باغ سراب برای مردم شاهرود یادآور یکی از آباد ترین باغات استان سمنان است. باغی بسیار زیبا که درختان سیب، زردآلو، گیلاس و چنارهای قطور و سر به فلک کشیده اش هرگز از خاطر مردم پاک نمی‌شود. باغی قجری متعلق به حاکمان محلی شاهرود که سال ۱۴۰۱ به شماره ۳۳۸۰۲ در فهرست میراث ملی ثبت شد.

باغی که روزگاری زیباترین منظره را در شاهرود داشت کم کم به خشکی گرایید و در واقع ساختمان آن هم رها شد.

زندانی زمان

خبر رسیده که گوشه دیگری از این باغ تخریب شده است مرکز تخریب‌ها هم چناری چند صد ساله و ثبت میراث فرهنگی است که اصلاً کسی مجوز قطع کردن آن را ندارد اما به راحتی توسط گروهی از حفاران به بهانه انتقال آب، دچار تخریب شده است اما ماجرا چیست؟ برای یافتن سرنخ ماجرای تخریب‌ها باید ۱۵ کیلومتر از باغ سراب به سمت جنوب شاهرود سفر کنیم.

ماجرای یک تخریب

شهر رویان و روستای دیزج در جنوب شهر شاهرود قرار دارند این منطقه مهد باغداری و کشاورزی است و در سال‌های اخیر به خصوص با خشکسالی‌های مداوم، تلاش برای آبرسانی به باغات و مزارع این منطقه مضاعف شده است. یکی از منابع آبی شهر رویان، مسیری است که از سرچشمه شاهرود به سمت رویان منتقل می‌شود این مسیر به گفته مسئولان امور قنوات، به دلیل فرسودگی و سال‌ها قدمت، کم کم مسدود شده و در نتیجه آب مدت طولانی‌تری می‌چرخد تا به باغات رویان برسد و شرکت مجری طرح آبرسانی به رویان تصمیم می‌گیرد که با نامه نگاری و رایزنی جهاد کشاورزی، مسیر را لوله گذاری کند.

این شرکت اما آن طوری که مدیرعاملش می‌گوید همه مجوزها را دریافت کرده اما نمی‌دانسته که باغ سراب ثبت ملی است در نتیجه وارد باغ شده مسیر لوله گذاری را حفاری می‌کند و وقتی به درخت چنار کهنسال باغ سراب که آن هم ثبت ملی است می‌رسد، ریشه‌ها را قطع می‌کند تا لوله‌ها بهتر جایگذاری شوند! اقدامی که باعث می‌شود تخریب گسترده‌ای در محل دیده شود. بلافاصله بعد از این امر، بنیاد مستضعفان به عنوان مالک باغ ورود کرده و جلوی تخریب بیشتر را می‌گیرد.

حفاری بدون مجوز

مدیرکل بنیاد مستضعفان استان سمنان  ، ضمن اشاره به اینکه قرار بود در مجموعه باغ سراب لوله گذاری برای انتقال آب صورت گیرد، گفت: شرکت قنات در اسفندماه ۱۴۰۱ بدون هیچ گونه هماهنگی با بنیاد، به باغ سراب مراجعه کرده و به نگهبان نیز نقل قول کذب ارائه کرده و سپس به حفاری مبادرت ورزیده است.

مجتبی رجبی با بیان اینکه هیچ گونه مجوز حفاری در هیچ جای این باغ از هیچ ارگان اخذ نشده و مهم‌تر اینکه بنیاد که مالک این باغ است نیز هیچ مجوزی را برای حفاری صادر نکرده است، بیان داشت: بعد از مشاهده این وضعیت و تخریب گسترده در باغ سراب شاهرود، نخستین اقدام توقف عملیات بود که این امر صورت پذیرفت.

وی با بیان اینکه بلافاصله با میراث فرهنگی شاهرود مکاتبه صورت گرفت که این کار مجوز نداشته و مسئولیت و عواقب آن با مجری طرح است، افزود: متأسفانه پاسخگویی درستی نیز از سوی پیمانکار اجرای طرح لوله گذاری صورت نگرفته و این پیمانکار نیز تنها به مسائل حاشیه‌ای دامن زده است.

راهکارهایی پیشنهاد شده است

مدیرکل بنیاد مستضعفان استان سمنان با بیان اینکه درباره تخریب‌ها اداره میراث فرهنگی شاهرود، اقدامات لازم را صورت داده و کار کارشناسی رسمی نیز انجام شده است تا بتوانیم برآوری از وضعیت موجود داشته باشیم، گفت: کارشناسان میراث فرهنگی نیز به غلط بودن این کار اذعان داشته و بیان کرده‌اند که خساراتی به باغ سراب وارد شده است.

رجبی با بیان اینکه درختان کهنسالی که از دیرباز وجود داشته باید حفظ و نگهداری شود، گفت: یکی از پیشنهاداتی که کارشناسان میراث فرهنگی نیز ارائه کرده‌اند این است که درخت در قسمتی که ریشه‌های آن قرار دارد، به شکل اولیه بازگردد و ما نیز با این موضوع موافقت کرده و امیدواریم که بتوانیم جلوی نابودی درختان را بگیریم.

