در اوایل دهه ۹۰ بود که پهنه محیط زیستی تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در فضایی به مساحت ۳۰۰ هکتار در هشت کیلومتری شرق شهرستان ارسنجان در جنگل خلیل بیگ راه اندازی شد و با توجه به رشد جمعیتی قابل توجه‌ای که این پهنه تاکنون داشته است به عنوان یکی از دو سایت مولد گوزن زرد ایرانی در کشور شناخته می‌شود.

در روز‌های ابتدایی خرداد ماه جاری در این پهنه محیط زیستی تکثیر و پرورش گوزن زرد، چهارمین و پنجمین گوساله گوزن زرد متولد شدند و باتوجه به پتانسیل ارزنده‌ای که این سایت دارد امروز تعداد این گونه در حال انقراض از حیوانات بومی ایران به ۸۵ رأس افزایش یافته است. 

سیر صعودی رشد جمعیت، فراهم شدن امنیت زیستگاه، پایش، گشت و کنترل شبانه روزی و تغذیه مناسب حتی در فصول خشک سال و حفاظت بهینه و مدیریت شده از این گونه ارزشمند از جمله دلایل افزایش این گونه ارزشمند در این زیستگاه است. 

گفتنی است یکی از موارد حائز اهمیت باتوجه به افزایش جمعیت گوزن زرد ایرانی در این سایت توسعه و افزایش فضای عمومی این منطقه به عنوان یک ضرورت مطرح است که در این خصوص از سوی کارشناسان حوزه محیط زیست نظرات مختلفی مطرح می‌شود. 

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس در خصوص توسعه سایت تکثیر و پرورش گوزن زرد ارسنجان گفت: باتوجه به محدوده‌ای که در شمال این سایت وجود دارد و جزو اراضی ملی بوده، اما تملک آن سخت است. 

نبی‌اله مرادی با اشاره به اینکه طرح احیای گوزن زرد به صورت شبکه‌ای در کشور به صورت متمرکز دنبال می‌شود، عنوان کرد: در جلسات کارشناسی برگزار شده تصمیم بر آن شد باتوجه به فعالیت این سایت از شروع تا به امروز که جمعیت گونه گوزن زرد افزایشی بوده و شاهد کاهش جمعیت این گونه نبوده‌ایم این سایت به عنوان سایت مولد در نظر گرفته شود تا سرریز جمعیت به سایت‌های جدید و حتی در بلند مدت برنامه‌ریزی برای معرفی مجدد این گونه به طبیعت در این سایت به عنوان سایت مولد مد نظر باشد. 

او همچنین به سر ریز جمعیت و توان بالای اکولوژیکی این سایت اشاره کرد و گفت: در سال گذشته بیش از ۱۰ گوزن زرد از پهنه محیط زیستی تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در ارسنجان به سایت میانکتل شهرستان کازرون منتقل شد و این اقدام در سال جاری هم در دستور کار است. این در حالیست که این احتمال وجود دارد که انتقال این گونه علاوه بر سایت میانکتل به سایت‌های دیگر همچون سایت خوزستان انجام شود. 

مرادی در ادامه این گفتگو در پرسش به این سوال که با افزایش جمعیت این گونه، فضای سایت برای زیست گوزن زرد کافی است، پاسخ داد: این سایت یک پهنه محیط زیستی مولد برای سایت‌های دیگر است که با سر ریز جمعیت انتقال این گونه به سایر سایت‌ها انجام می‌شود و در تأمین غذای این گونه از طریق علوفه کمکی جبران می‌شود. 

این مقام مسئول در ادامه به تمهیدات اندیشیده شده در خصوص پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی در این سایت پاسخ داد: باتوجه به آتش‌بر‌هایی که در این سایت در مکان‌های مختلف ایجاد شده است سالانه پاکسازی و بازسازی آن‌ها انجام می‌شود و در صورت وقوع آتش سوزی، آتش‌بر‌ها از گسترش آتش جلوگیری خواهند کرد. از سوی دیگر استقرار شبانه روزی مامورین محیط بان در این سایت منجر به پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی خواهد شد. 

