چادر یکی از مصداق‌های حجاب است، آن هم مصداقی که به مرور زمان با ابتکار و سلیقه مسلمان‌های ایرانی ترکیب شده و مورد استفاده قرار گرفته است. همان طور که امروزه خانم‌ها در بسیاری از کشور‌های اسلامی حجاب کامل اسلامی دارند، اما چادر را به شکل چادر ساده خانم‌های ایرانی سر نمی‌کنند.

در گفتگو با حجت‌الاسلام علی ذوعلم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به بررسی موضوع عفاف و حجاب در منظر سبک زندگی ایرانی اسلامی پرداخته‌ایم.

آیا حجاب و پوششی که در قرآن مطرح شده را می‌توان تقسیم‌بندی کرد و گفت که خداوند به پوششی مثل چادر برتری و ارزش ویژه‌ای داده است؟

در نگاه اول باید بین دو مفهوم حجاب و چادر تفاوت قائل شویم. آنچه حکم قطعی اسلام است، ضوابط و مقرراتی است که درباره حجاب و پوشش مطرح شده و در قرآن کریم هم به آن اشاره شده است. البته دلایل عقلی برای ارتقا و تکامل ارتباطات و تعاملات اجتماعی هم ضرورت حفظ حجاب را تأیید می‌کند. ضمن اینکه قبل از اسلام هم مقوله حجاب وجود داشته و در سایر ادیان هم به عنوان یک فریضه رعایت می‌شد. از طرف دیگر این موضوع که زنان در بین خودشان و مردان در جمع‌های مردانه هم باید حدی از حجاب و پوشش را رعایت کنند، امری کاملاً فطری در بین انسان‌ها است.

اما موضوع حجاب و چادر در سال‌های اخیر همراه با گسترش ابزار‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی، از طرف کشور‌های غربی به شدت مورد هجوم قرار گرفت و لازم است که ما به طور دائم این بحث را بازخوانی کنیم تا حجاب کامل در بین مردم مسلمان نهادینه شود.

آنچه که در اسلام درباره حجاب مطرح است، هم شامل مردان می‌شود و هم زنان. یعنی هم مردان ملزم هستند که حجاب اسلامی را رعایت کنند و هم زنان، ولی حد حجاب برای آن‌ها متفاوت است. اما اصل در اسلام، پوشش کامل در برابر نامحرمان است.

بیشتربخوانید

• چرا دشمن نسبت به حجاب زنان ایرانی کینه دارد؟

مفهوم پوشش کامل چیست؟ آیا این پوشش از نظر اسلام، مصداق همین چادر است که خانم‌ها استفاده می‌کنند؟

منظور از پوشش کامل این است که تمام قسمت‌های بدن پوشیده باشد، به استثنای گردی صورت و دست‌ها تا مچ. البته قید‌هایی برای پوشش مطرح است و آن اینکه لباسی که بدن را می‌پوشاند، نباید لباس مبتذل باشد و موجب انگشت‌نما شدن زن‌ها شود. در عین حال زن باید بدون زینت و آرایش در مقابل مرد‌های نامحرم ظاهر شود.

البته شکل پوشش در اسلام مشخص نشده، بلکه نحوه آن تعیین شده است؛ بنابراین زن‌ها با لباس‌های بلندی مانند مانتو و روسری که می‌پوشند با رعایت موازین اسلامی، درواقع پوشش کامل را رعایت کرده‌اند.

با این تفاسیر، چادر یکی از مصادیق حجاب است.

بله؛ شاید این مطلب با یادآوری مثالی بهتر درک شود. در قرآن کریم و روایت‌های اسلامی بار‌ها درباره بنا کردن مسجد و اهمیت اقامه نماز در مسجد اشاره شده و مشخص شده که مسجد در میان مسلمانان از پایگاه اجتماعی و فرهنگی و عبادی خاصی برخودار است. اما درباره نوع معماری مسجد هیچ بحثی در آیات و روایات وجود ندارد. چون نوع معماری مسجد به توانمندی تمدنی و فرهنگی و علمی جامعه بستگی دارد؛ بنابراین مسجد در طول تاریخ اسلام، حرمت و اعتبار داشته، اما معماری‌های متنوعی در مساجد به کار رفته است.

