منطقه‌ای پوشیده از دشت‌های وسیع با اقلیمی خشک، نیمه خشک و تراکم گیاهی مطلوب است و عبور رود کالشور از آن سبب شده تا این منطقه حتی در خشکسالی‌ها چندان مشکل کم آبی را احساس نکند.

پناهگاه حیات وحش میاندشت در شهرستان جاجرم یکی از قدیمی‌ترین مناطق چهار گانه کشور به شمار می‌رود که دارای غنی‌ترین و متراکم‌ترین گونه‌های جانوری در بین زیستگاه‌های استپی کشور است.

میاندشت با گستره ۸۵ هزار هکتاری زایشگاه مطمئنی برای حفاظت از یوز پلنگ ایرانی است و در کنار منطقهٔ حفاظت‌شده خارتوران سمنان از زیستگاه‌های مولد این گونه جانوری ارزشمند در کشور محسوب می‌شود.

یوزپلنگ حیوان قلمرو طلب است و وسعت میاندشت جوابگوی این قلمروطلبی نیست، از این رو توله‌ها پس از اینکه در میاندشت به دنیا آمدند به خارتوران سمنان و یا سایر مناطق منتقل می‌شوند.

مشاهده این گونه نادر در سال‌های اخیر زیاد شده است به طوری که محیط بانان و مردم سال گذشته در ۱۰ نوبت این گونه وحشی ارزشمند را مشاهده کردند، حتی در یک مورد نیز چهار قلاده یوز پلنگ در حدفاصل میاندشت و توران استان سمنان مشاهده شده است که نشان از پویایی این زیستگاه دارد.

اهمیت دیگر این زیستگاه که آن را از دیگر مناطق متمایز می‌کند؛ جمعیت خوب و مناسب آهوان به عنوان طعمه گونه ارزشمند یوزپلنگ است، میاندشت دومین دشت آهوخیز کشور بعد از موته اصفهان اعلام شد.

اکنون زیستگاه این گونه ارزشمند جانوری در تله‌ای از مشکلات قرار دارد و خشکسالی، کمبود علوفه برای آهوان، حضور دامداران و گله‌های گوسفند در منطقه، چرای شتران و نیز حضور سگ‌های گله زیستگاه یوز ایرانی را به مخاطره انداخته است.

ناامنی سگ‌های گله

مدیرحفاظت محیط زیست شهرستان جاجرم در خراسان شمالی، حضور دام و سگ‌های گله را از دغدغه‌های زیستگاه یوزپلنگ ایرانی در میاندشت جاجرم عنوان کرد و گفت: سال‌های اخیر شمار زیادی از دامداران این منطقه با خرید پروانه چرای دام از این پناهگاه خارج شده اند و خروج دام و گله‌ها علاوه بر اینکه فشار بر مراتع را کاهش داده، شرایط برای با زیست آهوان به عنوان طعمه یوزپلنگ را نیز بهتر کرده است.

احمد صفرزاده تصریح کرد: سگ‌های گله از تهدید‌های یوزپلنگ ایرانی محسوب می‌شوند و امنیت یوزپلنگ‌ها را به مخاطره می‌اندازد، بنابراین تلاش می‌شود تا گله‌های دام از این منطقه خارج شود.

وی خاطرنشان کرد: پیش از این پروانه چرای پنج هزار راس دام در میاندشت جاجرم خریداری و از حضور دام در این منطقه کاسته شد و خرید پروانه چرای ۱۵ هزار راس دام باقی نیز در دستور کار قرار دارد که نیاز به اعتبار بیشتر است.

شتران تهدیدی برای سفره غذایی

شتر‌های رها شده و چرای آنان در منطقه میاندشت، معضل دیگری برای زیستگاه یوزپلنگ ایرانی است. شتران با چَرا و تعلیف در منطقه به نوعی سهم غذای آهوان را می‌خورند، غذایی که در شرایط خشکسالی دغدغه‌ای برای زیست آهوان شده است.

مسوولان می‌گویند که صاحبان و مالکان شتر‌ها در روستا‌های اطراف شناسایی شده اند و به آنان درباره حضور شتر‌ها در این منطقه تذکر داده شده است، اما مشکل همچنان وجود دارد.

معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست خراسان شمالی در این‌باره گفت: حضور شتران و ورود آنان به منطقه میاندشت با تخریب پوشش گیاهی همراه است، هر نفر شتر به اندازه هفت تا هشت دام سبک خسارت و تخریب به همراه دارد، اما خارج کردن این حیوان به معضل مهمی برای محیط بانان تبدیل شده است.

حسین هراتی اظهار کرد: برآورد می‌شود که یک هزار و ۲۰۰ نفر شتر در روستا‌های اطراف نگهداری می‌شود و بعضا گله‌های ۱۰ تا ۲ نفره از شتر برای چرا، وارد میاندشت و قلمرو یوزپلنگ می‌شوند.

وی با بیان اینکه در این زمینه پرونده‌هایی برای مالکان تشکیل و به دستگاه قضا ارجاع شده است، اما مشکل همچنان ادامه دارد افزود: حضور شتران، علاوه بر اینکه با چرا و یا تخریب پوشش گیاهی همراه است، مشکل دیگر از جمله استفاده از آب آبشخور‌ها را هم به دنبال دارد.

