جلسه بررسی چالش‌ها و راهکار‌های تدبیر مهاجرت نخبگان با تمرکز بر برنامه هفتم توسعه با حضور بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مسئولان نهاد‌های علمی و آموزشی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و جمعی از نخبگان کشور به میزبانی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این جلسه با اشاره به نقش نخبگان در فرآیند پیشرفت کشور اظهار داشت: امروزه نخبگان به عنوان یکی از پارامتر‌های قدرت نرم در هر کشور محسوب می‌شوند و نه تنها در نظام علم و فناوری، بلکه در مسائلی، چون امنیت ملی، اقتدار دفاعی، رشد اجتماعی و حکمرانی کلان کشور اثر نخبگان دیده می‌شود؛ به طوری که امروزه و در سایه پیشرفت‌های گوناگون، مفهوم جدیدی به نام حکمرانی نخبگانی به وجود آمده است.

نگاهداری گفت: متاسفانه امروزه درصد قابل توجهی از اساتید، پزشکان و نخبگان میل به مهاجرت دارند و در میان افراد مهاجرت کرده، درصد ماندگاری آن‌ها عدد بالایی است. این میل به مهاجرت به غیر از اساتید و نخبگان، به شرکت‌های دانش‌بنیان و حتی دانش‌آموزان مقطع دبیرستان هم رسیده و عمق موضوع بیشتر شده است.

وی افزود: درصد زیادی از این مهاجرت‌ها و جذب نخبگان، به سمت کشور‌هایی است که دشمنی خاصی با ما دارند و در واقع سرمایه‌های خود را در اختیار کشور‌هایی قرار می‌دهیم که به پیشرفت کشور ما علاقه چندانی ندارند. همین امر، اهمیت موضوع را دوچندان می‌کند.

پدیده خروج پنهان

وی با اشاره به مفهوم خروج پنهان نخبگان خاطرنشان کرد: اگر نتوانیم برای نخبگان یک کارویژه تعریف کنیم و از ظرفیت‌های آنان بهره ببریم، طبیعتا حس تعلق‌شان به کشور را از دست می‌دهند و حتی اگر مهاجرت نکنند، شبیه افراد مهاجرت‌کرده هستند و اینجاست که پدیده خروج پنهان رخ می‌دهد.

نگاهداری در تشریح اصلی‌ترین علل مهاجرت نخبگان بیان داشت: طبق پژوهش‌های صورت گرفته و اظهارات نخبگان، عواملی، چون ناامیدی از اصلاح امور مدیریتی کشور، عدم شایسته‌سالاری در انتصاب مدیران، شاخص‌های نامناسب اقتصادی، بیکاری و مشکلات معیشتی، احساس بی‌ارزش بودن، فساد و تعارض منافع و عدم توازن امکانات و صنایع در کشور بیشترین سهم را در تصمیم نخبگان به مهاجرت داشته‌اند.

مهاجرت نخبگان به زیست‌بوم حکمرانی کشور مرتبط است

وی یکی از علل عدم توفیق جذب نخبگان را نوع نگاه مسئولان به مقوله مهاجرت نخبگان دانست و افزود: برخی از مدیران تصور می‌کنند که این موضوع صرفا مختص حوزه علم و فناوری است؛ در حالی که باید توجه داشت مهاجرت نخبگان به زیست‌بوم حکمرانی کشور مرتبط است و باید تلاش کنیم این مسئله در سطح کلان حکمرانی کشور تعریف و بررسی شود.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح کرد: با توجه به درصد بالای ماندگاری در مهاجرت‌ها، نمی‌شود صرفا روی مسئله جذب نخبگان تمرکز کرد و لازم است ارتباط‌گیری با نخبگان خارج از کشور را در دستور کار خود قرار دهیم.

اهمیت تعریف چرخه خدمت برای به کارگیری نخبگان

وی تعریف چرخه خدمت برای نخبگان را یکی از اقدامات موثر در به‌کارگیری ظرفیت‌های آنان دانست و گفت: ستاد‌های توسعه در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، دانشگاه‌ها وپژوهشگاه‌ها و بنیاد ملی نخبگان نقش مهمی در حل چالش‌های این حوزه دارند و باید توجه داشت تا زمانی که حکمرانی کلان کشور درگیر مسائل نخبگان نشود، چالش‌های این حوزه همچنان حل نشده باقی خواهند ماند.