برای آبرسانی لوله گذاری می‌کردیم

محمد بسطامی مدیرعامل شرکت مربوطه  ضمن بیان اینکه مسیر آبی که در تاریخ ششم و دهم اسفند ماه ۱۴۰۱ حفاری شده قدمت ۲۰۰ ساله دارد و سابقاً نیز همین مسیر آب را به صورت مجرا، برای مصرف آب کشاورزی کشاورزان شهر رویان منتقل می‌شد، گفت: متأسفانه این مسیر دچار چالش شده و آبی که از مسیر هدایت می‌شد هفت ساعت زمان نیاز داشت تا به مسیر باغات رویان برسد لذا با جهاد کشاورزی شهرستان شاهرود مکاتباتی شد و درخواست لوله گذاری کردیم تا بتوانیم آب را بهتر عبور دهیم از سوی دیگر جهاد کشاورزی شاهرود نیز لوله رایگان را به ما دادند تا بتوانیم لوله گذاری را صورت دهیم

بسطامی با بیان اینکه مسیر لوله گذاری یک هزار متر از ابتدای ستاد بحران شهرداری شاهرود تا انتهای باغ سراب است، بیان کرد: در حین لوله گذاری برخی مسئولان بنیاد مستضعفان از انجام کار ممانعت شد و به مدت دو ماه آبرسانی به گندم کاران و جو کاران و باغداران رویان را با تأخیر روبرو کردند تا جایی که گندم‌های رویان و دیزج در حال خشک شدن بود لذا نیاز بود که این طرح انجام شود.

وی با بیان اینکه حفاری در باغ سراب به هر صورت انجام شد اما بخشی از آن پای یک درخت چنار قرار داشت لذا بخشی از ریشه قدیمی درخت قطع شده است چرا که مانع آب بود و ناچار بودیم که ریشه را قطع کنیم تا بتوانیم لوله گذاری کنیم ما معتقد هستیم که قطع کردن ریشه درخت ضربه‌ای به این درخت نخواهد زد هر چند نشان دادن وضعیت درخت شش ماه تا یک سال زمان می‌برد از سوی دیگر درخت با این کهن‌سالی و قدمت همین یک ریشه را که ندارد بالاخره از ریشه‌های دیگر هم می‌تواند آب مورد نیاز خود را تأمین کند.

حالا دو راهکار وجود دارد، نخست اینکه درخت را همانجا بگذارند به امید این باشند که قطع آن سبب خشک شدنش نشود و دو اینکه درخت را قطع کنند. از سوی دیگر کارشناس رسمی دادگستری که قرار است بر روی این پرونده نظر بدهد اعلام کرده که باید شش ماه تا یک سال صبر کرد تا نتایج قطع شدن ریشه‌های درخت کهن سال در باغ سراب را مشاهده کرد.

محمد تقی رضوانی کارشناس کشاورزی و منابع طبیعی ضمن بیان اینکه قطع ریشه قطور درختان کهن سال و حتی هوا زدگی ریشه‌های درختانی مانند چنار در ۹۵ درصد موارد به خشک شدن درخت منجر می‌شود و نمونه باغ سراب نیز از این قاعده مستثنی نیست.

رضوانی با بیان اینکه متأسفانه این درخت با این حجم از تخریب خشک خواهد شد، بیان کرد: درخت مانند انسان است شما نمی‌توانید منبع غذایی آن را قطع کنید و انتظار داشته باشید زنده بماند از سوی دیگر قطع کردن ریشه مانند زخم روی بدن است که اگر باز ماند می‌تواند انواع بیماری‌ها و میکروب‌ها را وارد بدن کند درست است که باید ۱۰ الی ۱۱ ماه دست کم صبر کرد تا آثار این قطع شدن ریشه را مشاهده کرد اما با چنین تخریبی به نظر می‌رسد که درخت خشک خواهد شد.

منتظر نظر کارشناس هستیم

مرتضی نظری رئیس میراث فرهنگی شهرستان شاهرود نیز ضمن تائید آسیب‌های جدی به باغ سراب، اعلام کرد که موضوع در دست پیگیری است و دستگاه قضائی نیز کار را به نظر کارشناس دادگستری ارجاع داده است.

تخریب‌ها آنطور که بنیاد مستضعفان و میراث فرهنگی می‌گویند گسترده است اما مهم‌تر از آن این است که چطور می‌شود یک شرکت از راه برسد وارد باغ ثبت میراث فرهنگی ملی شود، حفاری صورت دهد ریشه درختان را قطع کند اما کسی متوجه نشود! این موضوع نشان می‌دهد که ضعف‌های جدی در زمینه حفظ میراث فرهنگی در شهرستان شاهرود وجود دارد. شهرستانی که گویا کسی اصلاً از فهرست آثار ملی ثبت شده‌اش حتی خبری ندارد.

شرایطی که گویا هر کس می‌تواند بخشی از میراث فرهنگی یک شهر را تخریب کند و سپس بگوید نمی‌دانستم! در نهایت باید دید که در قبال چنین تخریبی در باغ ثبت ملی شده سراب شاهرود چه واکنشی از سوی مسئولان میراث فرهنگی و دستگاه قضائی و… صورت خواهد گرفت و آیا درخت باغ سراب آیا به سرنوشت شوم بنای تاریخی‌اش می‌پیوندد یا خیر؟

منبع مهر