حمید گله‌داری استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز  در نشست بررسی اوتیسم از دو دیدگاه روانشناسی و ژنتیک که در دانشکده علوم دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد، گفت: تمام بیماری‌هایی که اختلال رفتاری را در کودکی نشان می‌دهند، هم‌پوشانی زیادی با هم دارند. به طور کلی هر آنچه که از نظر احساسی در کودک، متفاوت با دیگر کودکان نرمال باشد را می‌توان بالقوه بیماری ASD (اختلال طیف اوتیسم) در نظر گرفت.

او افزود: بیشتر مادران این دغدغه را دارند و مثلا می‌گویند بچه سه ساله شده است و حرف نمی‌زند، چرا؟ چون مقایسه می‌کنند که برادرزاده در سن یک سال و نیمه حرف زده است. در ارتباط با بیماری‌های اختلال رفتاری، بیان خواسته‌ها، شادی‌ها، احساسات و حتی کارتون دیدن مطرح است.

عضو هیات علمی گروه ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: طیف اوتیسم، از علائم ضعیف تا علائم شدیدتر و حتی عقب‌افتادگی شدید را شامل می‌شود. خیلی‌ها و حتی برخی روان‌پزشکان و روان‌شناسان این را نمی‌دانند که وقتی فرد مبتلا به سندرم داون است، در تعریف جدید در طیف اوتیسم در نظر گرفته شده است.

آقای گله داری با بیان اینکه منشأ اختلالات در مغز کودک است، گفت: در مورد میزان شیوع اوتیسم در مقایسه با نُرم جامعه، نُرم در خاورمیانه با کشور‌های اروپایی به دلایل محیطی و فرهنگی متفاوت است. وضعیت اروپا با آمریکای شمالی نیز در این خصوص متفاوت است. پس این مساله را باید بر اساس محدوده جغرافیایی در نظر گرفت. اگر کودکی نتواند ارتباط اجتماعی خوبی با پدر و مادر و هم سن و سال داشته باشد در سوءظن اوتیسم یا اختلال رفتاری است  و باید آن را ریشه‌یابی کرد.

چگونه اوتیسم را تشخیص دهیم؟

او گفت: از نظر بالینی کودکان به دلایل مختلف ممکن است دچار تشنج شوند از جمله سرماخوردگی، اما این نباید بیش از دو بار اتفاق بیفتد. اگر بیش از دو بار باشد منشأ بالینی دارد و قطعا منشأ آن ژنتیکی است که رایج‌ترین مورد، بیماری صرع است. وقتی تشنج در خواب رخ دهد، ممکن است مادر و پدر متوجه نشوند، در این حالت کودک وقتی بیدار می‌شود بی‌حال است و اشتها ندارد. این‌ها را باید با اختلالات رفتاری کنار هم گذاشت.

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز  در خصوص علائم کودکان اوتیسم افزود: اگر کودکی خجالتی است و با دیگران به جز والدین غریبی می‌کند دلیل بر اختلال رفتاری نیست؛ البته باید توجه داشت که کودک سالم در این صورت با والدین ارتباط خوبی دارد. باید دید کودک در برابر درد چه واکنشی دارد. در خصوص ارتباط چشمی نیز وقتی فردی با کودک ارتباط چشمی داشته باشد و جدی باشد، کودک نرمال گریه می‌کند، چون متوجه جدیت وی می‌شود، اما بچه‌ای که دچار اختلال رفتاری است به این ارتباط چشمی واکنش نشان نمی‌دهد حتی اگر با او دعوا کنید.

به گفته آقای گله داری، زبان بدن کودک در واکنش بدن به تحولات محیط، در اختلالات رفتاری و طیف اوتیسم شاخص است و در سه سال اول زندگی خود را نشان می‌دهد.

ارتباط اوتیسم و بیش فعالی

او ادامه داد: گاه پرسیده می‌شود که آیا یک فرد می‌تواند ASD (اختلال طیف اوتیسم) و ADHD (اختلال نقص توجه و بیش فعالی) را به طور همزمان و با هم داشته باشد؟ این‌ها نمی‌توانند لازم و ملزوم هم باشند، اما نیمی از افرادی که ASD دارند، علایم ADHD را نیز دارند. برای این دو بیماری، دو نقطه متفاوت در مغز درگیر است. در مقابل، افرادی که بیش فعالی دارند در ۲۵ درصد موارد، نوعی از اختلالات رفتاری خیلی خفیف را دارند. پس نتیجه گرفته می‌شود که در فرد ممکن است دو منطقه از مغز درگیر باشند.

