درختان کهنسال گنجینه طبیعی ماندگار و ذخایر ژنتیک گیاهی هر کشور به شمار می‌آیند که حفاظت از آن‌ها از نظر ملی و تاریخ طبیعی اهمیت بسزایی دارد. بیش از ۲۰۰۰ نمونه درخت با عمر طولانی در ایران شناسایی و اطلاعات آن‌ها ثبت شده است.

کهنسالی دورانی از زندگی درخت است که درون پوسیدگی محدود یا گسترده در تنه آن آغاز می‌شود. رسیدن به این سن در گونه‌های مختلف، متفاوت است. این دوران در برخی پایه‌ها بسیار طولانی می‌شود و آن‌ها را به عنوان پایه‌های ارزشمند معرفی می‌کند. شروع طول عمر در برخی از درختان زمان بسیار زیادی طول می‌کشد که آن‌ها را به نمونه‌هایی بسیار ارزشمندی با عمر طولانی تبدیل می‌کند.

محیط‌های طبیعی مناسب، توجه ویژه مردم به محصول دهی مناسب درختان، قرارگیری در مکان‌های تاریخی و مذهبی همچنین اعتقادات خاص از دلایل طول عمر استثنایی درختان کهنسال هستند.

داستان درختانی که سرد و گرم روزگار چشیده‌اند

بر اساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست، برخی از درختان کهنسال کشور که با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی معرفی شده‌اند عبارتند از سرو ابرکوه در استان یزد با قدمت ۲۲۰۰ تا ۲۳۰۰ سال، درخت ارس شهرستانک کرج یا قدمت ۲۸۰۰ سال، سرو هرزویل در استان گیلان با قدمت ۲۰۰۰ سال، سرو سیرچ در استان کرمان با قدمت ۱۰۰۰ سال، سرو زربین سنگان در استان سیستان و بلوچستان با قدمت حدود ۲۰۰۰ سال.

از سرو زربین قره باغ با قدمت ۱۰۰۰ سال، صنوبر شیروان با قدمت ۳۰۰ سال و ارس سرانی با قدمت ۲۷۰۰ سال در استان خراسان شمالی را نیر می‌توان نام برد. عامل سن، قطر، ارتفاع، فرم و گستردگی تاج از جمله معیار‌های سنجش این درختان است.

تغییر شرایط زیستی و بروز پدیده‌هایی مانند تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین که در مقیاس جهانی آن را تحت تاثیر قرار داده نیز بر زندگی درختان کهنسال تاثیر گذاشته است.

از مهمترین عوامل تهدید کننده درختان کهنسال در کشور می‌توان به برخی از آسیب های انسانی مانند نوشتن یادگاری روی تنه درخت، کوبیدن سکه ، قطع شاخ و برگ‌ها آتش افروزی، حفاری و تغییرات فیزیکی انجام پذیرفته در محدوده اطراف این درختان نام برد.

حسین عبیری گلپایگانی - فعال محیط زیست-  کنده کاری و نوشتن یادگاری روی تنه درختان را در  خشک شدن آن‌ها موثر می‌داند.

آفات نیز  یکی از تهدیدهای مهم درختان کهنسال است و از جمله آن‌ها می‌توان به بیماری «ارس واش» اشاره کرد که تهدید جدی برای جنگل‌های ارس در استان‌هایی مانند سمنان به شمار می‌آید. بیماری «ارس واش» یک گیاه نیمه انگلی ویژه گونه مخروطیان است که حیات این نوع درختان را با تهدید جدی روبرو می‌کند و یکی از عوامل مهم خشک شدن درختان کهنسال و دیرزیست ارس است. از جمله خسارت‌های غیرمستقیم آن آماده سازی جنگل برای آتش سوزی به خاطر خشک شدن شاخه های درختان است.

ازدیگر آفات درختان کهنسال می‌توان به «آفت پروانه برگ‌خوار»، «کرم خراط »، «کرم ساقه‌خوار» و «سوسک پوست‌خوار» اشاره کرد.

با توجه به این که امر حفاظت و حراست از این درختان ضروری است، می‌بایست جهت حفظ این ذخایر ژنتیکی با ارزش کشور استراتژی خاص تدوین کرد. حمیدرضا سلیمانی -  رییس مرکز نوآوری و فناوری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور - می‌گوید: در حوزه مدیریت جنگل، امسال هدفگذاری کرده‌ایم در چهار تا پنج استان برای گونه‌هایی که ارزش ژنتیکی و حفاظتی دارند و گونه‌های کهنسال با استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، طرح شناسنامه‌دار کردن الکترونیک درختان عملیاتی شود.

به گفته سلیمانی صدور شناسنامه الکترونیکی برای درختان جنگلی از سال گذشته در استان کرمانشاه به صورت پایلوت آغاز شده است.

 علاوه بر مسوولان، مردم نیز باید در جهت حفظ درختان کهنسال کوشا باشند و با خودداری از آتش‌افروزی در مناطق جنگلی و قطع درختان در حفاظت از این میراث گرانبها تلاش کنند.