بیابان‌زایی به‌عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن ۲۱ با اثرات گسترده اکولوژیکی اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی به ویژه فقر گسترده و تخریب منابع پایه همراه است که به‌واسطه فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌وهوایی، فروپاشی سرزمین‌ها را درپی دارد.

همه ساله در آستانه روز جهانی مقابله با بیابانزایی از سوی کنوانسیون مقابله با بیابانزایی که یکی از مهم ترین نهادهای مدیریت پایدار سرزمین، هماهنگی‌ها و تبادل دانش در سطح دانش در جهان به شمار می رود، کشور ماهم به عنوان یکی از اعضای فعال کنوانسیون ایفای نقش می‌کند که این اقدام عموما در راستای ارتقای آگاهی نسبت به مخاطرات و چالش های بیابانزایی و تخریب سرزمین است.

طبق گزارش سازمان ملل متحد میزان بیابانزایی ۳۰ برابر سریع‌تر از گذشته در حال افزایش است و به‌طورمیانگین بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون هکتار در هر سال به مساحت بیابان‌ها افزوده می‌شود و هر روز تخریب اراضی با بیابانی شدن برای بشر حدود سه میلیارد دلار هزینه دارد. 

ایران با مساحتی نزدیک به ۱۶۴ میلیون هکتار به‌رغم برخورداری از تنوع اقلیمی، در کمربند خشک جهان قرار دارد. برپایه آمارها حدود ۶۱ درصد از مساحت این کشور اقلیم خشک و فراخشک دارد و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. 

امسال مقرر است این روز با شعار نقش و حقوق زنان در مدیریت پایدار سرزمین نامگذاری شود، چراکه زنان می‌توانند نقش کلیدی در انتقال فرهنگ محیط زیست  ایفا کنند.

بنابر گفته بسیاری از کارشناسان منابع طبیعی خسارات ناشی از هجوم ماسه‌های روان به منابع زیست انسانی به ویژه در خشکسالی‌های پنج سال گذشته و با تغییرات اقلیمی و آسیب رسیدن به پوشش گیاهی مناطق بیابانی از طریق سو مدیریت منابع آبی و پرداخت نکردن حقابه دشت‌های سیلابی، بیشتر شده است.

۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور تحت تاثیر فرسایش بادی است

وحید جعفریان مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: حدود ۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور تحت تاثیر فرسایش بادی و عوامل خسارت زا فرسایش بادی است.

به گفته او، حدود ۱۴ میلیون هکتار از ۳۰ میلیون هکتار کانون بحرانی در کشور شناخته می شود که خسارتی حدود ۶۰۰ میلیون دلار در سال به حوزه های حمل و نقل، سلامت، اراضی کشاورزی، روستاها و سکونتگاه ها وارد کرده است.

جعفریان با بیان اینکه فعالیت مقابله با بیابانزایی از دیرباز به عنوان اولویت در کشور مطرح بوده است، گفت: با توجه به آنکه ۸۸ درصد کشور ما را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد، عملا تحت تاثیر تخریب سرزمین از منظر منابع اقلیمی و زمین شناسی است.

مدیرکل دفتر امور بیابان ادامه داد: تاکنون حدود ۸.۷ میلیون هکتار از عرصه های مستعد، اراضی و کانون‌های بحرانی مابه ازای فعالیت‌های اجرایی نظیر نهال کاری، احداث بادشکن، کنترل روان آب ها، مدیریت چرای دام در مناطق بیابانی مهار و کنترل شده است.

او با بیان اینکه روند تخریب سرزمین سالانه بالغ بر یک‌میلیون هکتار است، گفت: طی برنامه پنجم به طور متوسط ۳۰۰ هزارهکتار عملیات مقابله با بیابانزایی داشتیم که با این وجود یک عقب ماندگی در این ارتباط داریم که با اقدامات فراگیر و جهادی باید این عقب ماندگی جبران شود.