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز  با اشاره به تفاوت اوتیسم و اختلال کم توجهی بیش فعالی، گفت: چیزی که بیشتر در افراد درگیر با ADHD دیده می‌شود حرکات تکراری دست است. همچنین کودکان بالای سه سال در این طیف، یا اصلا به پوشش خود توجه نمی‌کنند یا اینکه خیلی حساسیت‌های بی‌دلیل دارند در صورتی که ASD‌ها کلا بی‌خیال هستند. این‌ها را خانواده‌ها باید در نظر داشته باشند.

تاثیر سابقه خانوادگی بر اوتیسم

آقای گله داری با اشاره به احتمال وجود اختلالات رفتاری در والدین نیز افزود: اگر پدر یا مادری وسواس داشته باشد، همیشه توجه می‌کند که کفش‌ها جفت باشند یعنی در آن‌ها ممکن است  اختلالات OCD (وسواس فکری عملی) دیده شود در این صورت خود والدین را هم باید زیر ذره‌بین گذاشت.

او  در خصوص تاثیر سابقه خانوادگی در پیدایش اوتیسم گفت: ممکن است پدر یا مادر سابقه افسردگی و خوردن قرص برای چند سال را داشته باشد و یا خشونت خود را کنترل نکند که نرمال نیست. وقتی پدر و مادر این مشکلات را داشته باشند، طبعا خروجی کودک این گونه می‌شود. باید دید منشأ اختلالات رفتاری چیست؛ خیلی اوقات از والدین است و البته خود آن‌ها نمی‌دانند. این‌ها نکات ریزی هستند که باید در مشاوره استخراج شوند، زیرا خیلی اوقات منشأ اختلال، از والدین است.

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز  می‌گوید:  اختلال نقص توجه و بیش فعالی و اوتیسم می‌توانند همزمان یا با تفاوت زمانی وجود داشته باشند. البته مناطق کاملا متفاوتی در مغز درگیر هستند. فعالیت آکسون‌ها می‌تواند در جایی کمتر یا بیشتر شود و این‌ها با نوار مغز مشخص نمی‌شود بلکه در سطح بررسی سلولی و مولکولی این اختلالات قابل تشخیص‌اند.

حمید گله‌داری ادامه داد: تشخیص این اختلالات مانند خیلی از بیماری‌ها نیست، اما به طور کلی اختلالاتی که در بخش تکلم مغز اتفاق می‌افتد، بخشی از آن به دلیل استعداد خانوداگی است.

 از هر ۱۰ تولد، یکی دچار اختلال رفتاری است

او در خصوص بیماری یا طیف ADHD گفت: شیوع این بیماری در دنیا ۱ تا ۲ درصد است، اما آمار ۴۰ ساله ایران، نسبت به نُرم جهانی بیش از ۲ درصد است و از هر ۱۰ تولد یکی اختلال رفتاری دارد. وزارت بهداشت اعلام کرده است که ۳۰ درصد افراد در ایران دچار اختلال رفتاری‌اند و این نشان می‌دهد یا تشخیص ما در ۵۰ سال گذشته ضعیف بوده است و نتوانسته‌ایم این افراد را سریع شناسایی کنیم یا اینکه تغییرات محیطی، آلودگی، فرهنگ و... باعث شده است که آمار ایران نسبت به جهان بیشتر شود.

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: در این خصوص آمار صحیحی از نظر مراجع رسمی نداریم، اما رسما اعلام می‌شود که ۳۰ درصد اختلال رفتاری وجود دارد.

آقای گله داری گفت: بروز اختلالات رفتاری یک مرتبه صورت نمی‌گیرد و وقوع آن تدریجی است. خیلی‌ها قابلیت این را دارند که شادی، تنفر و خشم را کنترل کنند، اما از نظر جهانی در ۱۰ سال گذشته به خصوص در ایران اختلالات رفتاری بیشتر شده است.

او افزود: در خوزستان در مناطق ماهشهر و سربندر، این اختلالات بسیار شدید است و بالا رفته است که یکی از دلایل اصلی آن می‌تواند آلودگی باشد در صورتی که در شادگان که ۲۰ کیلومتری ماهشهر است، بیماری‌های وراثتی بیداد می‌کند، اما اوتیسم نیست؛ یکی از دلایل اصلی این وضعیت می‌تواند آلودگی محیطی باشد که قابل تأمل است.