محمد رئیس‌زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران در این جلسه با اشاره به افزایش مهاجرت کادر بهداشت و درمان اظهار داشت: طبق پیش‌بینی موسسه جهانی مکنزی، جهان در سال ۲۰۳۰ با کمبود ۱۸ میلیون نیروی بهداشت و درمان روبه‌رو خواهد بود و در همین راستا بسیاری از کشور‌ها سیاست‌های جذب نیروی بهداشت و درمان را در دستور کار خود قرار داده‌اند و فرآیند‌های مربوط به آن را تسهیل کرده‌اند.

وی در خصوص وضعیت منابع انسانی حوزه بهداشت و درمان گفت: در حال حاضر به شدت به نیروی انسانی در حوزه بهداشت و درمان نیاز داریم و با توجه به این‌که کیفیت کادر درمان ما به نسبت دنیا در سطح بالاتری قرار دارد، در صورت مهاجرت، جایگزین کردن این افراد، کار سخت و هزینه‌بری است.

آمار مهاجرت پزشکان و متخصصان، جوسازی یا دروغ‌پراکنی نیست

رئیس کل سازمان نظام پزشکی تصریح کرد: باید چالش مهاجرت پزشکان و متخصصان را بپذیریم و تصور نکنیم که چنین آمار‌ها و اطلاعاتی جوسازی یا دروغ‌پراکنی است.

وی همچنین تسهیل شرایط کاری پزشکان، عمل به قانون و سیاست‌گذاری‌های کلان و اصلاح فضای رسانه‌ای منفی نسبت به فعالیت پزشکان در جامعه را از جمله راهکار‌های لازم برای ماندگاری پزشکان و کادر بهداشت و درمان در کشور دانست.

آمار مهاجرت نخبگان کشور کمتر از متوسط جهانی است

حجت‌الله واعظی‌نژاد رئیس مرکز بنیاد نخبگان ستاد کل نیرو‌های مسلح در این جلسه بیان داشت: در حال حاضر یک آمار واقعی و دقیقی از میران مهاجرت نخبگان وجود ندارد، اما طبق آمار‌های غیررسمی این عدد در کشور ما کمتر از متوسط جهانی است.

وی ادامه داد: لازم است دامنه و گستره‌ی نخبگی به طور دقیق تعریف شود و باید نخبگانی که به معنای واقعی کلمه نخبه هستند، شناسایی شوند و برایشان برنامه‌ریزی و حمایت‌های خاص تدارک دیده شود. همچنین باید نظام مسائل نخبگان و دغدغه‌هایشان به طور دائمی رصد و بررسی شود و اگر این اتفاق بیفتد، گامی در جهت حل مشکلات آنان برداشته شده است.

واعظی نژاد در خصوص اقدامات ستاد کل نیرو‌های مسلح در حوزه نخبگان اظهار داشت: در یک بررسی صورت گرفته، بیش از ۱۰۰ دغدغه از سوی نخبگان مطرح شده که یکی از آن‌ها موضوع خدمت سربازی است و ما تلاش کرده‌ایم این موضوع را برای نخبگان تسهیل کنیم و طرح‌های مختلفی همچون سرباز پژوهشگر، نخبه‌فناور و سربازفناور در حال اجراست و امیدواریم به اندازه خود بتوانیم در حل چالش مهاجرت نخبگان نقش داشته باشیم.

محمد محمدی مسعودی مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان کشور نیز در این جلسه با اشاره به فعالیت موسسات اعزام دانشجو به خارج گفت: متاسفانه در موسسات اعزام دانشجو به خارج اقدامات غیرقانونی زیادی صورت گرفته، به‌طوری که در کنار ۱۰۰ موسسه مجاز اعزام دانشجو، بیش از ۳۴ هزار وبسایت کاریابی و اعزام دانشجو به صورت غیرقانونی به وجود آمدند که البته وبسایت‌های آن‌ها بسته شده و لازم است در این خصوص از طرف قوه قضاییه، جرم‌انگاری صورت بگیرد.

محمدی مسعودی افزود: ممکن است به دلیل عدم اقبال دانش‌آموزان به رشته‌های گروه علوم ریاضی و فنی، برای ۵ سال آینده در حوزه مهندسی و صنعت به متخصصان خارجی نیازمند شویم.

