به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، موزه حرم مطهر بانوی کرامت که به عنوان اولین موزه ایران در سال ۱۳۱۴ تأسیس شده شامل بخش‌های مختلفی از آثار تاریخی و هنری است که در دو تالار عترت و عبرت به نمایش عموم مردم گذاشته شده است.

یکی از گنجینه‌های این موزه وقفی، گنجینه تار و پود است که شامل فرش‌ها و تابلو فرش‌هایی از دوره‌های صفوی تا معاصر است؛ از این رو به مناسبت روز ملی فرش گفت‌وگویی با سید محمود کشفی، امین اموال موزه فاطمی داشته ایم تا به معرفی گنجینه تار و پود موزه فاطمی بپردازیم؛

با سلام خدمت حضرت عالی گنجینه تار و پود موزه فاطمی چه ویژگی‌هایی دارد؟

سلام خدمت شما و مخاطبان محترم گنجینه فرش و قالیچه موزه فاطمی شامل ده‌ها قطعه متنوع و جذاب از دستبافته‌های فرش ایران اسلامی است که از جنس ابریشم، کرک، پشم، کرک ابریشم، و نخ‌های ممزوج شده با طلا، نقره و ابریشم است.

 نقش و طرح فرش‌های نمایش یافته در موزه چه ویژگی‌هایی دارد؟

نقوش فرش‌های صفوی موجود در موزه شامل طرح‌های باغی، محرابی، درختی، افشان گلدانی و سجاده‌ای است و فرش‌های دوره‌های قاجاری و پهلوی و عصر انقلاب اسلامی شامل طرح‌های قالیچه جانمازی، طرح محرمات، گلدانی، ارمنی بافت، افشان و تابلویی است.

طرح‌های تابلویی دوره‌های صفوی، قاجاری و پهلوی دارای نقوش کتیبه‌ای مثل آیات قرآنی و متن زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علی‌ها و طرح‌های تصویری از جمله قالی دستبافت تصاویرعلمای دینی و قالیچه دایره‌ای رسالت انبیاء است.

فرش‌های نمایش یافته در موزه فاطمی مربوط به چه دوره‌هایی است؟

از میان ده‌ها فرش و قالیچه نفیس موجود در موزه فاطمی ۱۱ قطعه برای نمایش در گنجینه تاروپود موزه فاطمی انتخاب شده که در کنار آثار منسوجات و دیگر دستبافته ها، در تالار عبرت موزه در معرض دید همگان است.

۵ قطعه از فرش‌های نمایش یافته موزه متعلق به دوره صفوی، ۲ قطعه مربوط به عهد قاجار و ۴ قطعه نیز متعلق به قبل و بعد انقلاب اسلامی است؛ که نشان از دیرینگی و نفاست و درعین حال حیات و پایداری هنر فرش بافی در ایران دارد که امروزه به صورت هنر صنعت درآمده است.

شاخص‌ترین فرش موجود در موزه کدام فرش است؟

یکی از عجایب هفتگانه فرش جهان در موزه فاطمی نگهداری می‌شود که برای اولین بار در دوره تحول گفتمانی و چیدمانی موزه، نمایش یافته است. این فرش قدمت صفوی دارد و از دو قطعه نیم دایره تشکیل شده و در مجموع ۱۲ ضلعی منظم است. قُطر مجموع دو نیم دایره این فرش بسیار نفیس و منحصر به فرد، ۸۲۰ سانتی متر بوده و مساحت فرش در حدود ۵۸ متر مربع است. 

محل بافت این قالی منحصر به فرد، جوشقان در حوالی کاشان و در سال ۱۰۸۲ هجری قمری است که در کارگاه نعمت الله جوشقانی بافته شده و در مقبره شاه عباس ثانی واقع در ضلح جنوبی ضریح مطهر فاطمی مورد استفاده قرار گرفته است؛ سپس برای حفظ و نگهداری به خزانه قدیمی حرم مطهر منتقل شده تا به همراه دیگر نفایس تاریخی و هنری محفوظ بماند و پس از تاسیس موزه در آبان ماه ۱۳۱۴ شمسی به گنجینه فرش موزه منتقل شده است.

