زوایای تاریک و روشن محوطه باستانی چهار هزار و ۵۰۰ ساله بجنورد

 هزاره‌های تاریخ این بار نه در مانه و سملقان بلکه در مرکز خراسان‌شمالی زبان به سخن گشوده اند تا پرده از راز و رمز‌های مردمان عصر مفرغ بردارند.

عصر مفرغ دومین قسمت از عصر فلزات است که پس از دوره مس قرار می‌گیرد، این تقسیم‌بندی به این جهت است که مصنوعات فلزی این دوره از زندگی بشر بیشتر ترکیبی از مس و قلع است ب ه‌طوری‌که کاوش‌های دیرین‌شناسی نشان داده ساکنان ایران از پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح نیز آلیاژ مفرغ را می‌شناخته‌اند و از آن برای ساختن مصنوعات فلزی خود استفاده می‌کرده‌اند.

اگر در محوطه تاریخی چهار هزار و ۵۰۰ ساله کلاته یاور توقف کنیم آن چه از دل کاوش‌ها بیرون آمده، ما را در هزارتوی زمان به عقب می‌برد و انگار می‌توان هیاهو و آمد و شد زنان و مردان و صدای شهری را شنید که کم کم زوایای تاریک آن با کاوش‌های باستانشناسی روشن می‌شود.

خراسان شمالی گرچه حدود ۱۹ سال از استان شدن را سپری می‌کند، اما با کاووش‌هایی که در ریوی مانه و سملقان و اینک در تپه کلاته یاور در حال انجام است می‌توان تاریخ کهن آن را در لابه لای کاوش‌های باستان شناسی این خطه از شمال شرق کشور نظاره کرد.

کاووش‌هایی که فصل جدیدی از آن با هدف معرفی نوع زندگی و فرهنگ آن عصر در دولت سیزدهم سرعت گرفته است تا جدای از کشف زوایای پنهان تاریخی نقشی موثر در احیای نقش گردشگری این استان شمال شرق کشور داشته باشد.

چرا تپه تاریخی کلاته یاور اهمیت دارد؟

برای نخستین بار است که شواهد استقرار بشر از هزاره سوم پیش از میلاد در دشت بجنورد طی کاوش‌های علمی به دست آمده و نشان می‌دهد این منطقه با شروع عصر مفرغ و در آستانه شهرنشینی مورد توجه جمعیت‌های انسانی قرار گرفته و در آن به سکونت پرداخته اند.

سرپرست طرح پژوهشی کاوش‌های باستان شناسی در تپه کلاته یاور بجنورد در این خصوص می‌گوید: کاوش‌های انجام شده تاکنون نشان دهنده شواهد مختصر معماری و بافت‌های تدفینی گسترده مربوط به هزار سوم پیش ازمیلاد در مساحتی بالغ بر هفت هکتار است.

علی اکبر وحدتی می‌افزاید: این شواهد مربوط به دو مرحله زمانی از نیمه اول هزاره سوم تا آغاز هزاره دوم پیش از میلاد است که شاخصه‌های فرهنگی متفاوتی را ارایه می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: مرحله نخست در ارتباط با فرهنگ سفال خاکستری دشت گرگان و مرحله بعد مرتبط با تمدن خراسان بزرگ است که در اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلاد در مناطق وسیعی از شرق ایران و آسیای مرکزی (ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان) وجود داشته است.

وحدتی یادآور می‌شود: آثار تمدن خراسان بزرگ پیش از این در چندین مکان باستانی خراسان شمالی از جمله تپه "چلو" در دشت جاجرم و تپه "عشق" در دشت بجنورد به دست آمده و نشانه‌های روشنی از ارتباط با فرهنگ‌های همزمان در آسیای میانه مشاهده شده است.

سرپرست طرح پژوهشی کاوش‌های باستان شناسی تصریح می‌کند: دشت حاصلخیز بجنورد شواهد مهمی از استقرارگاه‌های دوران تاریخی و اسلامی از جمله "کهنه کند" و تپه "معصوم زاده" را در خود حفظ کرده که پیش از این توسط باستان شناسان کاوش شده اند؛ اما این نخستین بار است که شواهد استقرار بشر از هزاره سوم پیش از میلاد در دشت بجنورد طی کاوش‌های علمی به دست آمده و نشان می‌دهد این منطقه با شروع عصر مفرغ و در آستانه شهرنشینی مورد توجه جمعیت‌های انسانی قرار گرفته است.

کشف گورستانی چهار هزار و ۵۰۰ ساله

معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می‌گوید: فصل اول کاوش باستان شناسی در محوطه باستانی کلاته یاور بجنورد با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی از اردیبهشت سالجاری آغاز شد.

محمدرضا قهرمانیان می‌افزاید: محوطه باستانی کلاته یاور یک مکان باستانی مربوط به عصر مفرغ در حاشیه جنوب شرقی دشت بجنورد است که نشانه‌های استقرار از هزاره سوم پیش از میلاد در آن وجود دارد.

معاون فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی ادامه می‌دهد: این مکان باستانی که در سال‌های اخیر و به صورت تصادفی حین انجام ساخت و ساز‌های مسکونی توسط اهالی روستای کلاته یاور کشف شده، شواهدی از یک استقرارگاه و گورستانی چهارهزار و پانصد ساله را در خود حفظ کرده است.

قهرمانیان تصریح می‌کند: شواهد حاصل از بررسی‌های آرکئوژئوفیزیک به روش مغناطیس سنجی در این مکان باستانی نشان دهنده گستردگی و ظرفیت بالای این مکان باستانی جهت انجام مطالعات باستان شناسی است.

وی می‌گوید: فصل اول کاوش‌های باستان شناسی در این محوطه باستانی با هدف شناسایی مواد فرهنگی عصر مفرغ در این مکان و درک برهم کنش‌های فرهنگی دشت میانکوهی بجنورد با دشت پست گرگان در غرب و دشت رسوبی مرغاب و کوهپایه‌های اترک در ترکمنستان و سایر بخش‌های آسیای میانه در هزاره سوم پیش از میلاد است.

خراسان شمالی با داشتن هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد و سالانه پذیرای میلیون‌ها مسافر، گردشگر و زائر امام هشتم (ع) است که از این خطه گذر می‌کنند.

۷۴۵ اثر از استان خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که این تعداد آثار شامل ۵۲۵ اثر تاریخی، ۵۳ اثر طبیعی و ۱۴۱ اثر ناملموس و ۲۶ اثر منقول تاریخی است.

منبع:ایرنا