مرادی همچنین اضافه کرد: طی چند ساله گذشته در هیچ یک از سایت‌های محیط زیستی استان شاهد وقوع آتش‌سوزی نبوده‌ایم و این موضوع به دلیل استقرار مداوم محیط بانان و اقدامات پیشگیرانه در این حوزه است. 

فرا رسیدن فصل گرم و کاهش منابع آبی و تامین آب برای این گونه در حال منقرض از دیگر موضوعات مورد اشاره معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست فارس بود و وی عنوان کرد: باتوجه به ساخت آبشخور‌های مختلف در سایت، این آبشخور‌ها در سایت همواره پر آب بوده و با سرکشی روزانه محیط بانان از این منابع آبی جای نگرانی برای تآمین آب وجود ندارد. 

کمبود نیروی محیط بان در پهنه‌های محیط زیستی از دیگر سوالات طرح شده بود و مرادی در این خصوص پاسخ داد: استخدام نیرو تابع قانون خدمات کشوری است که براساس آن هر ساله به هر دستگاه اجرایی سهمیه داده می‌شود و بسته به چارت تشکیلاتی که هر استان دارد به سازمان مربوطه نیرو اضافه می‌شود. اما آن چه که مسلم است در این حوزه با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم و تعداد فعلی نیرو‌ها تکاپوی کلیه نیاز‌ها نیست و در حاضر حاضر با کار بیشتر نیروی موجود و استفاده از پتانسیل و ظرفیت گروه‌ها و جوامع محلی برای پر کردن این خلأ استفاده می‌شود. 

گفتنی است طی مراسمی در بازدید از پهنه محیط زیستی تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در شهرستان ارسنجان، رییس اداره حفاظت محیط زیست این شهرستان به تشریح وضعیت این سایت پرداخت و اظهار داشت: سایت گوزن زرد در شهرستان ارسنجان از سال ۹۰ با تعداد هفت رأس گوزن راه اندازی شد که جمعیت این گونه از آن سال تا به امروز به ۸۵ رأس افزایش یافته است. 

حسن ابراهیمی عنوان کرد: باتوجه به پتانسیل ارزنده این سایت از جمله مدیریت بهینه، امنیت زیستگاه و پایش مأموران محیط بان در منطقه شاهد زاد آوری بسیار خوب این گونه در سایت بوده ایم و براساس آخرین سرشماری انجام شده در سال گذشته تعداد ۷۵ رأس گوزن به صورت خطی در این سایت سرشماری شد. 

او گفت: از تعداد ۷۵ رآس گوزن زرد تعداد ۱۳ رأس به منطقه میانکتل شهرستان کازرون انتقال داده شده است و با زایش ۸ رأس گوساله تعداد این گونه به ۸۰ رأس رسید و پیش بینی می‌شود تا پایان تیرماه شاهد زایش ۱۵ تا ۱۸ رأس گوساله در این سایت باشیم. 

ابراهیمی با اشاره به اینکه سایت گوزن زرد ارسنجان یکی از سایت‌های موفق کشور است، افزود: باتوجه به اینکه این سایت پتانسیل بسیار خوبی برای رشد جمعیت گوزن زرد دارد نیاز است تا توسعه این سایت در دستور کار قرار گیرد. 

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ارسنجان اضافه کرد: باتوجه به فرارسیدن فصل تابستان و موضوع تآمین آب سایت، باتوجه به آبگیر‌های متعددی که در این سایت وجود دارد در فصل زمستان این آبگیر‌ها پر شده و تا پایان خرداد ماه آب دارد و پس از آن شبکه توزیع آب که به سمت روستا‌ها منشعب می‌شود آب مورد نیاز این سایت برای این گونه از طریق سه آبشخور تآمین می‌شود. 

به گفته ابراهیمی در حال حاضر این سه آبشخور برای این سایت کافی است، اما در صورت افزایش جمعیت گوزن زرد نیاز است تا آبشخور‌های بیشتری در سطح سایت ایجاد شود. 

او همچنین یادآور شد: گوزن زرد گونه‌ای در حال انقراض است و سایت تکثیر و پرورش این گونه در شهرستان ارسنجان به عنوان سایت مولد شناخته و معرفی شده تا تکثیر و زاد آوری این گونه در این سایت انجام شود که هدف از زادآوری در این سایت انتقال این گونه به زیستگاه‌های دیگر همچون میانکتل در شهرستان کازرون و دز و کرخه در استان خوزستان است. 