 یکی دیگر از آثار نمایش یافته در این گنجینه قالیچه کرک است که کتیبه دار بوده و متعلق به دوره قاجار است. این قالی بافت با طرح گلدانی ونقوش گل و بوته الوان، بافت موصل عراق است و در اواخر عهد قاجار از طرف حاکم عراق به والی ایران اهدا شده که نشان از مناسبات دیرینه دو کشور ایران و عراق دارد.

از قالی‌های معاصر نیز می‌توان به قالی پشمی طرح ترکمن اشاره کرد که در گرگان بافته شده و به موزه آستان مقدس فاطمی اهدا شده است. همچنین قالی فوق العاده زیبا که ابعاد بزرگ با طرح نگارگری ایرانی با نقوش تذهیب بافته شده است. در راستای رویکرد محتوامحوری موزه فاطمی ۲ قالی تصویری نیز برای نمایش انتخاب شده که هر دو بافت تبریز است. محتوای فرش مربع شکل که در ابعاد ۳۰۰ در ۳۰۰ سانتی متر و نمایشگر دیدگاه شیعه درباره صلح جهانی است.

در این قالی صحنه ظهور منجی عالم بشریت حضرت مهدی موعود (عج) را در کنار خانه کعبه با هنر فرش بافی به تصویر کشیده است.

فرش تصویری دیگر به شکل دایره‌ای و با عنوان رسالت انبیاست؛ این فرش زیبا از جنس ابریشم و کرک شامل مضامینی از معجزات پیامبران اولوالعزم و رویداد‌هایی از برخی پیامبران دیگر و نیز صحنه‌های زندگی بهشتیان و اهل جهنم است که هنرمند بافندهاین فرش طبق برداشت خود از آیات و روایات، با هنر فرشبافی در صدد انتقال پیام‌های دینی برآمده است.

* تا چه اندازه آثار این موزه به مردم معرفی شده است و استقبال مردم نسبت به بازدی از این آثار هنری چگونه است؟

علاوه برعموم مردم، هر ساله چندین نفر از صاحب نظران و فعالان عرصه فرش ایران برای بازدید از گنجینه فرش موزه فاطمی به ویژه فرش ۱۲ ضلعی چندصدساله که از معدود شاهکار‌های قالی بافی جهان است به موزه فاطمی می‌آیند.

همچنین تاکنون ده‌ها دانشجو در سطوح تحصیلات عالیه از مراکز علمی و دانشگاه‌های مختلف ایران و دیگر کشور‌های جهان برای تحقیق پایان نامه یا تدوین مقاله علمی پیرامون این فرش و دیگر فرش‌های موجود مراجعه می‌کنند و خدمات پژوهشی دریافت می‌کنند. 

آیا روند اهدای فرش‌های دست بافت و نفیس به حرم مطهر حضرت معصومه (س) همچنان ادامه دارد؟

بله، برخی قالی‌های دست بافت و نفیس مورد استفاده و تبرک یافته در حرم مطهر فاطمی اگر دارای ارزش موزه ای، تاریخی و هنری باشد به موزه منتقل می‌شود که دراین راستا اخیرا ۲ قالی نفیس با طرح محرمات به موزه انتقال یافته است.

علاوه بر این موارد هر ساله چند قالی و قالیچه دست بافت نیز از سوی مردم به موزه فاطمی اهدا می‌شود؛ آخرین اثر اهدا شده یک قالیچه کتیبه دار و پرمضمونی است که حاوی اسامی ۱۴ معصوم، اسماء الهی و آیات قرآنی و احادیث نبوی است و از کمیجان اراک به موزه اهدا شده است.