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان خاطرنشان کرد: سال گذشته از میان رتبه‌‎های زیر هزار گروه علوم انسانی، ۳۴۰ نفر دانشگاه فرهنگیان را برای تحصیل انتخاب کرده‌اند که این نشان از اهمیت موضوع امنیت شغلی برای نخبگان و رتبه‌های برتر کنکور است.

 علاقه به وطن در میان نخبگان را از مهدکودک‌ها آغاز کنیم

حسن مسلمی نائینی رئیس جهاد دانشگاهی در این جلسه گفت: ما برای تقویت عشق و علاقه به وطن در میان نخبگان، باید تلاش‌هایمان را از مهدکودک‌ها آغاز کنیم و سبک زندگی آنان از همان ابتدا بر اساس این وطن‌دوستی شکل دهیم.

 وی برای نخبگان منزلت و ارزش‌های اجتماعی را امری مهم‌تر از مسائل مادی عنوان کرد و ادامه داد: نخبگان از بازگشت به کشور ترس دارند و بسیاری از مسائل برایشان مبهم و حل نشده است و لازم است بسیاری از موارد برایشان روشن شود.

رئیس جهاد دانشگاهی تصریح کرد: اقداماتی همچون حل مشکلات نظام وظیفه، تسریع در فرآیند جذب آنان به عنوان هیئت علمی و جایابی نخبگان در جایگاه‌های متناسب با توانمندی آنان از جمله راهکار‌های قابل عرضه در راستای حل مشکل مهاجرت نخبگان است.

تصویری واقعی از مهاجرت نخبگان در کشور وجود ندارد

احمد محجوبیان نایب رییس کمیسیون فرهنگی اجتماعی مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به تفاوت‌های مهاجرت و میل به مهاجرت، افزود: بررسی کارشناسی وضعیت نخبگان نشان می‌دهد که هنوز یک تصویر واقعی از مهاجرت نخبگان در کشور وجود ندارد و نخستین اقدام لازم، تدوین آمار‌های دقیق از وضعیت مهاجرت نخبگان است.

وی بیان کرد: یک سری شوک‌هایی مانند شوک اقتصادی یا شوک اجتماعی در طول چندسال اخیر به جامعه وارد شده و طبیعی است افرادی که توانایی و قابلیت مهاجرت دارند، بیش از دیگران به مهاجرت فکر می‌کنند. همچنین باید بپذیریم که در حوزه نخبگان، کار جدی و اساسی در کشور صورت نگرفته و بسیاری از اسناد مصوب شده در این حوزه، اجرایی نشده‌اند و لازم است مجلس شورای اسلامی در خصوص تصویب قوانین با ضمانت اجرایی لازم، اقدامات موثرتری انجام دهد.

مسائل کشور را در اختیار شبکه تخصصی نخبگان قرار دهیم

حامد حسن‌پور رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی در خصوص راهکار‌های حل مشکل مهاجرت نخبگان اظهار داشت: برای نقش‌آفرینی بیشتر نخبگان در امور کشور، باید مسائل کشور را در اختیار شبکه تخصصی نخبگان قرار دهیم و لازم است این شبکه در معرض نظام مسائل کشور قرار گیرد.

حسن‌پور خاطرنشان کرد: اگر در دانشگاه‌ها به سمت تیم‌سازی تخصصی حرکت کنیم و در حوزه‌های مشخص این تیم‌سازی شکل بگیرد، یک هویت جمعی تخصصی برای آن تیم‌ها به وجود می‌آید و یک جریان علمی با نشاط و مبتنی بر بازی‌وارسازی، به حل مشکلات کشور کمک می‌کند.

ایمان افتخاری عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این نشست دو عامل وضع فعلی اقتصاد و عدم پایداری اقتصادی را مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده مهاجرت نخبگان دانست و گفت: علاوه بر نخبگانی که مهاجرت می‌کنند، آن بخش از نخبگانی که در کشور می‌مانند نیز افراد تاثیرگذاری نیستند و اثربخشی کافی ندارند. در کنار این مورد، نظام تامین مالی فعالیت نخبگانی ما نیز به یک تغییر جدی نیاز دارد و باید در برنامه هفتم توسعه، این تغییر صورت بگیرد.