نسبت چادر با حجاب همین طور است، یعنی چادر یکی از مصداق‌های حجاب است. اما مصداقی است که به مرور زمان با ابتکار و سلیقه مسلمان‌های ایرانی شکل گرفته و مورد استفاده قرار گرفته است. در همانطورکه امروزه خانم‌ها در بسیاری از کشور‌های اسلامی حجاب کامل اسلامی دارند، اما چادر را به شکل چادر ساده خانم‌های ایرانی سر نمی‌کنند.

پس اسلام به زنان اجازه داده تا به شکلی که تمایل دارند حجاب داشته باشند، اما مشخص است که بهترین و کامل‌ترین نوع عفاف و حجاب برای زنان همین چادر مشکی است.

به کامل بودن حجاب در پوشش چادر اشاره کردید. چه ویژگی‌هایی باعث مزیت چادر نسبت به سایر انواع پوشش‌ها و حجاب‌ها شده است؟

یکی از این ویژگی‌ها به سادگی چادر مربوط است، یعنی پارچه‌ای است که به طور آزاد در اطراف بدن قرار می‌گیرد. ویژگی دیگر چادر این است که حجابی کاملاً آسان است و زن می‌تواند در کمترین زمان ممکن چادر سر کند و برای سر کردن و استفاده از آن وقت زیادی لازم ندارد.

در عین حال حجاب، ایجادکننده عدالت و هم شکلی در جامعه است که خیلی مهم است. یعنی اگر هدف اسلام از تجویز حجاب این بوده است که جاذبه‌های چهره‌ای و ظاهری خانم‌ها جایگزین ارزش‌های اخلاقی و انسانی نشود، چادر به بهترین وجه می‌تواند این رسالت را بر عهده بگیرد. به این صورت خانم‌هایی که چادر سر می‌کنند می‌توانند از نگاه نامحرمان در امان بمانند، چون چادر نوعی استقلال و امنیت روانی برای آن‌ها به همراه دارد. همچنین چادر در حفظ حرمت و کرامت خانم‌ها بسیار مؤثر است.

درواقع چادر الگوی اسلامی ایرانی برای حجاب بوده و نماد ملی زن‌های ایرانی برای دینداری و التزام به حجاب است که امروزه هم به عنوان یک میراث معنوی و فرهنگی زنده و کارآمد مورد استفاده است؛ بنابراین کارکرد‌هایی که چادر به عنوان یک مصداق از حجاب دارد، کارکرد‌های بسیار بالایی است که در هیچ یک از انواع حجاب‌ها و پوشش‌ها به طور یک جا جمع نشده است.

پس همانطور که می‌گوییم معماری اسلامی ایرانی در میان انواع معماری در تمدن اسلامی، از امتیازات و ویژگی‌های خاصی برخوردار است، چادر هم چنین جایگاهی دارد. یعنی چادر هم به عنوان یک مصداق برتر و عالی حجاب مطرح است.

یکی از مزایایی که خانم‌های چادری از آن بهره‌مند می‌شوند، آرامش خاطر و در امان ماندن از آزار‌ها و نگاه‌های نامحرمان است. این مزیت در مورد پوشش‌های دیگر خانم‌ها صدق نمی‌کند؟

به نکته مهمی اشاره کردید. بعضی از تحقیقاتی که خانم‌های دانشمندی از کشور‌های دیگر درباره چادر انجام داده‌اند، نشان می‌دهد که خانم‌های چادری از امنیت روانی بسیار بالایی برخوردار هستند و می‌توانند در عرصه‌های اجتماعی به راحتی حاضر شوند. چون چادر بهترین پوششی است که افراد فاسد و بددل را کاملاً ناکام گذاشته و اجازه نمی‌دهد که آن‌ها کوچک‌ترین بهره برداری بدی داشته باشند. این پوشش تمایز میان خانم‌های ثروتمند و معمولی، خانم‌های جوان و سالخورده را از بین می‌برد و اجازه نمی‌دهد که حتی این گونه خصوصیات در غیر قالب چادر نمایش پیدا کند.

