بحران سالمندی در کشور با آسیب‌های فراوانی همراه است که شاید مهم‌ترین آسیب آن، توقف حرکت چرخ توسعه باشد. زیرا، توسعه و پیشرفت هر جامعه‌ای نیازمند نیروی انسانی جوان است.

در همین حال، کاهش زاد و ولد؛ علاوه بر آسیب‌های اقتصادی، می‌تواند تبعات زیانباری در عرصه تحکیم خانواده به دنبال داشته باشد. در واقع، ظهور خانواده‌های تک فرزندی که از آن می‌توان به عنوان خانواده‌های سه نفره نام برد؛ یکی از ترکش‌های کاهش زاد و ولد در کشور است.

وقتی، کمی دقیق‌تر به خانواده‌های سه نفره نگاه می‌کنیم؛ به حقایق تلخ و ناگواری پی می‌بریم. حقایقی مثل بچه‌هایی که از داشتن عمو، دایی، خاله و عمه محروم خواهند شد و آن‌ها را از صله رحم محروم خواهد کرد.

به گفته کارشناسان حوزه جمعیت، اگر قرار باشد روند زاد و ولد در کشور به همین روال پیش برود؛ در سال‌های نه چندان دور وارد سیاه چاله جمعیتی خواهیم شد که بیرون آمدن از آن، شاید غیر ممکن باشد. بنابراین، در فرصت ۷ ساله‌ای که پیش روی خود داریم، باید به سمت افزایش موالید و جوانی جمعیت حرکت کنیم.

آسیب‌های خانواده ۳ نفره

تک فرزند‌ها کمتر با مشکلات مواجه شده و در معرض تجربه کردن شکست، ناکامی، رانده شدن و…، قرار نمی‌گیرند و شرایطی را که لازمه بلوغ روحی و روانی است، تجربه نمی‌کنند. در بسیاری از اوقات از آنجا که دنیای واقعی کاملاً مطابق میل و خواسته این کودکان و پاسخگوی توقعات آن‌ها نیست، دچار سرخوردگی و ناسازگاری می‌شوند.

به علاوه فرزند سالاری مانع شکل گیری شخصیت فعال فرزند می‌شود. شخصیت فعال شخصیتی است که بر اساس آن، فرد نسبت به نگرش و رفتار خود هوشیار است، به راحتی تصمیم گرفته، کار خود را با اعتماد به نفس به پیش برده و آن را به اتمام نیز می‌رساند و کمتر دچار تردید می‌شود.

انزوا و افسردگی در خانواده‌های تک فرزندی

روانشناسان متفق القول بر این عقیده اند که در خانواده‌های تک فرزند، برخورداری از فضای زندگی خانوادگی ممکن نیست. گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی‌های رایانه‌ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه‌های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندی است.

اگر قرار باشد روند زاد و ولد در کشور به همین روال پیش برود؛ در سال‌های نه چندان دور وارد سیاه چاله جمعیتی خواهیم شد که بیرون آمدن از آن، شاید غیر ممکن باشد

زندگی در کنار برادر یا خواهر، روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت کرده و مدیریت در روابط اجتماعی را به وی می‌آموزد. هم دلی و هم سویی با افراد خانواده، عشق ورزی و سهولت در برقراری ارتباط با افراد هم سن در جامعه و مدرسه از اصلی‌ترین ویژگی‌های فرزندان خانواده‌های دارای بیش از یک فرزند است.

محدودیت روابط اجتماعی در خانواده‌های تک فرزندی می‌تواند دنیای روانی و اجتماعی افراد را محدود جلوه دهد و در این شرایط اگر مشکلی برای فرد به وجود ییاید، ممکن است پیامد‌های تهدید کننده‌ای پدید آورد.

زیرا فرد می‌ترسد با از دست دادن یک نقطه امید و اتکا نتواند به کانون دیگری چشم امید داشته باشد. همچنین وقتی روابط محدود است، جزئیات آن می‌تواند اشتغال ذهنی زیادی برای افراد ایجاد کند.