لزوم توجه به معیشت و کرامت نخبگان

وی اظهار داشت: باید به مسئله معیشت و کرامت نخبگان توجه جدی شود و مسئله مسکن نخبگان به طور خاص از طرف دولت مورد توجه قرار گیرد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: جهت‌گیری نخبگان باقی مانده در کشور و فاصله‌ای که میان آن‌ها و حاکمیت وجود دارد، یکی دیگر از موضوعات مهم این حوزه است و در واقع درصد زیادی از نخبگان باقی‌مانده، در راستای گفتمان تمدنی انقلاب اسلامی قرار ندارند.

افتخاری بیان داشت: برای کم کردن این فاصله به یک برنامه‌ریزی فرهنگی بلندمدت نیاز داریم و باید اصلاحات لازم را به صورت ریشه‌ای و از نظام آموزش و پرورش آغاز کنیم، اما راهکار کوتاه‌مدت حل مشکل این است که باید رویکردمان را به رویکرد فرهنگی تغییر دهیم. 

یونس پناهی معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در این نشست با اشاره به اهمیت صداقت در کردار مسئولان اظهار داشت: ما بسیاری از مسائل را در سطح جامعه می‌بینیم، اما نسبت به آن‌ها هیچ واکنشی نشان نمی‌دهیم و نمونه‌ی بارز این موضوع، مسئله‌ی وضعیت نامناسب موسسات اعزام دانشجو به خارج است. در این راستا لازم است قوانین مربوطه اصلاح شوند و همچنین نگرش مسئولین نسبت به نخبگان و تعریف نخبه عوض شود.

وی گفت: در کشور‌های مختلف، جذب دانشجو در دانشگاه‌ها متناسب با نیازشان است و سایر کشور‌ها از مدرک‌گرایی، به سمت مهارت‌آموزی حرکت کرده‌اند؛ این در حالی است که در کشور ما هیچ تناسبی میان فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها و افراد واجد شرایط مشاغل مختلف وجود ندارد و دانشگاه‌ها به ماشین کپی مدرک تبدیل شده‌اند.

مسئله نخبگان صرفا به مسئله فرار مغز‌ها پیوند خورده است

الهام یاوری رئیس سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان در این جلسه با انتقاد از نگاه منفی غالب به نخبگان در سطح جامعه افزود: در کشوری که رهبری معظم انقلاب اسلامی بیان کرده‌اند نخبگان پاره تن کشور هستند و در کشوری که بنیادی مانند بنیاد ملی نخبگان وجود دارد، متاسفانه یک نگاه منفی نسبت به نخبگان وجود دارد و مسئله نخبگان صرفا به مسئله فرار مغز‌ها پیوند خورده است.

یاوری ادامه داد: تصویری که از موفقیت نخبگان داخل کشور ارائه می‌شود، تصویر مطلوبی نیست. تعداد نخبگانی که در کشور مانده‌اند و زندگی مناسبی دارند، خیلی زیاد است، اما جامعه از وضعیت مناسب آن‌ها مطلع نیست و باید در برنامه هفتم توسعه، نسبت به تصویرسازی و معرفی نخبگان موفق داخل کشور تصمیمات لازم گرفته شود.

رئیس سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان نوع ارتباط نظام با نخبگان دانش‌آموز را نامطلوب ارزیابی کرد و گفت: تقریبا هیچ‌گونه اتصالی میان نظام و نخبگان دانش‌آموز بعد از اتمام دوران دانش‌آموزی وجود ندارد و بعد از پایان دوره متوسطه ارتباط ما با آن‌ها قطع می‌شود؛ در حالی که باید این ارتباط حفظ شود و آن‌ها احساس کنند که کشور به آن‌ها نیاز دارد.

در ادامه جلسه مهدی حاجی‌بیگی دارنده مدال طلای المپیاد کشوری کامپیوتر در خصوص وضعیت نخبگان در کشور گفت: ۵ سال است که مدال طلای المپیاد کامپیوتر گرفته‌ام، اما در این مدت هیچ برنامه مشخصی از سوی بنیاد ملی نخبگان و سایر متولیان این حوزه ندیده‌ام و هنوز نمی‌دانم که آیا عضو بنیاد نخبگان هستم یا خیر.