به گفته این مقام مسئول، هرگونه سرمایه‌گذاری و برنامه ریزی اقتصادی در مناطق تحت فرسایش بادی در معرض خسارت شن های روان و گرد و غبار قرار می‌گیرد.

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها ادامه داد: برنامه جامع مقابله با بیابانزایی برای ۵ میلیون هکتار اقدامات ضرب العجل در قالب برنامه مشار‌کتی و دریافت سرمایه‌های بخش خصوصی در دستور  کار داریم. لذا طرح کاشت یک‌میلیارد اصله نهال در مناطق بیابانی تعریف کردیم تا از این طریق بخشی از عقب ماندگی ها را جبران کرد.

به گفته او، با توجه به برنامه کشور مقابله با بیابانزایی یکی از برنامه های اصلی محیط زیست است که براین اساس باید به جایگاه قانونی زمینه‌های تامین منابع مالی، ایجاد مشوق ها و معافیت‌ها برای بخش خصوصی در بیابان توجه شود‌.

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها گفت: در طول برنامه ۱۴۰۲ هدف‌گذاری کرده‌ایم که ۱۰۰ هزارهکتار از عرصه های بیابانی از طریق مشارکت مردم باشد، هرچند سال گذشته هم ۸۵ هزارهکتار با همکاری دستگاه های مختلف از جمله وزارت نفت، صمت و سرمایه گذاری بخش های مختلف داشته ایم.

در برنامه جامع پهنه‌های ماسه‌های روان در سطح ۶۸ هزار هکتار از کانون‌های فوق بحرانی در ۱۰ استان کشور از طریق بکارگیری الگو‌ها و فناوری‌های روز دنیا و دانش بومی کشورمان با رویکرد اقتصادی، مشارکتی و زیست‌محیطی در اولویت تثبیت قرار گرفته است.

۴۴ میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی در زمره قلمرو بیابان قرار دارد

آقای علی حاجی بگلو کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: براساس آمار اعلامی موسسه تحقیقات جنگل ها، مبنای قلمرو بیابان های کشور ۹۰ میلیون هکتار تعیین شده است.

او با بیان اینکه ۴۴ میلیون هکتار از عرصه های منابع طبیعی در زمره قلمرو بیابان قرار می گیرد، گفت: در مناطق بیابانی و فاقد پوشش گیاهی باید برنامه ریزی مدون کرد که متاسفانه عملا هیچ کاری انجام ندادیم.

حاجی بگلو با تاکید بر این موضوع که سیاست ما کنترل فرسایش بادی در مناطق بیابانی است، گفت: با استفاده از یک سری اقدامات بیابان زدایی را باید کاهش دهیم چراکه به طبع طوفان های گرد و غبار کاهش می یابد.

کارشناس منابع طبیعی ادامه داد: شناسایی مناطق بیابانزایی مهم ترین اقدام در راستای کاهش مناطق بیابانزایی است که براساس آخرین مطالعات در کشور ما ۳۰ میلیون هکتار تحت تاثیر فرسایش بادی است.

به گفته او، از مجموع ۳۰ میلیون هکتار مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی، ۱۴ میلیون هکتار به منابع راه های مواصلاتی و تاسیسات زیربنایی و سلامت انسان خسارت وارد می‌کند که طبق آخرین آمار در سال ۹۸ حدود ۶۰۰ میلیون دلار خسارت وارد شده است.

حاجی بگلو ادامه داد: دفتر امور بیابان به عنوان یک دستگاه اجرایی با هدف مدیریت و کنترل کاهش عرصه‌های بیابانی اقداماتی نظیر نهال کاری، بادشکن و مالچ پاشی در دستور کار قرار داده است.

کارشناس منابع طبیعی گفت: سال گذشته حدود ۷۲۱ هزار هکتار با اعتبار بالغ بر ۶۹۵ میلیاردتومان اقدامات بیابانزایی صورت گرفته است، درحالیکه سالانه یک میلیون هکتار به مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی اضافه می شود که با این وجود نیاز است سالانه یک میلیون هکتار اقدامات مقابله با بیابانزایی صورت گیرد.