ژنتیک چقدر در اختلالات رفتاری نقش دارد؟

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز  ادامه داد: معمولا پسر‌ها بیشتر از دختر‌ها درگیر اختلالات و اوتیسم می‌شوند که دلیل آن مشخص نیست. والدین فکر می‌کنند اوتیسم مانند خیلی از بیماری‌ها، هم منشأ ژنتیکی دارد و هم وراثتی است، اما ژنتیک در اختلالات رفتاری حرف اول را نمی‌زند.

آقای گله داری گفت: در یک پژوهش جامع، در کنگره‌ای ۲۰۰ هزار فرد اوتیسمی بررسی شدند که در برخی از آن‌ها پدر و مادر غریبه بودند پس این نشان می‌دهد این اختلال ریشه ژنتیکی ندارد و به نظر من تجویز آزمایش ژنتیکی برای آن چندان در اولویت نیست. در مقابل اگر خانواده یک مورد اوتیسم داشته باشد احتمال اینکه کودکان آینده خانواده نیز اوتیسم داشته باشند، نسبت به خانواده‌های دیگر ۵۰ درصد بیشتر است.

عوامل محیطی و اوتیسم

او با تاکید بر اهمیت عوامل محیطی در بروز اوتیسم در کودکان گفت: آلودگی ویروسی در کنار بارداری می‌تواند در بروز اختلالات رفتاری موثر باشد. در برخی فصل‌ها احتمال سرماخوردگی بیشتر است و در بیشتر بیماران اسکیزوفرنی و اختلالات دو قطبی، بارداری مادر در این فصل‌ها بوده است. البته خانم‌های جوان می‌توانند این مساله را در بارداری لحاظ کنند.

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: کمبود روی نیز در بروز اختلالات رفتاری در جنین موثر است. خانم‌های باردار باید توجه کنند که خواب کافی داشته باشند، زیرا زمان ترشح ملاتونین از ۱۱ شب تا ۳ صبح است؛ خانم‌هایی که شب‌بیداری می‌کنند این روند باعث اختلال در ترشح ملاتونین می‌شود که عامل ایجاد اختلال برای کودک است.

حمید گه داری با اشاره به موثر بودن دیابت بارداری در مادران در اختلالات رفتاری کودکان، گفت: تمام این موارد، هم برای اختلال نقص توجه و بیش فعالی و هم اوتیسم ریسک فاکتور هستند. استرس قبل و بعد از بارداری نیز موثر است. وقتی یکی از نزدیکان در دوران بارداری از دنیا می‌رود که البته قابل اجتناب نیز نیست، باعث فوران احساسات و استرس زیادی برای مادر می‌شود که اگر مدیریت نشود ریسک فاکتور است. البته تک تک فاکتور‌ها به تنهایی عامل نیستند، اما مجموعه‌ای از آن‌ها در کنار هم موثرند.

او  با اشاره به ریسک‌فاکتور‌های دیگر در بروز اوتیسم از جمله سن مادر در دوران بارداری، ادامه داد: توکسوپلاسموز عفونتی در مدفوع خشک‌شده گربه‌ها است که استنشاق آن توسط مادر می‌تواند روی سیستم عصبی تاثیر بگذارد. ویروس آنفلوآنزا و سرخجه نیز از موارد دیگر موثر هستند. برخی دارو‌هایی که خانم‌های دچار افسردگی و کم‌خوابی و یا دوقطبی  استفاده می‌کنند نیز در بروز اختلالات در کودکان موثر هستند و می‌توانند امکان ASD و ADHD را برای کودکان بالا ببرند. در این بخش، سهم ژنتیک در ASD بسیار کم است.

استادتمام ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز   می‌گوید: برای داشتن بچه سالم باید زندگی سالم داشت؛ کنترل احساسات و داشتن تغدیه مناسب و عوامل فیزیکی می‌تواند بچه‌های سالم را به ارمغان داشته باشد. هر چقدر استرس‌ها بیشتر باشد بیشتر احتمال می‌رود که بچه‌ها دچار اختلالات شوند. پس سعی کنید زندگی نرمالی داشته باشید و بقیه را باید به دست خدا و طبیعت سپرد.