نخبگان کشور احساس مفید بودن نمی‌کنند

وی ادامه داد: متاسفانه نخبگان کشورمان احساس مفید بودن نمی‌کنند و بر این باورند که وجودشان برای کشور ارزش و اهمیت ندارد. همچنین جو دانشگاه‌ها در خصوص مهاجرت به هیچ وجه مناسب نیست و با حضور ورودی‌های جدیدتر، این وضعیت هرسال بدتر می‌شود و پیش‌فرض بسیاری از نخبگان از دوران دبیرستان این است که جز مهاجرت، راه دیگری ندارند.
حاجی‌بیگی گفت: نظام آموزشی و چارت دروس دانشگاهی ما کاملا تقلیدی است و حجم زیادی از واحد‌های درسی غیرضروری در دوره لیسانس گنجانده شده و همین امر باعث طولانی شدن دوره تحصیل، تلف شدن وقت و ناامیدی دانشجویان می‌شود.

سیدرضا حسینی رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان وزارت آموزش و پرورش در این جلسه بیان داشت: مهم‌ترین موضوعی که نخبگان را اذیت می‌کند، عدم پایداری وضعیت اقتصادی کشور است و باید توجه داشته باشیم که مهاجرت نخبگان، اقتصاد، امنیت و آموزش کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی در خصوص مشکلات نظام آموزش عالی کشور اظهار داشت: آنچه که دانشجویان در دانشگاه‌ها آموزش می‌بینند، تناسبی با وضعیت صنعت ما ندارد و تقریبا تمام دوران تحصیل آنان، صرف گذراندن واحد‌های نظری دشوار و بدون فایده می‌شود.

سن مهاجرت نخبگان در حال پایین آمدن است

حسینی ادامه داد: پدیده‌ای که اخیرا دیده می‌شود، خروج نخبگان قبل از ورود به مقطع کارشناسی است و در واقع سن مهاجرت نخبگان در حال پایین آمدن است و متاسفانه روز به روز آمار این پدیده افزایش می‌یابد. در این راستا لازم است گروه‌های اثرگذار و مرجع نخبگان را پیدا کنیم و با اثرگذاری بر روی آن‌ها، بتوانیم بر سایر نخبگان نیز تاثیر بگذاریم.

مهرداد ویس‌کرمی عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی نیز با انتقاد از تعاریف مرسوم از نخبگی اظهار داشت: متاسفانه امروزه نخبگی را صرفا در هوش شناختی و رشته‌های علوم تجربی و ریاضی خلاصه کرده‌ایم و همین امر باعث شده بسیاری از نخبگان واقعی در سایر حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... شناسایی نشوند؛ بنابراین لازم است یک بازتعریفی از مفهوم نخبه در نظام آموزشی ما صورت گیرد.

وی افزود: در نگاه برخی از سیاستمداران، نوعی نخبه‌ستیزی وجود دارد و ما گاهی اوقات شاهد این هستیم که نتیجه تمام فعالیت‌ها و تلاش‌های نخبگان، در گرو تصمیم‌گیری و اجازه مدیران و سیاستمداران غیر نخبه است.

ویس‌کرمی خاطرنشان کرد: یکی از رویه‌های نادرستی که در خصوص به‌کارگیری نخبگان وجود دارد، تلاش برای کارمند شدن نخبگان و محدود کردن فعالیت آنان در حد وظایف کارمندی است؛ در حالی که نخبگان باید در جایگاهی قرار بگیرند که خودشان سبب به‌کارگیری و جذب تعداد زیادی کارمند شوند.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی گفت: برخی از افراد می‌گویند ایران را برای من بهشت کنید تا بمانم، اما برخی دیگر می‌گویند می‌مانم تا ایران را بسازم؛ در واقع نخبگان واقعی دسته‌ی دوم هستند و باید برای شکوفا شدن استعداد‌های این افراد تلاش کنیم.

مهم‌ترین مزیت رقابتی شرکت‌های ما، نخبگان هستند

زهره ضیاءالملکی از انجمن دانش‌آموختگان سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان، آبادی سمپاد با اشاره به لایحه برنامه هفتم توسعه اظهار داشت: در وهله اول باید بدانیم که هدف ما از توسعه چیست و پیشران‌های توسعه‌ی ما چه کسانی هستند. باید توجه کنیم که اگر به دنبال رقابت در سطح جهانی هستیم، مهم‌ترین مزیت رقابتی شرکت‌های ما، نخبگان هستند.