همان طور که امروزه در بعضی از کشور‌ها حجاب وجود دارد، اما کامل نیست و به ابزار تجمل‌گرایی، تفاخر و یا وسیله‌ای برای جلب توجه دیگران تبدیل شده است. در حالی که چادر چنین مجالی را ایجاد نمی‌کند و به همین دلیل برتر بودن چادر در میان انواع حجاب‌ها کاملاً مشخص است؛ بنابراین ما با نهادینه کردن فرهنگ چادر به هویت اسلامی ایرانی خودمان افتخار می‌کنیم. اما آیا چادر برای خانم‌های شاغل و در محیط کار دست و پا گیر نیست؟

درست است که چادر، حجاب برتر است، اما اشکالی ندارد که به عنوان مثال خانم پرستار یا پزشک در محیط بیمارستان با پوشش ساده و اسلامی بدون زینت و خودنمایی کار کند. این نکته در مورد حجاب خانم‌هایی در شغل‌های دیگر هم صدق می‌کند.

چون ساده بودن، آسان بودن، حفظ کرامت و حرمت زن در جامعه بسیار مهم است که با پوشش کامل باید آن را رعایت کرد. چون خانمی که چادر به سر دارد و یا با پوشش کاملی در محیط کار حاضر می‌شود، دیگر دغدغه‌ای برای آزار دیدن از طرف دیگران ندارد و می‌تواند به راحتی کار‌های خود را انجام دهد.

در نهایت چه توصیه‌هایی برای از بین بردن شبهه‌ها در ارتباط با چادر دارید؟

بعضی شبهاتی که امروزه درباره چادر بازخوانی می‌شود همان مواردی است که در گذشته و به خصوص در زمان رضاخان مطرح می‌شد که هیچ ریشه‌ای در جامعه ما ندارد و امروز هیچ کسی نمی‌تواند بگوید که چادر نشانه عقب‌افتادگی فرهنگی است. چون می‌بینیم افرادی که با پوشش‌های زننده به خیابان می‌آیند، هیچ جایگاه علمی یا فرهنگی ندارند و همه همت خود را صرف این کرده‌اند که نظر‌های فاسد را به خودشان جلب کنند.

در حالی که همه چهره‌های فرهیخته علمی و فرهنگی در کشور ما با حجاب کامل و چادر هستند که به این پوشش افتخار می‌کنند. درواقع بیشترین مدافع پوشش چادر در جامعه ما خود خانم‌ها هستند که از این سرمایه ارزشمند دفاع می‌کنند. خوشبختانه روند رو به رشد فرهنگ جامعه ما هم خود به خود زمینه‌های گسترش استفاده از چادر را فراهم می‌کند و قطعاً به تدریج دختران نوجوان ما متوجه این موضوع می‌شوند که چادر بهترین مصداقی است که می‌تواند حجاب آن‌ها را حفظ کند.

در این شرایط، چه کاستی‌ها یا کم‌کاری‌هایی باعث شده که در برابر تهاجم فرهنگی آن طور که باید، موفق عمل نکنیم؟

سرمایه‌گذاری غرب روی مسئله عفاف و حجاب و به خصوص چادر، اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد. بهترین راه برای اینکه نوجوان‌ها و جوان‌ها را ملزم به رعایت حجاب برتر کنیم، این است که کار فرهنگی را از مدارس شروع کنیم تا در دانشگاه‌ها و محیط‌های کار با مشکل بدحجابی مواجه نشویم.

چراکه غربی‌ها به خوبی این نکته را دریافته‌اند که اگر بتوانند دختران جامعه ما را ابزار هوسرانی در جامعه قرار بدهند، درواقع توانسته‌اند جامعه را به سمت تخریب فرهنگی سوق بدهند و به استقلال و عزت‌طلبی ما آسیب بزنند. چون آن‌ها قصد دارند که از طریق نفوذ در الگو‌های فرهنگی مانند چادر، ما را ضعیف کنند و ما هم باید در مقابل آن‌ها تلاش کرده و به طور مداوم آسیب‌ها را بازخوانی کنیم.

کار‌های فرهنگی در فضای آموزشی در این مورد بسیار مهم است و مدیران کوشا و دغدغه‌مند باید در این زمینه نقش خود را ایفا کنند. در عین حال باید به خانم‌های چادری این نکته را یادآوری کرد که پوشش چادر، اقتضائات و لوازمی دارد که باید رعایت شود. یعنی رفتارها، نگاه‌ها و استفاده از زیورآلات باید به شکلی باشد که متناسب با شأن چادر باشد؛ بنابراین هم باید به افرادی که از پوشش چادر استفاده می‌کنند نکاتی را یادآوری کرد و هم کسانی که هنوز به این پوشش روی نیاورده‌اند، باید با فرهنگ آن آشنا شوند.

منبع: تسنیم