تبعات تک فرزند بودن

صابر جباری مدیره اداره جوانی جمعیت و سلامت خانواده وزارت بهداشت، با عنوان این مطلب که کودک تک فرزند همچون دیگر کودکانی که خواهر و برادر دارند، نمی‌توانند با دیگران تعامل داشته باشند، گفت: کودک تنها در خانه‌ای زندگی می‌کند که فضای کودکی وجود ندارد، زیرا همیشه تعداد بزرگسالان بیشتر از کودکان است و به دلیل ارتباط کمتر با کودکان و تماس بیشتر با بزرگسالان، نمی‌تواند مقتضای کودکی خود را بروز دهد و آن گونه که لازم است بچگی کند، لذا از نظر روانشناختی دچار اختلال می‌شود.

وی افزود: این کودکان به دلیل نداشتن خواهر و برادر فرصت تجربه برخی از احساسات و چگونگی کنترل و مدیریت آن‌ها را پیدا نمی‌کنند و در مدرسه و سایر محیط‌های اجتماعی دچار مشکلات ارتباطی می‌شوند و در مقایسه با کودکانی که در خانواده چند فرزندی بزرگ شده‌اند، کمتر می‌توانند از حقوق خود دفاع کنند.

جباری گفت: تک فرزند‌ها به دلیل نداشتن الگویی از جنس مخالف در خانواده، آسیب پذیری بیشتر از لحاظ جنسی و روابط اجتماعی خواهند داشت.

تک فرزند‌ها به دلیل نداشتن الگویی از جنس مخالف در خانواده، آسیب پذیری بیشتر از لحاظ جنسی و روابط اجتماعی خواهند داشتوی افزود: تبعات منفی از دست دادن تک فرزند بر جنبه‌های مختلف سلامت جسمی و روانی والدین، از جمله ابتلاء به افسردگی و بیماری‌های مزمن بسیار بیشتر از خانواده‌های چند فرزند است.

انقراض فامیل و بستگان درجه یک

شاید مهم‌ترین آسیب خانواده‌های ۳ نفره، از بین رفتن و انقراض اقوام و بستگان درجه یک باشد. نداشتن خاله، عمه، دایی و عمو، و در پی آن نداشتن بچه‌هایی از جنس اقوام که بتوان با آن‌ها گفتگو کرد، به تفریح و مسافرت رفت و…، به قدری آسیب زا خواهد بود که شاید به آسانی قابل درک نباشد. اما، واقعیت این است که نمی‌توان زندگی بدون صله رحم را یک زندگی موفق دانست. زیرا، تنهایی افراد با آسیب‌های زیادی همراه است که نمی‌توان نسبت به این معضل بی اعتنا بود.

تصور کنید تک فرزند خانواده هستند و قرار است ازدواج کنید. آیا از خودتان نمی‌پرسید حالا باید کارت دعوت عروسی را برای چه کسی بفرستم؟!

مگر می‌توان جشن و شادی را بدون اقوام درجه یک برپا کرد. بنابراین، در همان ابتدای زندگی مشترک، دچار افسردگی می‌شوید.

نقش مسائل اقتصادی در بروز خانواده‌های تک فرزندی

تأمین نیاز‌های مالی برای داشتن یک زندگی بدون دغدغه مالی و اقتصادی، موضوعی است که نمی‌توان آن را منکر شد. بنابراین، متولیان امور بایستی به این موضوع توجه داشته باشند که تشکیل زندگی مشترک و فرزندآوری، در کنار زمینه‌های فرهنگی، نیازمند توجه به مباحث اقتصادی نیز هست تا شرایط تشکیل خانواده را آسان‌تر سازد. قطعاً، فرهنگسازی بدون توجه به مسائل و مشکلات اقتصادی جوانان، نمی‌تواند به اجرای موفق جوانی جمعیت خوشبین کند.

افزایش سن ازداوج و کاهش فرزندآوری، دو مقوله به هم پیوسته هستند که نمی‌توان آن‌ها را جدا از یکدیگر مورد بررسی قرار داد. زیرا، به دنبال افزایش سن ازدواج، دیگر میل و رغبتی برای داشتن فرزند وجود ندارد و ما با زوجین سن بالا و بدون فرزند مواجه می‌شویم که شاید برخی از آن‌ها حاضر شوند یک فرزند داشته باشند و در نهایت با ظهور خانواده‌های ۳ نفر مواجه می‌شویم.

منبع: مهر