وی در خصوص آسیب‌های مفهوم توسعه در کشور گفت: رویکرد فناورمحور در نگاه‌های توسعه‌ای ما کمتر دیده می‌شود و سهم زیادی از این رویکرد، مربوط به حوزه صنعت و معدن است. همچنین یک متولی اصلی برای توسعه در کشور ما وجود ندارد.

ضیا آبادی خاطرنشان کرد: اگر در برنامه هفتم توسعه، یک بخش مجزا راجع به نخبگان و مزیت‌های رقابتی آنان و نقش آنان در توسعه کشور نوشته شود، می‌تواند برای استنادات آینده شروع مناسبی باشد.

علیرضا مسیبی دستیار قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در این جلسه بیان کرد: مهاجرت آخرین انتخاب یک فرد است و قطعا مجموعه‌ای از عوامل در طول زمان موجب مهاجرت می‌شود؛ در واقع مهاجرت نخبگان معطوف به شرایط حال نیست، بلکه تصمیمی وابسته به چشم‌انداز آینده کشور است.

 مسیبی افزود: ما چشم‌انداز دقیقی از وضعیت واقعی کشور در ۵ سال آینده نداریم و برای ارتقا جایگاه نخبگان در کشور، لازم است اقداماتی همچون مانع‌زدایی از مسیر کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان، دسترسی به تجهیزات و دانش روز دنیا صورت بگیرد تا توانمندی نخبگان در حل مشکلات کشور قابل استفاده باشد.

در مهاجرت نخبگان، زمان را از دست داده‌ایم

بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در این نشست، مهاجرت نخبگان را یک مسئله پیچیده‌ی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی توصیف کرد و افزود: ما در خصوص مهاجرت نخبگان، زمان را از دست داده‌ایم؛ اکنون فرصت درگیر شدن با مسائل جزئی نیست و باید سطح مسائل و تصمیم‌گیری‌های ما در سطح کلان باشد.

پیشنهاد ایجاد سازوکاری مشابه ستاد ملی کرونا در حوزه مهاجرت نخبگان

صلواتی پیشنهاد کرد سازوکاری مشابه ستاد ملی کرونا در حوزه مهاجرت نخبگان تشکیل شود تا بتواند در یک سطح کلان و ملی، مسائل مرتبط با مهاجرت نخبگان را مدیریت کند.

سید علی حسینی معاون توسعه روابط علمی و سرمایه علمی مرکز تعاملات معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این نشست مطرح کرد که صرف مهاجرت نخبگان به طور مطلق امری منفی نیست، بلکه قطع ارتباط آنان با کشور یک مسئله‌ی مهم و چالش برانگیز است.

وی ادامه داد: در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اقدامات زیادی برای توجه به نخبگان و حفظ ارتباط آنان با کشور صورت گرفته و یک سری برنامه‌ها و پلتفرم‌ها نیز در این زمینه طراحی شده است. همچنین ستاد کل نیرو‌های مسلح یک بستر مناسب را برای نخبگان خارج از کشور تدارک دیده تا بتوانند خدمت سربازی خود را از راه دور و در قالب پروژه‌های تحقیقاتی انجام دهند.

اگر نخبگان احساس کنند که در کشور تاثیر گذارند میل به ماندن در آن‌ها تقویت می‌شود

حسینی اظهار داشت: اگر نخبگان احساس کنند که در کشور تاثیر گذارند، اگر فضا برایشان شفاف شود و بوروکراسی‌های اداری موجود بر سر راه فعالیت آن‌ها برداشته شود، میل به ماندن و حتی بازگشت به کشور در آن‌ها تقویت می‌شود.

امیر عزیزی دانشجوی دکترای ریاضی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در این جلسه تصریح کرد: در افزایش آمار مهاجرت نخبگان کشور در سال‌های اخیر شکی نیست، اما مسئله مهاجرت یک مسئله جهانی است و مختص ایران نیست و لازم است در تحلیل آمار‌های مربوط به مهاجرت، وضعیت کشورمان را نسبت به میانگین جهانی بررسی کنیم که این مقایسه نشان می‌دهد نسبت به میانگین جهانی، وضعیت نامناسبی نداریم.

وی گفت: باید تعریف‌مان از نخبگی را از شاخص‌های کمی به سمت شاخص‌های کیفی تغییر دهیم و تلاش کنیم که از برچسب نخبگی بااحتیاط استفاده کنیم، زیرا ممکن است انتظارات خاصی در برخی افراد به وجود آید که توان برآورده کردن آن‌ها را نداشته باشیم.

