در طبیعت منقرض شده، اما در باغ وحش تکثیر و دوباره به طبیعت برگشت همچنین گوزن زرد ایرانی هم همین شرایط را دارد بنابراین فعالیت صحیح باغ وحش‌ها می‌تواند نقش مهمی را در حفاظت از گونه‌های جانوری ایفا کند.

اکبری درباره بررسی این شاخص‌ها گفت: تیمی از کارشناسان به باغ وحش‌ها مراجعه و بعد از بررسی مسائل به هر کدام از این شاخص‌ها در محور‌های مورد نظر امتیاز می‌دهند و بر اساس امتیاز‌های کسب شده باغ وحش رتبه بندی می‌شود، حتی برخی اقدامات مانند نقل و انتقال غیر مجاز، تلفات ناشی از سهل انگاری، دو رگه گیری، انجام حرکات نمایشی با حیوانات وحشی و خرید و فروش حیات وحش برای باغ وحش‌ها امتیاز منفی به همراه دارد که حتی می‌تواند منجر به ابطال پروانه فعالیت آن باغ وحش شود.

وی اظهار داشت: در مجموع تمام این شاخص‌ها توسط کارشناسان بررسی و در نهایت جمع بندی و رتبه بندی می‌شوند، با این کار باغ وحش‌هایی که به استاندارد نزدیک‌تر هستند شناسایی و از لحاظ مسائل مدیریتی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند، در مقابل باغ وحش‌هایی هم که امتیاز پایینی دارند نیز تحت فشار قرار می‌گیرند تا خودشان را به استاندارد نزدیکتر کنند و اگر بی توجهی ادامه پیدا کند با آن‌ها برخورد و اگر لازم باشد تعطیل می‌شوند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه اردیبهشت شاخص‌ها را نهایی می‌کنیم، گفت: این شاخص‌ها آماده و به پنج استان از جمله خراسان رضوی، البرز و فارس به صورت پایلوت ارسال شده است تا این شاخص‌ها برای باغ وحش‌های این استان مورد بررسی قرار گیرد و امتیاز‌ها به صورت پایلوت تکمیل شود و سپس این امتیاز‌ها در یک کمیته کارشناسی مورد بررسی قرار می‌گیرند و اگر نیاز بود ویرایش نهایی بر روی آن‌ها انجام و به تمام استان‌ها ابلاغ می‌شود که بعد از آن ملاک بسیاری از کار‌های مدیریتی در باغ وحش‌ها همین رتبه بندی‌ها خواهد بود.

ایرنا