خشکسالی‌های پی درپی در سال‌های اخیر دامن یوزپلنگ‌های میاندشت را نیز گرفته است و دامداران بدلیل نبود چرای کافی مجبور به استفاده از زیستگاه یوزپلنگ که غنی از علوفه است می‌کنند و این خود تهدید و ناامنی برای این حیوان به دنبال خواهد داشت.

محیط زیست برای حفظ این زیستگاه چاره‌ای جز خرید حقوق عرفی دامداران را ندارد و دامداران نیز در این زمینه استقامت می‌کنند و این رویه به کندی پیش می‌رود.

احمد صفرزاده در ادامه گفت: خرید پروانه چرای دام به منظور کاهش حضور دام و سگ‌های گله در منطقه و به دنبال آن افزایش امنیت گونه ارزشمند و در معرض انقراض یوزپلنگ در میاندشت اجرا می‌شود، دامداران اقبال و تمایلی به فروش پروانه‌های چَرا ندارند و خروج دام از میاندشت جاجرم و توسعه قلمرو یوزپلنگ در صورت ادامه روند کنونی سال‌ها به طول می‌انجامد.

مدیرحفاظت محیط زیست جاجرم گفت: خشکسالی و کاهش بارندگی که با افزایش قیمت نهاده‌های دامی همراه شده، همکاری دامداران برای واگذاری پروانه‌های چَرا در میاندشت این شهرستان را کم کرده و کار برای خروج دام از این منطقه سخت‌تر شده است.

صفرزاده اظهار داشت: اکنون برای خریداری حقوق عرفی دامداران در منطقه میاندشت مشکل اعتباری وجود ندارد، مشکل اصلی این است که دامداران حاضر به فروش این پروانه‌ها نیستند.

هراتی با بیان اینکه حقوق عرفی ۷۰۰ واحد دامی در میاندشت جاجرم سال گذشته خریداری شد افزود: امسال اعتبار خوبی برای خرید حقوق عرفی دامداران گذاشته شده است و تلاش می‌شود تا حقوق عرفی ۷۰۰ واحد دامی دیگر خریداری شود.

وی خاطرنشان کرد: ۱۵ هزار واحد دامی در میاندشت جاجرم دارای حقوق عرفی چرا است و هنوز حدود ۹ هزار واحد دامی در منطقه حضور دارد که باید با واگذاری حقوق عرفی از منطقه خارج شوند.

هراتی افزود: ۱۵ درصد از وسعت ۸۵ هزار هکتاری میاندشت جاجرم، در معرض فرسایش شدید خاک است که تلاش داریم با خروج دام از منطقه از تشدید فرسایش خاک جلوگیری کنیم و محیط امن‌تر برای آهوان و یوزپلنگ ایجاد شود.

معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست خراسان شمالی تصریح کرد: حضور دام در منطقه، علاوه بر تخریب و کاهش میزان پوشش گیاهی، سبب فرسایش خاک می‌شود.

کمبود محیط‌بان

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در ادامه گفت: برای حفاظت از زیستگاه یوزپلنگ ایرانی در منطقه میاندشت با کمبود محیط‌بان روبرو هستیم و باید برای این مهم چاره‌ای اندیشیده شود.

رضا شکاریان اظهار کرد: تنها ۹ محیط بان کار حفاظت از پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را بر عهده دارند که برای رسیدن به وضعیت مطلوب این رقم باید به سه برابر فعلی افزایش یابد.

وی با بیان اینکه حفاظت از قلمرو یوز‌ها در میاندشت جاجرم نیاز به تقویت نیرو‌های محیط بان است گفت: مجوز جذب نیرو از جمله جذب ۲۴ نفر محیط بان دریافت شده است که شماری از آنان در منطقه میاندشت مشغول به فعالیت خواهند شد.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی افزود: همچنین برای پایش منطقه میاندشت با کمبود تجهیزاتی همچون موتورسیکلت و یا سوخت مورد نیاز خودرو‌ها روبه رو هستیم.

وی درباره خرید حقوق عرفی دامداران و خروج دام از منطقه میاندشت گفت: خشکسالی و افزایش قیمت نهاده‌های دامی سبب شد تا دامداران به مراتع وابسته‌تر شوند و همکاری مناسبی در فروش حقوق عرفی نداشته باشند به طوری که دامداران در منطقه میاندشت حاضر به فروش این پروانه‌ها نیستند.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی خاطرنشان کرد: برای حفاظت بهتر از میاندشت، توسعه پاسگاه محیط بانی در دستور کار است، ساخت پاسگاه محیط بانی "قلعه چه" در دست پیگیری و به زودی کلنگ زنی می‌شود.

 منطقه حفاظت شده میاندشت با گستره ۸۵ هزار هکتار، از امن‌ترین زیستگاه‌های یوز ایرانی است که در سال ۱۳۵۲ زیر حفاظت قرار گرفته است.

پناهگاه میاندشت با پارک ملی گلستان ۱۰۰ کیلومتر، با منطقه حفاظت شده قرخود در شهرستان مانه و سملقان ۸۰ کیلومتر، با منطقه حفاظت شده خار توران شاهرود ۷۵ کیلومتر و با منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین ۳۰ کیلومتر فاصله دارد.

منبع : ایرنا