عزیزی برای حل مسئله مهاجرت نخبگان اظهار داشت: گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی مسئله محور، گسترش دوره‌های پسادکتری، جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی و استفاده از سیاست‌ها و تجربیات کشور‌های منطقه در این حوزه مواردی هستند که می‌توانند مورد توجه مسئولان ذیربط قرار گیرند.

معصومه جولایی از دبیرستان فرزانگان در این جلسه، گفت: در حوزه‌ی مهاجرت، آن‌چه که از سایر آمار‌ها مهم‌تر است، آمار بالای ماندگاری نخبگان ایرانی در خارج از کشور است. یکی از دلایل مهم مهاجرت که کمتر مورد توجه مسئولان و کارشناسان قرار گرفته، مسئله بحران آب و محیطزیست است.

جولایی مهم‌ترین راهکار حفظ نخبگان در کشور را تاکید بر اثرگذاری و اثربخشی نخبگان در چرخه خدمت کشور دانست و افزود: ایجاد فضا‌های فرهنگی مناسب و توسعه هنر و ادبیات در مدارس می‌تواند در حل موضوع مهاجرت و کاهش میل به آن اثر مثبت داشته باشد.

 محمدتقی رجبی رئیس اداره استعداد‌های درخشان اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران نیز در این جلسه با اشاره به ۲ تکلیف مهم دولت برای حمایت از دانش‌آموزان نخبه بیان داشت: یکی از این تکالیف، اتصال مدارس محل تجمع نخبگان به شرکت‌های دانش‌بنیان و فضا‌های نوآورانه است که این امر باید با همکاری وزارت آموزش و پرورش و معاوت علمی و فناوری ریاست جمهوری صورت بگیرد. تکلیف دیگر نیز آن است که دانش‌آموزان از همان دوران مدرسه، با مسائل مهم کشور و حوزه‌های مختلف اشتغال آشنا شوند. در این راستا تاسیس مراکز نوآوری در ادارات آموزش و پرورش می‌تواند امری موثر و راهگشا باشد.

علیرضا منادی رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس در این جلسه گفت: در مجلس یازدهم اقدامات مناسبی برای ارتقای جایگاه علم و آموزش در کشور صورت گرفته و تصویب قوانینی، چون قانون همسان‌سازی حقوق اساتید دانشگاه‌ها، قانون رتبه‌بندی معلمان و قانون جهش تولید دانش‌بنیان بخشی از قوانین مصوب در این حوزه است.

نخبگان سرمایه‌های اصلی کشور هستند

وی ادامه داد: نخبگان سرمایه‌های اصلی کشور هستند و برای شکوفایی استعداد‌های آنان، به حمایت‌های مادی و معنوی از آنان نیاز است. در بحث حمایت از نخبگان، تلاش مجلس شورای اسلامی است که با تصویب بودجه‌های مدنظر سازمان‌ها و نهاد‌های مرتبط، مشکلات آنان را رفع کنیم.

رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس گفت: بخش علم و دانش در برنامه هفتم توسعه مقداری ضعیف است و لازم است در مجلس شورای اسلامی نسبت به اصلاح ضعف‌ها و ایرادات آن، بحث و تصمیمات لازم صورت گیرد.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پایان این نشست ابراز امیدواری کرد که مدیریت غیرعلمی و بوروکراتیک، موجب رنجش و ناامیدی نخبگان بازگشته به کشور نشود.

وی با اشاره به اهمیت جایگزینی نخبه‌پروری به جای حامی‌پروری افزود: امروزه حکمرانی کشور‌ها به سمت حکمرانی دانش‌بنیان در حال حرکت است که اهمیت آن، کمتر از اقتصاد دانش‌بنیان نیست.

وی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری بر مردمی‌‎سازی حکمرانی تصریح کرد: لازم است در کنار بخش دولتی، از ظرفیت‌های بخش خصوصی نیز برای جذب و حفظ نخبگان کشور استفاده گردد.

همچنین در این جلسه مقرر شد پیش‌نویس یک بسته سیاستی در خصوص بررسی وضعیت مهاجرت نخبگان توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و کارگروهی منتخب از اعضای این جلسه تهیه و تدوین شود و در فرآیند بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در اختیار نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.