رئیس اداره حفاظت محیط زیست ارسنجان در ادامه به استقرار تنها دو محیط بان در این سایت اشاره کرد و افزود: دو محیط بان به صورت شیفتی در این سایت مستقر هستند. این در حالی است که نیاز است تا در هر شیفت دو نیرو در این سایت حضور داشته باشد و در این خصوص به شدت با کمبود نیروی اجرایی مواجه ایم و یکی از اولویت‌های سازمان بایستی تأمین نیروی اجرایی باشد. 

ابراهیمی در ادامه به برخی از مناطق تحت حفاظت اداره محیط زیست شهرستان ارسنجان اشاره و عنوان کرد: شهرستان ارسنجان دارای منطقه شکار ممنوع با نام کوه سیاه به وسعت ۴۰ هزار هکتار وسعت است که شاخص‌ترین گونه این منطقه خرس قهوه‌ای است و باتوجه به پتانسیل‌های بالقوه، درخواست تغییر منطقه شکار ممنوع به پناهگاه یا منطقه حفاظت ارائه شده و اقدامات اولیه آن انجام شده است. 

همکاری و مشارکت بسیار خوب مردم در حفظ و صیانت از عرصه‌های طبیعی و زیست محیطی از دیگر موضوعات مورد اشاره رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ارسنجان بود.

او گفت: در سایت گوزن زرد باتوجه به کمبود شدید نیرو، اما هیچ شکارچی به این سایت ورود نمی‌کند و تاکنون این اتفاق رخ نداده است. از سوی دیگر مردم با جان و دل به سایت گوزن زرد علاقه داشته و در موضوع حفاظت، تهیه علوفه برای این سایت مشارکت و همراهی بسیار خوبی دارند. به گونه‌ای که از اقصی نقاط مختلف شهرستان گروه‌های مردمی دوستدار طبیعت و محیط زیست در ساخت آبشخور مشارکت دارند و به صورت خودجوش و با هزینه کرد شخصی نسبت به تامین آب برای این گونه اقدام می‌کنند. 

گوزن زرد جثه‌ای بزرگ‌تر از شوکا و کوچک‌تر از مرال (دو گوزن دیگر بومی ایران) دارد و خال‌های سفید روی پشت و پهلوهایش آن را کاملاً از این دو گونه گوزن متمایز می‌کند. تا مدت‌ها این‌طور به‌نظر می‌رسید که این گونه ارزشمند منقرض شده است، اما دهه ۴۰ بود که مشخص شد گوزن زرد در مناطقی از دز و کرخه خوزستان وجود دارد و در آن زمان بارقه امید در دل‌ها درخشید و کانون وقت شکار در سال ۱۳۴۲ زنده‌گیری و انتقال تعدادی از این گوزن‌ها را به مناطق جدید با هدف تکثیر در دستور کار قرار داد.

این گونه اغلب در اوایل پاییز جفت‌گیری می‌کند و وزن گوساله‌ها در موقع تولد حدود چهار تا پنج کیلوگرم است و گوساله‌ها پس از تولد قادر به راه رفتن و دویدن هستند، ولی گوزن مادر در چند روز اول آن‌ها را در بین علف‌های بلند مخفی می‌کند. گوساله‌های گوزن زرد به علت هم رنگی با محیط، نداشتن بو و بی‌تحرکی، از دید حیوانات طعمه‌گیر مخفی می‌مانند و در یک و نیم سالگی بالغ می‌شوند. گوزن زرد در مناطق جنگلی زاگرس و جنگل‌های گرمسیری زندگی می‌کنند و پس از قرار گرفتن این پستاندار در وضعیت بقای هشدار، تعدادی از این گوزن‌ها به دیگر مناطق ایران و جهان منتقل شد تا جمعیت‌های دیگری از آن پدید آیند.

مناطق محیط زیستی شهرستان ارسنجان و منطقه میانکتل شهرستان کازرون از جمله زیستگاه‌های گوزن زرد در استان فارس است که در جهت جلوگیری از اختلاط ژنتیکی گوزن‌های زرد بصورت نژاد خالص نگهداری می‌شوند.

منبع: تسنیم